THE DIFFERENT TYPES OF SLEEP
خواب و مراحل آن از نظر روانپزشکی+ تصویر
Sleep Stage
در بین پستانداران، پرندگان، ماهیان و دیگر جانوران مراحل خواب و بیداری وجود دارد. خواب برای سلامت و بازسازی سیستم اعصاب، سیستم ایمنی و سیستم عضلانی اسکلتی انسانها و جانوران اهمیت دارد. خواب نوعی رفتار است. این بیان چه بسا به نظر عجیب آید، زیرا معمولا رفتار را فعالیتهایی میدانیم که شامل حرکات مختلف از قبیل راه رفتن و صحبت کردن باشد. حرکات در واقع در خلال خواب رخ میدهند، ولی به استثنای حرکات سریع چشم که در مرحله ویژهای روی میدهند، حرکات مشخصه خواب نیست.
خواب دارای مراحلی است که هر یک از آنها را باید فرد بگذراند تا به خواب عمیقی فرو رود.
اختراع دستگاه نوار مغزی به دانشمندان اجازه داد تا به مطالعه خواب انسان، به روشهایی که پیش از آن ممکن نبود، بپردازند.در خلال دهه ۱۹۵۰ فردی به نام اوژن آسرینسکی که تازه از دانشگاه فارغالتحصیل شده بود، از این وسیله برای کشف آنچه امروز خواب REM خوانده میشود استفاده کرد.
مطالعات بیشتر بر روی خواب انسان نشان داده است که خواب از یک سری مراحل گذر میکند که الگوهای امواج مغزی در هر مرحله با یکدیگر متفاوتند.
*مراحل خواب
خواب دو نوع عمده دارد :
الف: خواب بدون حركت سريع چشمها Non - REM
در اين حالت مغز آرام بوده وليكن بدن حركت ميکند در اين هنگام هورمونها آزاد شده و وارد سيستم گردش خون مي شوند و بدن به ترميم خستگي ها و فرسودگي هاي حاصل از فعاليت هاي روزانه مي پردازد.
خواب دو نوع عمده دارد :
الف: خواب بدون حركت سريع چشمها Non - REM
در اين حالت مغز آرام بوده وليكن بدن حركت ميکند در اين هنگام هورمونها آزاد شده و وارد سيستم گردش خون مي شوند و بدن به ترميم خستگي ها و فرسودگي هاي حاصل از فعاليت هاي روزانه مي پردازد.
ب : خواب با حركت سريع چشمها REM كه سرتاسرشب چند بار اتفاق مي افتند و ما طي آنها خواب مي بينيم . دراين نوع خواب كه حدودا يك پنجم زمان خوابيدن را به خود اختصاص ميدهد مغز بسيار فعال بوده و ماهيچههاي بدن در حال استراحت هستند و چشمها به سرعت به چپ و راست حركت مي كنند.
پس خواب دارای دو نوع اصلی است:
خواب NREM (حرکت غیرسریع چشم) که خواب آرام نیز خوانده میشود.
خواب REM (حرکت سریع چشم) که خواب فعال یا خواب نابهروال (paradoxical) نیز خوانده میشود. خواب دارای پنج مرحله است: چهار مرحله خواب بدون رم ( NREM ) (بدون حرکات سریع چشمی) و یک مرحله با رم ( REM ) (حرکات سریع چشمی)
پس خواب دارای دو نوع اصلی است:
خواب NREM (حرکت غیرسریع چشم) که خواب آرام نیز خوانده میشود.
خواب REM (حرکت سریع چشم) که خواب فعال یا خواب نابهروال (paradoxical) نیز خوانده میشود. خواب دارای پنج مرحله است: چهار مرحله خواب بدون رم ( NREM ) (بدون حرکات سریع چشمی) و یک مرحله با رم ( REM ) (حرکات سریع چشمی)
شروع خواب
در خلال نخستین مراحل خواب، ما هنوز نسبتاً بیدار و هشیار هستیم. مغز امواجی تولید میکند به نام امواج بتا که کوچک و سریع هستند. به مرور که مغز شروع به آرامش یافتن میکند، امواج کندتری به نام امواج آلفا شوند.
