گزارشي از کلينيک فوقتخصصي مغز و شناخت
به گزارش میگنا، روزنامه وقایع اتفاقیه نوشت: سه رويکرد درمان، توانمندسازي و توانبخشي را سرلوحه کار خود قرار داده و قرار است نمونه و الگويي مناسب براي راهاندازي کلينيکهاي مشابه در ديگر شهرها و استانها باشد اما تا قبل از رسيدن به اين مرحله، از دورافتادهترين شهرهاي کشور مثل سيستانوبلوچستان هم مراجعهکننده دارد.
مرد نسبتا جواني سوار بر ويلچر به نقطهاي نامعلوم نگاه ميکرد و همسرش هم تمام توان و همتش را براي به حرکت درآوردن ويلچر به کار ميبرد، وقتي کمک ناچيزي براي هدايت ويلچر کردم، گفت: همسرم نزديک به دو سال است که ام.اس دارد، از همان ابتدا او را به دکترهاي زيادي برديم و دوا و درمان کرديم، حتي فرش زير پا، طلاهاي خودم و دخترم و همه زندگيمان را فروختيم اما چندان فايدهاي نداشت، هزينههاي درمان همسرم بالاست و دکترها همه آب پاکي را روي دستم ريختند که اصلا از کلمه درمان صحبتي نکنم و در عوض بايد دلم را به خدمات توانبخشي و بهبودي نسبي خوش کنم؛ چند هفتهاي هم هست که با اين مرکز آشنا شديم و خدماتش متفاوت و ارزانتر از کلينيکهاي ديگر است، رفتوآمد آسانتر بوده و ديگر لازم نيست براي گرفتن نوار مغز و آزمايشهاي جانبي به مراکز ديگر مراجعه کنيم... درعينحال، دولتي بودن تعرفههاي اين کلينيک از مزيتهاي اصلي آن بوده و باعث شده تا مراجعان دغدغههاي مالي کمتري در اين مرکز داشته باشند. آنچه ضرورت توسعه هرچه سريعتر اين مرکز و راهاندازي نمونههاي ديگري از آن در شهرهاي ديگر را تأکيد ميکند، آن است که مطابق با آمارهاي موجود، ايران رتبه سوم پيرشدن در جهان را به خود اختصاص داده، بههميندليل با پيشروي جمعيت کشور به سمت کهنسالي و پيري، بايد اقداماتي براي رسيدگي به اين قشر فراهم شود که کلينيکهاي اينچنيني ميتواند يکي از تدابير باشد. از اين مرکز اخبار خوبي به گوش ميرسد که بهزودي عملياتي خواهد شد.
دکتر پيمان حسنيابهريان، رئيس مرکز مغز و شناخت پژوهشگاه علوم شناختي، در تشريح فعاليت کلينيک مغز و شناخت ميگويد: فاز نخست کلينيک مغز و شناخت در دو حوزه شناختي و ارائه خدمات توانبخشي با هدف ارائه خدمات توانبخشي به کودکان و بزرگسالان در آبان سال 95، با همکاري و نظارت مستقيم استادان برجسته اين حوزه از دانشگاههاي معتبر تهران بهويژه دانشگاه علوم پزشکي ايران و پژوهشکده علوم شناختي، راهاندازي شد؛ اولين حوزه از اين مرکز به بخش نوروسايکولوژي يا عصب روانشناسي اختصاص داشته که دراينزمينه با استفاده از تخصصيترين ابزار، از عملکردهاي شناختي افراد ارزيابيهاي کاملي صورت ميگيرد؛ وضعيت توجه يا حافظه، هوش، تواناييهاي زباني- گفتاري، ارتباطات اجتماعي، ارزيابيهاي روانشناسي يا سايکومتري مثل عملکردهاي خلقي، وضعيت اضطراب و... نيز بررسي ميشود.
او با اشاره به بخش سوم از حوزه ارزيابي در کلينيک مغز و شناخت ادامه ميدهد: خدمات اين مرکز در زمينههاي «تقويت توجه و تمرکز»، «حافظه و اختلالات کهولت»، «تصميمگيري و عملکردهاي اجرايي شناختي»، «مديريت هيجان»، «استفاده از تکنولوژي حقيقت مجازي (ويرچوال رئاليتي) در توانبخشي شناختي» و ساير اختلالات است؛ در بخش الکتروفيزيولوژي، با دقيقترين ابزارها، عملکرد کمي و کيفي مغز از طريق تست، نوار و نقشه مغزي مورد بررسي قرار ميگيرد. با ارزيابي امواج مغزي در نقاط مختلف مغز، مقايسه امواج دو نيمکره و امواج بخش قدامي و خلفي مغز ميتوان بسياري از اختلالات و مشکلات را تشخيص و درمان کرد.
