گروه درمانی برای سوگ درکودکان

زهرانیازاده
مداخله گروهی برای سوگ درکودکان
بهترین عملکرد گروه زمانی است که اعضای آن مشکلات مشابهی دارند

به گزارش میگنا بسته به ماهیت مشکل شما، گروه درمانی می تواند یک انتخاب ایده آل برای رسیدگی به نگرانی های شما و ایجاد تغییرات مثبت در زندگی شما باشد بسیاری از گروه ها برای هدف قرار دادن یک مشکل خاص، مانند افسردگی، چاقی، اختلال هراس، اضطراب اجتماعی، درد مزمن یا سوء مصرف مواد طراحی شده اند.

گروه های دیگر به طور کلی بر بهبود مهارت های اجتماعی تمرکز می کنند و به افراد کمک می کنند تا با طیف وسیعی از مسائل مانند خشم، کمرویی، تنهایی و عزت نفس پایین مقابله کنند. گروه ها اغلب به کسانی که فقدان را تجربه کرده اند کمک می کنند، خواه همسر، فرزند یا فردی باشد که بر اثر خودکشی جان باخته است.

فواید گروه درمانی
پیوستن به یک گروه غریبه ممکن است در ابتدا ترسناک به نظر برسد، اما گروه درمانی مزایایی را به همراه دارد که درمان فردی ممکن است نداشته باشد. روانشناسان می گویند، در واقع، اعضای گروه تقریباً همیشه از اینکه تجربه گروهی چقدر می تواند پاداش دهنده باشد، شگفت زده می شوند
تنوع یکی دیگر از مزایای مهم گروه درمانی است. افراد دارای شخصیت ها و پیشینه های متفاوتی هستند و موقعیت ها را به گونه های متفاوتی می بینند. با دیدن اینکه دیگران چگونه با مشکلات برخورد می کنند و تغییرات مثبت ایجاد می کنند، می توانید راه حل های متنوعی برای رویارویی با نگرانی های خود کشف کنید

رازداری بخش مهمی از قوانین اساسی برای گروه درمانی است. با این حال، هیچ ضمانتی برای حفظ حریم خصوصی هنگام اشتراک گذاری با دیگران وجود ندارد اگرچه اعضای گروه به عنوان یک غریبه شروع به کار می کنند، اما در مدت زمان کوتاهی، به احتمال زیاد آنها را به عنوان دوستانی خوب ،  منبعی ارزشمند و قابل اعتماد برای حمایت می بینید.

 گروههاي سوگ عمدتا نقش حمايتی داشته و به منظور تسهيل گذراندن مراحل سوگ در کودکان و نوجوانان تشکيل می شود
بنابراين در مواردی که علایم آزاردهنده و مزمن شده اند و یا با اختلالات روانپزشکی همراه شده اند فرد نيازمند مداخلات فردي و يا خانوادگي می باشد. لازم به ذکر است روانشناسان و روانپزشکانی می توانند اين مداخلات را درعمل بکار گيرند که در دوره های آموزش کارگاهی آن شرکت کرده و بصورت عملی با ايفای نقش و سايرتکنيک های آموزش کارگاهی آموزش ديده باشند.

فعاليتهای انجام شده در هرجلسه بصورت عملی آموزش داده می شود و در زير فقط به مباحث تئوری آن اشاره خواهد شد

مصاحبه اوليه :
 قبل از برقراری جلسه گروه درمانگر لازم است کودک و والد را در يک مصاحبه 20 دقيقه ای ويزيت نموده و اطلاعات لازم را جمع آوری نمايد. اين مصاحبه به درمانگر فرصت مي دهد تا با مشکلات و ترسهای کودک در خصوص حضور در جلسات گروهي آشنا شود و به سوالات آنها پاسخ دهند و به کودک نيز اين فرصت را مي دهد تا با تسهيلگر خود آشنا شود. والدين نيز اين فرصت را خواهند داشت تا با نحوه و محل برگزاري جلسات گروه آشنا شوند .در اين جلسات درمانگر بايد اطلاعات لازم در خصوص وضعيت رشد و تکامل کودک و تجربيات قبلي فقدان را کسب نمايد.