در طول این مدّت و هنگامی که هنوز کاملاً به خواب نرفتهایم ممکن است احساس عجیب و کاملاً واضحی را تجربه کنیم که توهمات پیش خواب نامیده میشود. مثالهای متداول و شایع این پدیده عبارتند از احساس افتادن (پرت شدن) یا شنیدن این که کسی نام شما را صدا میکند.
رویداد بسیار شایع دیگری که در این دوره زمانی وجود دارد، پرش میوکلونیک است. اگر تا کنون، بدون هیچ دلیل مشخص و خاصی، ناگهان بدنتان تکان خورده یا پریده است این پدیده ظاهراً عجیب را تجربه کردهاید. در عالم واقع، این پرشهای میوکلونیک بسیار شایعند.
اولین قسمت خواب non-REM است.
خواب دیدن در خواب non-REM بسیار کم است و اگر هم خواب ببینیم آن را فراموش میکنیم. در این خواب ماهیچهها بی حس نیستند. خوابگردی بعضی افراد و شب ادرای کودکان نیز در این مرحله اتفاق می افتد.
خواب non-REM شامل سه مرحله میشود:
وقتی بیدار و فعال هستیم، مغز امواج بتا صادر میکند. دامنه این امواج ضعیف و فرکانس آنها بین 15 تا 17 سیکل بر ثانیه است. وقتی چشمهایمان را میبندیم و پیش از خواب رفتن دراز میکشیم، مغز امواج آلفای زیادی میفرستد. امواج آلفا دامنه ضعیف و فرکانسهای بین 8 تا 13 سیکل بر ثانیه دارند.
مرحله اول
مرحله ۱ شروع چرخه خواب و نسبتاً مرحله سبک و خفیفی از خواب است. مرحله ۱ را میتوان به صورت دوره گذار بین بیداری و خواب در نظر گرفت.
در مرحله ۱، مغز امواج تتا تولید میکند که امواجی با دامنه بلند و خیلی کند هستند. این مرحله از خواب، تنها مدّت زمانی کوتاهی در حدود ۵ تا ۱۰ دقیقه طول میکشد و اگر در این مرحله کسی را از خواب بیدار کنید احتمالاً به شما خواهد گفت که خواب نبوده است!
وقتی ما به مرحله اول خواب وارد میشویم، امواج مغزی از آهنگ آلفا به تتا عبور میکنند. امواج تتا که فرکانس آنها بین 6 تا 8 سیکل بر ثانیه است با حرکات آرام چشمی همراه هستند.
تبدیل امواج آلفا به امواج تتا میتواند حالت خواب آور به دنبال آورد. در این دوره ما تصاویر توهمی کوتاهی میبینیم که به تصاویر رویا شباهت دارند و مثل یک عکس روشن هستند.این تصاویر احتمالا به خلاقیت مربوط میشوند.
مرحله اول خواب سبکترین مرحله آن است. اگر در این مرحله از خواب بیرون بیاییم، احتمالا احساس خواهیم کرد که اصلا نخوابیدهایم.
مرحله دوم
پس از 30 تا 40 دقیقه خواب در مرحله اول ، در سراشیبی مراحل دوم ، سوم و چهارم خواب میافتیم.
دومین مرحله خواب تقریباً ۲۰ دقیقه طول میکشد. مغز شروع به تولید امواج منظم و سریعی میکند که به نام دوکهای خواب معروفند. دمای بدن شروع به کاهش و ضربان قلب شروع به کندشدن میکند. یک مرحلهٔ ناهشیار است که خواب رونده به راحتی یبدار میشود.
