ثبت اختراع از دریچه آمارهای جهانی
بررسی آمارهای بین‌المللی مختلف درباره اختراعات ثبت‌شده می‌تواند فرصتی برای تامل و درک هر چه بهتر سازوکارهای عملی برای افزایش تعداد اختراعات در کشور و حرکت به سمت توسعه همه جانبه فراهم کند. کشور ما هم به‌‌دلیل جمعیت جوان و تعداد زیاد دانشگاه‌ها و دانشجویان خود ظرفیت بالقوه فراوانی برای نوآوری و ثبت اختراعات متعدد دارد، اما به نظر می‌رسد هنوز نتوانسته‌ایم جایگاهی متناسب با این ظرفیت عظیم خود داشته باشیم.
جام جم: بسیاری از کشورها توانسته اند فقط با تکیه بر همین نوآوری ها به جایگاه خوبی از نظر توسعه همه جانبه دست یابند. متخلفان در همه جای جهان حضور دارند، اما ظاهرا راه پیشروی این افراد در برخی مناطق دنیا هموارتر است. در حالی که بسیاری از پایان نامه ها و طرح های پژوهشی کاربردی در دانشگاه های ایران خاک می خورند، برخی کشورها از فرصت های اینچنینی بیشترین بهره را می برند. در کشورهای صنعتی از هر ده هزار ایده، یکهزار ایده مکتوب شده و در قالب مقاله یا جزوه منتشر می شوند. از این هزار ایده مکتوب صد ایده ثبت اختراع می شوند و در نهایت ده تا از آنها به تولید نهایی می رسند و در قالب محصولی جدید به بازار عرضه می شوند. همچنین یکی از این ده محصول جدید هم سبب شکل گیری صنعتی جدید می شود. پس روشن است که وجود سازوکاری مشخص برای حمایت از افراد نوآور، اختصاص بودجه های حمایتی، تشویق صنایع به سرمایه گذاری بیشتر در زمینه پژوهش و سوق دادن دانشگاه ها برای ارتباط بیشتر با صنعت و حرکت به سمت جنبه های کاربردی علوم می تواند نقش مهمی در تشویق و به ثمرنشستن خلاقیت مخترعان داشته باشد.
کشورهای برتر از نظر تعداد اختراعات ثبت شده
با نگاهی به برترین کشورها از نظر تعداد اختراعات ثبت شده، متوجه تفاوت معناداری میان رتبه اول و دوم و همچنین رتبه دوم و سوم می شویم. ایالات متحده با حدود 164 هزار اختراع در سال 2013 پیشتاز بود و پس از آن ژاپن با حدود یک سوم این میزان در جایگاه دوم قرار گرفت و پس از آنها هم آلمان با تنها 20 هزار در رتبه سوم جهانی جای گرفت. اما چرا برخی کشورها از نظر تعداد اختراعات از بقیه جلوتر هستند؟ عوامل مختلفی در این زمینه دخیل هستند. یکی از مهم ترین این عوامل، حمایت مالی از طرح های تحقیقاتی است.
کشورهای مختلف بخشی از درآمد ناخالص ملی خود را صرف پژوهش و حمایت از پژوهشگران و مخترعان می کنند. این میزان برای ژاپن 3.5 درصد و برای آمریکا و آلمان حدود 2 درصد است. به این ترتیب با نگاهی به گستردگی اقتصاد این کشورها و درآمد ناخالص بالای ملی، این رقم بسیار بزرگ با خودنمایی و تشویق پژوهشگران به حرکت به سمت پژوهش، سبب به حرکت درآمدن چرخ تحقیقات و همچنین افزایش آمار اختراعات در آن کشور شود. برای نمونه در سال 2011 مبلغ اختصاصی برای پژوهش در ایالات متحده برابر با 405 میلیارد دلار، در ژاپن 160 میلیارد دلار و در آلمان حدود 70 میلیارد دلار بوده است. همان طور که می بینیم رابطه مستقیمی بین بودجه اختصاصی به پژوهش از یک سو و آمار پژوهش ها و تعداد اختراعات ثبت شده، وجود دارد.
بسیاری از دولت ها، بودجه های پژوهشی خود را از طریق نهادهای مختلف از جمله مراکز علمی ـ پژوهشی یا پارک های علم و فناوری در اختیار مخترعان قرار می دهد. در کشور ما باید در پایان برنامه پنجم توسعه، 3 درصد از درآمد ناخالص ملی به امر پژوهش اختصاص یابد که متاسفانه هنوز گام موثری در این زمینه برداشته نشده است. آمارها نشان می دهد این میزان در سال های اخیر بسیار کمتر از پیش بینی برنامه بوده است. یکی دیگر از عوامل موثر در افزایش تعداد اختراعات، ارتباط موثر میان دانشگاه و صنعت است. دانشگاه ها به دلیل بهره گیری از نیروی انسانی توانمند در حوزه های مختلف می توانند کمک شایانی به تسریع روند توسعه و پژوهش های صنعتی و کابردی داشته باشند.