نحوه شروع و پايان جلسات گروه:
با توجه به نقش حمايتی جلسات گروهی سوگ، فعاليت های خاصی را در  شروع و پايان جلسات مي توان انتخاب نمود.
فعاليتهائی برای شروع کار(Opening activities):
هدف اين فعاليتها ايجاد فضای حمايتی در گروه. نزديک کردن اعضای گروه به يکديگر. گرم کردن (Warm-up) و شروع  کار گروهی است.
روشهاي متفاوتي را مي توان براي شروع هر جلسه بر حسب سن و ويژگيهاي فرهنگي گروه بكار گرفت.
بعنوان مثال می توان برای معرفی کردن اعضاء به يکديگر از يک توپ پارچه ای استفاده کرد. بدين ترتيب که هر کسی که توپ به طرفش پرت می شود شروع به صحبت کرده و خود رامعرفی کند.
 
فعاليتهائی برای خاتمه کار(Closing activities)
مشابه فعاليت مربوط به شروع هر جلسه در پايان هر جلسه بايد فرايند اتمام جلسه به نحوي باشد كه گروه ضمن آگاهي از فعاليتهاي انجام شده و فعاليتهاي مربوط به جلسه بعد نقش حمايتي خود را نيز داشته باشد. روشهاي مختلفي را براساس معيارهاي فرهنگي و سن اعضا مي توان بكار گرفت.
بعنوان مثال افراد گروه کنار هم می ايستند و با کمک رهبر گروه اين جملات را تکرار می کنند، « ما اينجا جمع شده بوديم که به همديگر کمک کنيم، از همديگر حمايت کنيم و درمورد مشکلاتمون صحبت کنيم، چون همه ما مشکل مشترکی داريم و آن هم از دست دادن يکی از اشخاص مورد علاقه مونه» سپس رهبر گروه با کمک بچه ها در مورد تکاليفی که بايد در منزل انجام دهند صحبت می کند وقرار جلسه بعد را می گذارد..

سنجش و به اشتراک گذاشتن احساسات:
هدف:

• ارزيابی و نمره گذاري احساسات اعضا در هر جلسه
  آگاهي از ميزان تغيير احساسات در طي جلسات
  آگاهی اعضاي گروه از احساسات يکديگر و شريک شدن در احساس هم

برای اعضاي گروه توضيح مي دهيم که هر هفته در هر جلسه احساساتمان را ارزيابی مي کنيم. و برای اين کار از يک نمودار سنجش احساس استفاده مي شود که اعضای گروه نمره احساسشان را در آن مشخص مي نمايند.
در کودکان کم سن مي توان از فرم های نمايشگر احساسات در چهره استفاده نمود. بعد از آن که اعضا درجه احساسشان را مشخص نمودند آنرا براي گروه بيان مي کنند و علت داشتن چنين احساسي را با گروه به اشتراک مي گذارند.

 جلسه اول:  معرفی اعضا و برقراری قوانين:
اهداف:

• معرفی اعضاي گروه و تسهيلگران
  ايجاد احساس راحتي در گروه براي ارتباط با يکديگر
  برقراري ارتباط با اعضا و تقويت ارتباط اعضا با تسهيلگر
  آشنائي با ذهنيت هاي کودکان درخصوص معنای سوگواری
  صحبت راجع به رازداری و برقراری مقررات در گروه
  به اشتراک گذاردن واقعه و داستان فقدان با گروه

موضوعات بحث:

• معرفی اعضاي گروه
  تعيين قوانين گروه
  تعريف معناي سوگ
  بيان فقدان: چه کسی مرده است و چگونه فوت کرده است؟

 
الف)معرفی اعضای گروه:
لازم در اولين جلسه اعضاي گروه به يكديگر معرفي شوند و در گروههاي مختلف بروشهاي متفاوتي مي توان اين كار را انجام داد. در گروههاي سوگ برحسب سن اعضا لازم است اين كار به نحوي انجام شود كه تامين كننده اهداف حمايتي گروه نيز باشد.
    