در طول مرحله دوم امواج مغزی دامنه متوسط و فرکانس تقریبا 4 تا 7 سیکل در ثانیه را نشان میدهد، اما با دوکهای خواب همراه هستند. دوکهای خواب فرکانس بین 12 تا 16 سیکل در ثانیه دارند و برنامههای کوتاه فعالیت سریع مغزی را نشان میدهند. در طول این مرحله ما دورههایی را نیز تجربه میکنیم که اصطلاحا مجموعه K نامیده میشوند. مجموعه K در اثر افزایش کوتاه مدت فعالیت مغز که در اثر واکنش به محرکهای خارجی مثل سر و صدای کتابی که به زمین میافتد، یا محرکهای درونی مثل گرفتگی ماهیچه پا بوجود میآید.
مرحله سوم
عمیقترین مرحلهٔ خواب non-REM است. پس از این مرحله قسمت دوم خواب REM آغاز میشود. امواج مغزیِ عمیق و کند به نام امواج دلتا در خلال مرحله ۳ خواب شروع به پدیدار شدن میکنند. مرحله ۳، دوره گذار بین خواب سبک و خواب بسیار عمیق است.
حدود پانزده دقیقه بعد وارد مرحله سوم خواب میشویم که به علامت آن وقوع فعالیت امواج دلتا با ارتفاع بالا (و فرکانس کمتر از 3،5@ هرتز) است.
در اين مرحله فشار خون كم ميشود، ممكن است در خواب صحبت كنيم يا راه برويم ولی به خاطر نیاوریم. خوابگردی sleep walking و صحبت در خواب از بدخوابی هائی هستند که دراین مرحله بروز میکنند ولی وقتی شخص بیدار میشود به هیچ وجه از ان آگاه نیست
تمایز بین مرحله سوم و چهارم خواب کاملا مشخص نیست. مرحله سوم دارای 25 تا 50 درصد فعالیت دلتا و مرحله چهارم بیشتر از 50 درصد فعالیت دلتا را دارا است.
مرحله چهارم
مرحله چهار عمیقترین مرحله خواب را تشکیل میدهد. مرحلهای که بیدار شدن از آن دشوار است. تنها صدای بلند موجب بیداری فرد از این مرحله خواب میشود و وقتی هم که بیدار شد، گیج و منگ است. در این مرحله امواج دلتا کند میشوند، تعداد آنها به نیم تا دو سیکل در ثانیه میرسد و در این لحظه است که بزرگترین دامنه را دارند.
در اين حالت از خواب بيدار کردن ما خيلي سخت است و در صورت وقوع احساس گيجي خواهيم کرد. جابجايي بين مراحل يك و دو در خواب شبانه حدود پنج بار اتفاق مي افتد و هر چه به صبح نزديكتر شويم ميزان خواب ديدن ما افزايش مي يابد.
در جريان يك خواب طبيعي تقريبا هر دوساعت يك بار به مدت يك يا دو دقيقه بيدار مي شويم ولي معمولا آن را بياد نمي آوريم ولي اگر در اين حالت از قبل دلشوره داشته باشيم يا در اطراف ما سرو صدا باشد يا همسر ما خروپف كند، احتمالش بيشتر است که اين دوره هاي بيداري را به ياد آوريم.
مراحل خواب به زیان دیگر:
شما البته متوجه نمیشوید امّا هنگامی که خواب هستید، مغزتان همچنان فعال است. هنگامی که فردی به خواب میرود مغزش از ۵ مرحله عبور میکند. این مراحل که به مراحل ۱، ۲، ۳، ۴ و REM (حرکات سریع و پرشی کره چشم) موسومند، روی هم رفته یک چرخه خواب را تشکیل میدهند.
یک چرخه خواب کامل در حدود ۹۰ تا ۱۰۰ دقیقه به طول میانجامد. بنابراین، درخلال یک خواب شبانه، هر فرد به طور میانگین در حدود ۴ تا ۵ چرخه خواب را طی میکند.
مراحل ۱ و ۲، دورههای خواب سبک هستند و در خلال این دو مرحله، فرد میتواند به آسانی بیدار شود. در خلال این مراحل، حرکت چشمها آرام میشود و نهایتاً متوقف میگردد، ضربان قلب و آهنگ تنفس آرام میگیرد، و دمای بدن کاهش مییابد.