ابهريان، متخصص علوم اعصاب شناختي درمورد خدمات بخشهاي ديگر کلينيک تأکيد ميکند: درمان بيماريهاي مرتبط با حوزه مغز و شناخت ازجمله بيماريهاي اعصاب و روان، اضطراب، افسردگي، بيماريهاي خلقي، روانپريشي، رواننژندي و... با رويکرد شناختي در اين مرکز انجام ميشود. دراينزمينه از دارودرماني، مشاوره و رواندرماني بهره گرفته شده و در عين حال، از تکنيکهاي علوم اعصاب شناختي همچون روشهاي بازخورد زيستي بيوفيدبک، بازخورد عصبي نوروفيدبک، روشهاي تحريک الکتريک يا مغناطيسي مغزي استفاده ميشود. براي مثال با مراجعه فردي که از بيماري وسواس رنج ميبرد، درمان همهجانبه و چند بعدي (مشاوره و رفتار درماني، دارودرماني و نوروتراپي) روي اين فرد صورت گرفته تا فرد به شرايط عادي بازگردد. درمان رفتارهاي اعتيادي مثل اعتياد به اينترنت، بازيهاي رايانهاي، بيشخوري، اعتياد جنسي، قمار و... ازجمله رفتارهاي اعتيادي هستند که در مورد آنها اقدامات درماني صورت ميگيرد.
او با بيان اينکه دومين کلينيک تخصصي حافظه و کهولت نيز در زيرمجموعه کلينيک مغز و شناخت فعال است، ميافزايد: يک فضاي اختصاصي براي تشخيص و بهبود هر نوع اختلالي در حوزه اعصاب و روان مثل ميگرن و سردردهاي ساده، مشکلات ناشي از کهولت و پيري، ام.اس، اختلالات حافظه و آلزايمر در نظر گرفته شده است که از تکنيکهاي معمول پزشکي، نورولوژي، شناختي، توانبخشي، کاردرماني و... دراينزمينه بهرهبرداري ميشود. با توجه به اينکه دوران سالمندي و کهولت با اختلالات و مشکلاتي همراه است، کاردرماني و گفتاردرماني ويژه بزرگسالان نيز با رويکرد شناختي در اين مرکز بهصورت فوقتخصصي و مجزا دنبال ميشود.
درمان متفاوت بيماران اماس
شيوع بيماري اماس بهويژه در ميان جوانان در سالهاي اخير، باعث شده تا بخش ديگري از تمرکز مرکز روي اين بيماري باشد اما با ديدگاهي متفاوت و مؤثر، به گونهاي که کار متفاوتتري دراينزمينه انجام ميدهد. مراجعان اين مرکز که از بيماري اماس رنج ميبرند، ميدانند که اقدامات مربوط به بيماريشان با ساير اقدامات درماني صورتگرفته در مراکز درماني ديگر کاملا متفاوت است و قرار شده تا نتيجه بهتري به دست آورند.
دبير کارگروه توانبخشي شناختي ستاد توسعه علوم و فناوريهاي شناختي، با اشاره به گسترش بخشهاي درماني کلينيک مغز و شناخت ميگويد: اماس از بيماريهاي شايعي بوده که افراد را از سنين پايين و در بيشتر موارد افراد تحصيلکرده را درگير ميکند و متأسفانه به درمان شناختي اين بيماران کمتر اهميت داده شده و بيشترين تمرکز کلينيک اماس به اين بخش از درمان معطوف شده است؛ اين کلينيک نوپا بوده و حدود يک ماه از راهاندازي آن سپري ميشود. بخش ديگري که در اوايل سال جاري راهاندازي خواهد شد، حوزه استروک يا سکتههاي مغزي است که کار توانبخشي شناختي در اين حوزه به صورت جدي دنبال ميشود. مشکلات مربوط به توجه و تمرکز نيز در کلينيک مغز و شناخت بررسي و درمان ميشود که برخلاف تصور عموم، تنها محدود به کودکان نبوده و اين مشکل در بزرگسالان نيز بسيار شايع است.
دکتر ابهريان، مدير مرکز مغز و شناخت پژوهشگاه علوم شناختي ميافزايد: حدود چهار ماه از فعاليت در حوزه کودکان در کلينيک مغز و شناخت سپري ميشود، متأسفانه طبق نتايج بهدستآمده، حداقل بيش از 20 درصد از جامعه کودکان از اختلالات دوران کودکي رنج برده و نيازمند خدمات تخصصي هستند؛ دراين زمينه، فضاي اختصاصي و مجزايي براي کودکان در نظر گرفته شده که در حوزه اختلالات دوران کودکي مثل بيشفعالي، نقص توجه، يادگيري، فلج مغزي و... فعاليت ميکند؛ بخشهاي مختلفي همچون کاردرماني ذهني - حرکتي، بازيدرماني، گفتاردرماني و روانشناسي کودک دراينزمينه راهاندازي شده است.