  ب)تعيين قوانين گروه:
برای اعضا توضيح داده ميشود که اکنون می خواهيم قوانينی را براي گروه تعيين کنيم تا بتوانيم با رعايت آنها فعاليت گروهي را پيش برده و راه مطمئني را برای بيان مشکلات و مسائلمان فراهم نمائيم. ممکن است لازم باشد راجع به موضوعاتي صحبت کنيم که بيان آنها در ساير شرايط دشوار است. و ما با رعايت قوانيني که خودمان تعيين مي کنيم اين محيط امن را فراهم مي سازيم. اکنون فکر کنيم و ببينيم گروه به چه قوانيني برای ايجاد اين فضای امن نياز دارد.آيا کسي ايده اي دارد؟
 بهتر است قوانين توسط خود اعضا پيشنهاد و تاييد شود. تسهيلگر قوانين را روي تابلو نوشته و با گروه مطرح مي کند تا همه اعضا روي آن توافق کنند مثالهائي از اين قوانين عبارتند از:

• سروقت در گروه حاضر شويم.
  آنچه در گروه گفته مي شود در گروه بماند و خارج نشود (اصل راز داری)
  اعضا مجبور نيستند همه چيز را در گروه مطرح نمايند.
  همه بايد به همديگر گوش بدهيم.
  هركس بخواهد مي‌تواند صحبت كند، ولي هيچ‌كس مجبور به صحبت‌كردن نيست. ولی بايد به حرف بقيه گوش دهد.
  در گروه بدون اجازه صحبت نکنيم.
  هنگامي كه فرد ديگر صحبت مي‌كند، هرگز حرف وي را قطع نكنيم.
  در گروه همديگر را مورد تمسخر قرار ندهيم و به همديگر نخنديم، ولي مي‌توانيم با هم بخنديم.
  تهاجم و توهين به ديگران درگروه ممنوع است.

• اگر مسائلي وجود داشته باشد كه طرح آن‌ها در گروه برايمان مشكل باشد، پس از اتمام كار مي‌توانيم به صورت انفرادي با رهبر گروه و دستيار وي آن‌ها را مطرح كنيم.
  فقط در مورد خودمان صحبت كنيم.
  در تمام جلسات شركت كنيم.

بعد از آنکه قوانين مشخص شد همه بايد روي آن توافق کنند. و اگر کسي قبول نکرد بايد زماني را صرف توضيح بيشتر راجع به اين مسئله نمائيم و توافق همه را جلب نمائيم.
 
ج) معناي سوگ چيست؟
براي اعضای گروه خلاصه ای از آنچه که بايد انجام دهند را مرور کنيد. در مرحله بعد از اعضاي گروه در رابطه با معناي سوگ سوال مي کنيم. و مشخص مي کنيم که سوگ  عبارت است از مجموعه افکار، احساسات و واکنشهاي فرد در مواجهه با فقدان يک فرد مورد علاقه. و داراي مراحلی است که اگر بخوبي طي شود به ما کمک مي کند تا بتوانيم فقدانهاي بعدي را هم تحمل نمائيم و اگر اين مراحل بخوبي طي نشود در فقدانهاي بعدی واکنشها شديد تر خواهد بود.
سوال ديگر آنست که چه وقت ما دچار فقدان مي شويم و چگونه مي توانيم به حل سوگمان کمک کنيم؟
 