دانشگاه های برتر از نظر نوآوری و اختراع
در گذشته دانشگاه ها فقط به عنوان مراکزی آکادمیک برای تربیت کارشناس در رشته های مختلف یا تولید محتوای نظری شناخته می شدند، اما سال هاست که این تعریف دگرگون شده است. شاید موسسه فناوری ماساچوست (MIT) را بتوان پیشتاز در تغییرالگوی معمول کارکردی دانشگاه های بزرگ دانست. هدف از تأسیس این مرکز آموزشی بزرگ در ایالات متحده، تحول شیوة آموزشی و حرکت از سمت نظریه پردازی به نوآوری و اجرای عملی کارها بود. بسیاری از دانشگاه های دنیا به پیروی از این ساختار نوین، به گنجاندن بخش های عملی بیشتر در دروس دانشگاه و نیز تغییر ساختار سنتی و نظریه خود روی آوردند.
در فهرست ده دانشگاه برتر از نظر تعداد اختراعات ثبت شده می بینیم که دو مرکز دانشگاهی دیگر(یعنی مؤسسه فناوری کالیفرنیا و موسسه فناوری جورجیا) که از الگوی MIT پیروی می کنند توانستند حضور مؤثری در زمینه نوآوری و طرح های کاربردی داشته باشد. نوآوری های صورت گرفته از سوی دانشگاه درآمد خوبی را نیز نصیب آنها می کند. طبق آمارهای سال 2011 دانشگاه های ایالات متحده حدود 1.8 میلیارد دلار به دلیل نوآوری هایشان درآمد داشته اند. بی شک این درآمد می تواند انگیزه ای دوچندان برای پژوهش بیشتر برای کار روی طرح های کاربردی را پدید آورد.
ثبت اختراعات در ایران به روایت آمار
قانون ثبت اختراعات و علائم تجاری، سال 1310 در ایران به تصویب رسید. اگرچه این قانون قدمتی دیرینه دارد و بیش از 80 سال از تصویب آن می گذرد، اما در این سال ها حمایت قانونی از حقوق مخترع و جلوگیری از به کارگیری غیرمجاز از اختراع کمتر مورد توجه بوده و به موضوع ثبت اختراع فقط به عنوان شهرت علمی مخترع نگریسته شده است. به عبارتی می توان گفت پس از گذشت سال ها، مقوله ثبت اختراع در ایران هنوز در مرحله جنینی است و شاید بهتر باشد برای تولد آن از یک انکوباتور استفاده کنیم.
اکنون دوره آزمایشی قانون ثبت اختراعات به پایان رسیده، اما با تصویب مجلس و ابلاغ رئیس جمهور، این قانون یک سال دیگر تمدید شده است. پیش نویسی از قانون دائم ثبت اختراعات تهیه و تدوین شده که قرار است بزودی تصویب شود. به گفته مدیرکل مالکیت صنعتی سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، از ابتدای امسال تا پایان آذر، 1827 اختراع در اداره کل مالکیت صنعتی سازمان ثبت اسناد و املاک کشور به ثبت رسیده است. اگر بخواهیم براساس این اطلاعات به زبان اعداد و ارقام، وضع ثبت اختراع در کشور را توصیف کنیم، باید بگوییم به طور متوسط روزانه 9 اختراع در کشور ثبت می شود.
جام جم: بسیاری از کشورها توانسته اند فقط با تکیه بر همین نوآوری ها به جایگاه خوبی از نظر توسعه همه جانبه دست یابند. متخلفان در همه جای جهان حضور دارند، اما ظاهرا راه پیشروی این افراد در برخی مناطق دنیا هموارتر است. در حالی که بسیاری از پایان نامه ها و طرح های پژوهشی کاربردی در دانشگاه های ایران خاک می خورند، برخی کشورها از فرصت های اینچنینی بیشترین بهره را می برند. در کشورهای صنعتی از هر ده هزار ایده، یکهزار ایده مکتوب شده و در قالب مقاله یا جزوه منتشر می شوند. از این هزار ایده مکتوب صد ایده ثبت اختراع می شوند و در نهایت ده تا از آنها به تولید نهایی می رسند و در قالب محصولی جدید به بازار عرضه می شوند. همچنین یکی از این ده محصول جدید هم سبب شکل گیری صنعتی جدید می شود. پس روشن است که وجود سازوکاری مشخص برای حمایت از افراد نوآور، اختصاص بودجه های حمایتی، تشویق صنایع به سرمایه گذاری بیشتر در زمینه پژوهش و سوق دادن دانشگاه ها برای ارتباط بیشتر با صنعت و حرکت به سمت جنبه های کاربردی علوم می تواند نقش مهمی در تشویق و به ثمرنشستن خلاقیت مخترعان داشته باشد.