-
افراد سالم هم ميآيند!
کلينيک مغز و شناخت فقط محل پذيرش افراد بيمار نيست بلکه جوانان جوياي زندگي بهتر هم گذرشان به اين کلينيک افتاده است؛ يکي از جواناني که بهتازگي رتبه تکرقمي را در کنکور سراسري دانشگاه به دست آورده در اين ارتباط ميگويد: در کنار برنامهريزيهاي درسي، بهصورت ماهانه و دورهاي، به کلينيک مغز و شناخت آمدم و با روانشناسان مرکز در ارتباط بودم، گروه روانشناسي مستقر در اين مرکز بهخوبي کمک کردند تا اهداف و برنامههاي ذهنيام را پر و بال دهم و بتوانم با آرامش رواني بهتر و بدون اضطراب يا نگراني، در جلسه کنکور حاضر و بهترين رتبه را به دست آورم؛ مطمئن هستم که ارتباطم را با اين مجموعه و مرکز قطع نميکنم و براي گرفتن بهترين نتيجه در آينده درسي، شغلي، حتي خانوادگي و... هم از مشاوران اين کلينيک مشورت ميگيرم.
در همين ارتباط، دکتر ابهريان با بيان اينکه کلينيک مغز و شناخت تنها مرکز فوقتخصصي توانبخشي و توانمندسازي شناختي در خاورميانه بوده که هم در حوزه اختلالات و بيماريهاي توانبخشي و هم در حوزه توانمندسازي فعاليت دارد، ميافزايد: يکي از مهمترين بخشهاي کاري مرکز، حوزه افراد سالم است؛ افراد موفقي که ميخواهند موفقيت خود را حفظ کرده يا ارتقا دهند و در نهايت نخبهسازي و نخبهپروري يکي از اهدافي است که در مرکز دنبال ميشود؛ راهاندازي بخشهايي براي کودکان و کهنسالان به اين معني نيست که دوره جواني و ميانسالي فراموش شده باشد بلکه توانبخشي و توانمندسازي شناختي در هر سن، جنس و موقعيتي مورد نياز است؛ جوانان گروه مولدي هستند که اگر اختلالات شناختي داشته باشند، در روابط ميان فردي، اجتماعي و شغلي نيز دچار مشکلات فراواني خواهند شد.
بازيهاي چندبُعدي به کار درمان ميآيند
بهرهمندي از بازي و فضاي مجازي، يکي از جذابترين مراحل درماني است که مرکز مغز و شناخت براي راهاندازي اين بخش اقداماتي داشته و خبرهاي خوبي دراينزمينه دارد؛ استفاده از فضا و بازيهاي چندبعدي مجازي در امر درمان ميتواند آنچنان جذاب و کاربردي باشد که مراجعان زيادي را در اين بخش بپذيرد. بر اين اساس، او با اشاره به راهاندازي کلينيک واقعيت مجازي و خريداري ابزارهاي آن در سال جاري يادآور ميشود: بهرهبرداري از مرکز درمان واقعيت مجازي در کلينيک مغز و شناخت، يکي از جديدترين تکنيکهاي روانشناختي دنيا به حساب ميآيد که در اين تکنيک از کاربردهاي درماني فضاي مجازي استفاده ميشود؛ به بيان بهتر، درحالحاضر در بسياري از مجتمعهاي تفريحي و پارکها فضاهاي سهبعدي و ابزارهايي با جنبه تفريحي دراينزمينه وجود دارد که از اين ابرازها در جهت درمان افراد بهره گرفته ميشود. از اين طريق، فوبيا يا ترسهاي مرضي، ترس از حيوانات يا ارتفاع، استرسهاي پس از سانحه و... با قراردادن فرد در محيطهاي استرسزا، درمان ميشود. اين روش نهتنها کاربردهاي روانپزشکي و روانشناختي دارد بلکه در حوزه توانبخشي حرکتي و کاردرماني نيز مؤثر است؛ بهطوريکه وقتي فردي ناتواني و ضعف در حرکت دست دارد، با افزايش توانمنديهاي حرکتي و شناختي، امکان حرکت دستها برايش فراهم ميشود.