د)بيان فقدان: چه کسي مرده است و چگونه مرده است؟
در اين قسمت درمانگر سعی مي کند جنبه هاي مختلف مربوط به فقدان در گروه را بطور تدريجی و از طريق پرسش سوالاتي که به برخي جنبه های فقدان و نحوه فوت فرد مورد علاقه مربوط مي شود، مشخص نمايد. بياد داشته باشيد که افراد اجازه دارند هر قدر که لازم مي دانند، داستان فقدانشان را با گروه مطرح نمايند و اين مقدار ممکن است خيلي کم باشد. بايد درمانگر مراقب تاثير بيان داستان روی افراد باشد تا ديگران تروماتيزه نشوند. گاهی فرد احساس امنيت در گروه نداشته و از بيان داستانش اجتناب مي کند که تسهيلگر مي تواند از طريق جلب کردن توجه وي به قوانين گروه و اينکه گروه برای حمايت از وي تشکيل شده وی را ترغيب به بيان داستان نمايد.
 
ترسيم واقعه:آنچه که در مورد روز واقعه و تشييع جنازه به ياد مي آورم.
در اين قسمت تسهيلگر توضيح مي دهد که تاکنون در مورد واقعه سوالاتي کرديم و اکنون مي خواهيم صحنه های واقعه و تشييع جنازه را ترسيم نمائيم. بعد از آنکه همگي کارشان کامل شد، ابتدا افرادی که احساس راحت تری دارند نقاشی خود را براي گروه بازگو مي کنند. این روش برای کودکان سنین 12-6 سال مناسب است.
نوشتن خاطره: آنچه که در مورد روز واقعه و تشييع جنازه به ياد مي آورم.
در اين قسمت تسهيلگر از افراد گروه مي خواهد که خاطرات واقعه و روز تشييع جنازه را بنويسند. اين بخش کار را مي توان بعنوان تکليف منزل در نظر گرفت. و در جلسه بعد افراد آنرا با گروه مطرح مي سازند. استفاده از روش ثبت خاطرات روشی است که در نوجوانان و بزرگسالان موثر واقع می­گردد.
 
جلسه دوم:
اهداف اين جلسه:

1. ادامه بحث راجع به مرگ
   آشنائي با عقايد و باورهاي كودكان در مورد مرگ
   آشنائي با مفهوم تغيير
   شناختن انواع تغييرات فردي و خانوادگي بدنبال فقدان
   آشنائي با واكنشهاي شايع در سوگ

الف)بیان جنبه هاي مختلف مرگ و مردن:
در اين قسمت تسهيلگران به بيان مفهوم مرگ و مردن و آشکارسازی نگرش های افراد در خصوص مرگ وبيان مفاهيمي همچون جهان شمول بودن مرگ و اينکه مرگ مسري نيست و قابل برگشت هم نيست مي پردازد. به کودکان بايد تعريفی ساده و قابل فهم ارائه نمود. و مي تواند از طريق فعاليتهايي باشد که بتوانند احساسات، عقايد و نگرشهای آنان را در خصوص سوگ نشان دهند.
 
مشخص کردن  اسطوره ها (Myths) در مورد مرگ:
براي گروه توضيح مي دهيم كه در بين مردم عقايدي در مورد مرگ و مردن وجود دارد كه ممكن است درست نباشند واين ها عقايدي هستند كه در واقع صحيح نبوده ولي مردم فكر مي كنند كه صحيح است. سپس برخي از اين عقايد را روي تابلو نوشته ودر مورد صحت و يا عدم صحت آن با گروه بحث مي كنيم. برخي از اين اسطوره ها عبارتند از:

• فقط افراد پير مي ميرند
  مرگ به ديگران سرايت مي كند
  وقتي يك نفر مرد افراد ديگري هم خواهند مرد
  مرگ برگشت پذير است
  فقط افراد خوب مي ميرند
  فقط افراد بد می ميرند