مراحل ۳ و ۴، مراحل خواب عمیقند. بیدار کردن فردی که در این دو مرحله قرار دارد مشکلتر است و هنگامی که فرد بیدار شود غالباً برای چند دقیقه احساس ضعف و بیحالی و گیجی میکند.
مراحل ۳ و ۴، نیروبخشترین و سرحالآورترین مراحل خوابند همین نوع خواب است که ما به هنگام خستگی نیازمند آنیم.
شما البته متوجه نمیشوید امّا هنگامی که خواب هستید، مغزتان همچنان فعال است. هنگامی که فردی به خواب میرود مغزش از ۵ مرحله عبور میکند. این مراحل که به مراحل ۱، ۲، ۳، ۴ و REM (حرکات سریع و پرشی کره چشم) موسومند، روی هم رفته یک چرخه خواب را تشکیل میدهند.
یک چرخه خواب کامل در حدود ۹۰ تا ۱۰۰ دقیقه به طول میانجامد. بنابراین، درخلال یک خواب شبانه، هر فرد به طور میانگین در حدود ۴ تا ۵ چرخه خواب را طی میکند.
مراحل ۱ و ۲، دورههای خواب سبک هستند و در خلال این دو مرحله، فرد میتواند به آسانی بیدار شود. در خلال این مراحل، حرکت چشمها آرام میشود و نهایتاً متوقف میگردد، ضربان قلب و آهنگ تنفس آرام میگیرد، و دمای بدن کاهش مییابد.
مراحل ۳ و ۴، مراحل خواب عمیقند. بیدار کردن فردی که در این دو مرحله قرار دارد مشکلتر است و هنگامی که فرد بیدار شود غالباً برای چند دقیقه احساس ضعف و بیحالی و گیجی میکند.
مراحل ۳ و ۴، نیروبخشترین و سرحالآورترین مراحل خوابند همین نوع خواب است که ما به هنگام خستگی نیازمند آنیم.
خواب REM
مرحله آخر در چرخه خواب REM نام دارد و این نام به خاطر حرکات سریع کره چشم که در این مرحله اتفاق میافتد، روی آن گذاشته شده است.
تقریبا نیم ساعت پس از خواب عمیق در مرحله چهار ما مسیر برگشت را پیش میگیریم. دوباره هر یک از مراحل را پشت سر میگذاریم تا به مرحلهای برسیم که آن را خواب رم ( REM ) مینامیم و منظور از REM حرکات سریع چشمی است که از زیر پلکها قابل روئیت است و شاخص این دوره به حساب میآید.
در دوره خواب REM مغز امواج تقریبا سریع و با دامنه ضعیف تولید میکند. این امواج به امواج تولید شده در خواب سبک مرحله اول شباهت دارند.
خواب REM خواب تناقضی نیز نامیده شده است، زیرا خطوط EEG مورد مشاهده در دوره خواب REM فعالیتی ایجاد میکنند که تا اندازهای به فعالیت حالت بیداری شباهت دارد.
خواب REM در بزرگسالان حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد از کل خواب را تشکیل میدهد (حدود ۹۰ تا ۱۲۰ دقیقه در خواب شب). مقدار خواب REM در سنین مختلف متفاوت است.
در خلال خواب REM، برخی تغییرات فیزیکی اتفاق میافتد:
تنفس سریعتر میشود
ضربان قلب تندتر میشود
عضلات دست و پا بیحرکت و ماهیچه ها شل میگردند.
در این مرحله خواب است که فرد واضحترین و روشنترین خواب را میبیند.
یک نوزاد بیشتر از ۸۰ درصد کل خوابش را در خواب REM است.
رویا در مرحلهٔ REM رخ میدهد.
ضربان قلب و تنفس در خواب REM نامنظم است؛ مانند زمان بیداری.
هورمون رشد در این مرحله از خواب ترشح می شود . بنابراین نوجوانان برای رشد بهتر می بایست خوب بخوابند.