ابهريان، متخصص علوم اعصاب شناختي با بيان اينکه کلينيک مغز و شناخت در کنار درمان، به رويکردهاي آموزشي - پژوهشي نيز معطوف است، تأکيد ميکند: نهتنها دانشجويان دانشگاه علوم پزشکي و پژوهشکده علوم شناختي بلکه کليه فعالان در حوزههاي مختلف روانشناسي با گرايشهاي گوناگون بهويژه شناختي از امکانات خوبي براي پژوهش در حوزههاي مختلف در کلينيک برخوردار هستند که ميتوانند با کمترين هزينه و بيشترين امکانات، پروژههاي مصوب را عملياتي کنند؛ روانشناسان و دانشجويان دورههاي تخصصي بيماران مغز و اعصاب دانشگاه علوم پزشکي ايران، دانشجويان رشتههاي کاردرماني، گفتاردرماني، مديريت توانبخشي- شناختي و... ميتوانند دورههاي کوتاهمدت آموزش و پژوهش را در مرکز سپري و مدرک معتبر دانشگاه علوم پزشکي را دريافت کنند.
-
تعرفههاي کلينيک مغز و شناخت بالا نيست
گرانبودن خدمات مراکز ارائهدهنده خدمات توانبخشي، روانشناسي و مشاوره باعث شده تا نيازمندان دريافت خدمات مشاوره، از رفتن به اين مراکز خودداري کرده يا مراحل درمان را ناتمام رها کنند، نيازمندان دريافت خدمات توانمندسازي و توانبخشي هم با هزينههاي کمرشکن دست و پنجه نرم ميکنند اما کلينيک مغز و شناخت در اين ارتباط حامل اخباري اميدبخش است؛ رئيس مرکز مغز و شناخت پژوهشگاه علوم شناختي، در پاسخ به اين سؤال که آيا بالابودن تعرفههاي توانبخشي و روانشناسي، مرکز را در پيشبرد اهداف با موانع روبهرو نساخته است؟ اعلام ميکند: خوشبختانه اواخر سال گذشته، بيمه خدمات مشاوره و روانشناسي به تصويب رسيد و امکان اجراييشدن آن تا چند ماه آينده ايجاد ميشود اما درعينحال، بخش عمدهاي از فعاليتهاي کلينيک، وابسته به فعاليتهاي دانشگاهي بوده و برايناساس، خدمات بهصورت خصوصي و با کيفيت بالا ارائه شده و هزينهها مطابق با تعرفههاي دولتي است؛ با وجود آنکه بزرگترين انتقادي که به خدمات توانبخشي وارد ميشود، گران و لوکسبودن آن است، کلينيک مغز و شناخت با تشخيص کميته مددکاري، از نيازمندان واقعي و کمتوان در اين حوزه حمايت خواهد کرد.
خدمات کشوري ميشود
نه تنها کلانشهر تهران بلکه ديگر شهرها هم به مرکز اينچنيني نياز دارند تا بدون سفر به پايتخت، بتوانند از خدمات مشابه مرکز استفاده کنند. راهاندازي مراکز اينچنيني در کشور ميتواند ارائه خدمات توانبخشي و روانشناسي به جمعيت هدف را ساده و کمهزينهتر کند. در همين ارتباط، دبير کارگروه توانبخشي شناختي ستاد توسعه علوم و فناوريهاي شناختي با اعلام ضرورت توسعه مراکز شناختي در کشور تأکيد ميکند: کلينيک مغز و شناخت يک مرکز نمونه در تهران است و بايد بهتدريج خدمات فعلي به ساير شهرها و استانها گسترش داده شود که دراينراستا با حمايت مادي و معنوي مجموعه مديريتي دانشگاه علوم پزشکي ايران، پژوهشکده علوم شناختي و فعاليت پژوهشي متخصصان و پژوهشگران اين رشته، گايدلاين و پروتکلهاي مرتبط با علوم مغز و اعصاب و شناختي تهيه شده و در برخي از پروژهها نيز حدود 50 درصد پيشرفت داشتهايم تا با تهيه اين خطوط راهنماي باليني، فعاليتهاي مرکز مغز و شناخت در دورافتادهترين شهرها و استانها نيز امکانپذير شود؛ علاوه بر تهيه گايدلاينهاي مرتبط، از عموم متخصصان و علاقهمندان اين حوزه از دانشگاههاي علوم پزشکي وزارت بهداشت و علوم نيز دعوت ميشود تا در دورههاي آموزشي حضوري کوتاهمدت و ميانمدت کلينيک شرکت کرده و مجوز راهاندازي و فعاليت ساير کلينيکهاي مغز و شناخت در شهرهاي ديگر را دريافت کنند. درواقع، کلينيک مغز و شناخت يکي از اصليترين مراکز آموزشي براي واجدان شرايط راهاندازي کلينيکهاي حافظه، مغز و شناخت در سراسر کشور به شمار ميآيد.
تهران، بالاتر از میدان ولی عصر، خیابان زرتشت شرقی، پلاک33
تلفن: 88802063
دورنگار : 88900526