کشورهای برتر از نظر تعداد اختراعات ثبت شده
با نگاهی به برترین کشورها از نظر تعداد اختراعات ثبت شده، متوجه تفاوت معناداری میان رتبه اول و دوم و همچنین رتبه دوم و سوم می شویم. ایالات متحده با حدود 164 هزار اختراع در سال 2013 پیشتاز بود و پس از آن ژاپن با حدود یک سوم این میزان در جایگاه دوم قرار گرفت و پس از آنها هم آلمان با تنها 20 هزار در رتبه سوم جهانی جای گرفت. اما چرا برخی کشورها از نظر تعداد اختراعات از بقیه جلوتر هستند؟ عوامل مختلفی در این زمینه دخیل هستند. یکی از مهم ترین این عوامل، حمایت مالی از طرح های تحقیقاتی است.
کشورهای مختلف بخشی از درآمد ناخالص ملی خود را صرف پژوهش و حمایت از پژوهشگران و مخترعان می کنند. این میزان برای ژاپن 3.5 درصد و برای آمریکا و آلمان حدود 2 درصد است. به این ترتیب با نگاهی به گستردگی اقتصاد این کشورها و درآمد ناخالص بالای ملی، این رقم بسیار بزرگ با خودنمایی و تشویق پژوهشگران به حرکت به سمت پژوهش، سبب به حرکت درآمدن چرخ تحقیقات و همچنین افزایش آمار اختراعات در آن کشور شود. برای نمونه در سال 2011 مبلغ اختصاصی برای پژوهش در ایالات متحده برابر با 405 میلیارد دلار، در ژاپن 160 میلیارد دلار و در آلمان حدود 70 میلیارد دلار بوده است. همان طور که می بینیم رابطه مستقیمی بین بودجه اختصاصی به پژوهش از یک سو و آمار پژوهش ها و تعداد اختراعات ثبت شده، وجود دارد.
بسیاری از دولت ها، بودجه های پژوهشی خود را از طریق نهادهای مختلف از جمله مراکز علمی ـ پژوهشی یا پارک های علم و فناوری در اختیار مخترعان قرار می دهد. در کشور ما باید در پایان برنامه پنجم توسعه، 3 درصد از درآمد ناخالص ملی به امر پژوهش اختصاص یابد که متاسفانه هنوز گام موثری در این زمینه برداشته نشده است. آمارها نشان می دهد این میزان در سال های اخیر بسیار کمتر از پیش بینی برنامه بوده است. یکی دیگر از عوامل موثر در افزایش تعداد اختراعات، ارتباط موثر میان دانشگاه و صنعت است. دانشگاه ها به دلیل بهره گیری از نیروی انسانی توانمند در حوزه های مختلف می توانند کمک شایانی به تسریع روند توسعه و پژوهش های صنعتی و کابردی داشته باشند.
دانشگاه های برتر از نظر نوآوری و اختراع
در گذشته دانشگاه ها فقط به عنوان مراکزی آکادمیک برای تربیت کارشناس در رشته های مختلف یا تولید محتوای نظری شناخته می شدند، اما سال هاست که این تعریف دگرگون شده است. شاید موسسه فناوری ماساچوست (MIT) را بتوان پیشتاز در تغییرالگوی معمول کارکردی دانشگاه های بزرگ دانست. هدف از تأسیس این مرکز آموزشی بزرگ در ایالات متحده، تحول شیوة آموزشی و حرکت از سمت نظریه پردازی به نوآوری و اجرای عملی کارها بود. بسیاری از دانشگاه های دنیا به پیروی از این ساختار نوین، به گنجاندن بخش های عملی بیشتر در دروس دانشگاه و نیز تغییر ساختار سنتی و نظریه خود روی آوردند.
ثبت اختراعات در ایران به روایت آمار
قانون ثبت اختراعات و علائم تجاری، سال 1310 در ایران به تصویب رسید. اگرچه این قانون قدمتی دیرینه دارد و بیش از 80 سال از تصویب آن می گذرد، اما در این سال ها حمایت قانونی از حقوق مخترع و جلوگیری از به کارگیری غیرمجاز از اختراع کمتر مورد توجه بوده و به موضوع ثبت اختراع فقط به عنوان شهرت علمی مخترع نگریسته شده است. به عبارتی می توان گفت پس از گذشت سال ها، مقوله ثبت اختراع در ایران هنوز در مرحله جنینی است و شاید بهتر باشد برای تولد آن از یک انکوباتور استفاده کنیم.
اکنون دوره آزمایشی قانون ثبت اختراعات به پایان رسیده، اما با تصویب مجلس و ابلاغ رئیس جمهور، این قانون یک سال دیگر تمدید شده است. پیش نویسی از قانون دائم ثبت اختراعات تهیه و تدوین شده که قرار است بزودی تصویب شود. به گفته مدیرکل مالکیت صنعتی سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، از ابتدای امسال تا پایان آذر، 1827 اختراع در اداره کل مالکیت صنعتی سازمان ثبت اسناد و املاک کشور به ثبت رسیده است. اگر بخواهیم براساس این اطلاعات به زبان اعداد و ارقام، وضع ثبت اختراع در کشور را توصیف کنیم، باید بگوییم به طور متوسط روزانه 9 اختراع در کشور ثبت می شود.