بزرگ شدن آلت جنسی مرد بخاطر هجوم خون به آن (NPT) در خواب REM رخ میدهد.
پژوهش گران به فعالیت در ناحیههایی از مغز که مربوط به کنترل بینایی، شنوایی، بویایی، لمسی و تعادل حرکات بدن پی بردهاند.
تنفس سریعتر میشود
ضربان قلب تندتر میشود
عضلات دست و پا بیحرکت و ماهیچه ها شل میگردند.
در این مرحله خواب است که فرد واضحترین و روشنترین خواب را میبیند.
یک نوزاد بیشتر از ۸۰ درصد کل خوابش را در خواب REM است.
رویا در مرحلهٔ REM رخ میدهد.
ضربان قلب و تنفس در خواب REM نامنظم است؛ مانند زمان بیداری.
هورمون رشد در این مرحله از خواب ترشح می شود . بنابراین نوجوانان برای رشد بهتر می بایست خوب بخوابند.
بزرگ شدن آلت جنسی مرد بخاطر هجوم خون به آن (NPT) در خواب REM رخ میدهد.
پژوهش گران به فعالیت در ناحیههایی از مغز که مربوط به کنترل بینایی، شنوایی، بویایی، لمسی و تعادل حرکات بدن پی بردهاند.
نکته قابل ذکر این است که فرایند خواب، این مراحل را به ترتیب پشت سر نمیگذارد. خواب از مرحله ۱ شروع میشود و سپس به مراحل ۲، ۳ و ۴ میرود. پس از مرحله ۴ و قبل از وارد شدن به مرحله ۵ یا همان خواب REM، مرحله ۳ و به دنبال آن مرحله ۲ خواب تکرار میشوند.
پس از خاتمه خواب REM، بدن معمولاً به مرحله ۲ خواب باز میگردد.
در طول شب، خواب انسان تقریباً ۴ یا ۵ بار بین این مراحل میچرخد. ما به طور میانگین ۹۰ دقیقه پس از به خواب رفتن وارد مرحله ۵ یا خواب REM میشویم.
نخستین چرخه خواب REM ممکن است تنها زمان کوتاهی به طول بینجامد امّا هر چرخه از چرخه قبل طولانیتر میشود به نحوی که خواب REM میتواند تا نزدیک به یک ساعت پایدار بماند.
خواب REM با کاهش سروتونین (Serotonin) در مغز همراه است. بنابراین خواب REM در افراد افسرده زودتر میرسد. سروتونین مادهای است که در افراد افسرده کاهش یافتهاست. در طول خواب REM مقدار استیل کولین مغز افزایش مییاید. اما مقدار نور آدرنالین و سروتونین آن کاهش پیدا میکند.
خواب REM نیز خواب عمیقی است، یعنی در این دوره به سختی بیدار میشویم. اولین ورود ما به مرحله 4 خواب معمولا طولانیتر است. به تدریج که شب پیش میرود، خواب سبکتر میشود. دوره خواب REM به تدریج افزایش مییابد و نزدیک صبح آخرین دوره خواب REM ممکن است نیم ساعت طول بکشد.
خواب REM با کاهش سروتونین (Serotonin) در مغز همراه است. بنابراین خواب REM در افراد افسرده زودتر میرسد. سروتونین مادهای است که در افراد افسرده کاهش یافتهاست. در طول خواب REM مقدار استیل کولین مغز افزایش مییاید. اما مقدار نور آدرنالین و سروتونین آن کاهش پیدا میکند.
خواب REM نیز خواب عمیقی است، یعنی در این دوره به سختی بیدار میشویم. اولین ورود ما به مرحله 4 خواب معمولا طولانیتر است. به تدریج که شب پیش میرود، خواب سبکتر میشود. دوره خواب REM به تدریج افزایش مییابد و نزدیک صبح آخرین دوره خواب REM ممکن است نیم ساعت طول بکشد.
گردآورنده : علي عظیمی
مرجع : سايت ميگنـــــــــــا