ج)معرفي و آشنائي با تغييرات ايجاد شده بدنبال فقدان:
در اين قسمت هدف تسهيلگران شناسائي تغييراتي است كه بدنبال فقدان اتفاق مي افتد. كودكان بخصوص به اين تغييرات حساس هستند چرا كه دنياي آنها كوچك بوده و كودكان به بزرگترهاي اطرافشان وابسته اند. با اينحال بسياري از آنها ممكن است نتوانند بين مرگ و تغييراتي كه بدنبال آن احساس يا تجربه مي كنند ارتباط برقرار نمايند. تسهيلگر كمك مي كند تا اين ارتباط در ذهن كودك برقرار شود. مفهوم تغييرات در محيط و زندگي روزانه به كودك ارائه مي شود. در مرحله بعد تسهيلگر تغييرات مربوط به فقدان را بررسي و با گروه شناسائي مي نمايد و نهايتا تغييراتي كه در واكنش سوگ به مرور زمان ايجاد مي شوند در گروه مطرح مي شوند. بنابراين اعضاي گروه متوجه خواهند شد كه نه تنها تغييرات كلي در زندگي روزانه بخشي از زندگي انسان است بلكه تغييرات ناشي از فقدان هم قسمتي از زندگي انسانهاست. 
 
د)واكنشهاي شايع سوگ
توضيح مي دهيم كه بدنبال فقدان يك فرد، افراد واكنشهاي مختلفي را بروز مي دهند و تمام اين نوع واكنشها براي بچه هاي هم سن شما طبيعي محسوب مي شوند. سپس اعضا در مورد اين واكنشها صحبت كرده و اينكه آيا چنين واكنشهائي داشته اند يا خير؟ و اينكه آيا اعضاي ديگر گروه هم واكنش مشابهي داشته اند يا خير و تاكيد بر اين نكته كه اين واكنشها طبيعي است.
 
جلسه سوم: خاطرات و احساسات مربوط به فقدان:
اهداف:

1. مرور خاطرات فرد فوت شده و مواجهه اعضا با اين خاطرات.
   تاکيد بر اين نکته که اگرچه فرد حضور فيزيکي ندارد ولي خاطره اش همواره وجود دارد.
   بروز احساسات مربوط به فقدان
   انطباق با هيجانات

 
 
الف: خاطرات
اين جلسه کمک خواهد کرد تا اعضای گروه خاطراتشان را در رابطه با فرد از دست رفته مرور نمايند. از اعضای گروه خواسته مي شود تا تصاوير ويادگارهائي از افراد فوت شده شان بياورند. و در رابطه با آنچه که آورده اند در گروه توضيح داده وخاطراتش را بيان نمايند. بيان خاطرات و يا برگزاري مراسم ياد بود مي تواند مفيد باشد. اعضا به اشکال مختلف مي توانند يادآوری خاطرات را داشته باشند ازجمله ترسيم، نوشتن خاطرات و برگزاری مراسم يادبود.  از مراسم ياد بود برای انتقال اين مفهوم استفاده مي شود که اگرچه فرد ازدست رفت حضور فيزيکی ندارد ولی ياد او همواره در قلب ماست.
موضوعات بحث:

• تعريف کلمه خاطره
  بحث راجع به خاطرات مهم
  صحبت راجع به عکسها
  به ياد آوردن خاطرات خوب

ب: بروز احساسات
هدف اين قسمت شناسائی احساسات فرد راجع به فقدان و اهميت دادن به اين احساسات است. در جلسات قبل ازطريق نمودار سنجش احساس اعضا با هيجانات اصلی آشنا شده اند و در اين مرحله سعی خواهد شد تا اين هيجانات با مرگ يا فقدان مرتبط شوند. در مورد هيجانات بحث خواهد شد و اعضا فعاليتهايي را برای شناسايي و تطابق با  هيجاناتشان انجام مي دهند.
موضوعات:

• تعريف احساس
  شناسايي هيجانات مختلف وتظاهرات آن
  شناسايي هيجانات مربوط به مرگ

ج:انطباق و کنار آمدن با احساسات:

• در اين مرحله هدف يادکيري روشهاي کنار آمدن با احساسات ناشي از فقدان است. و پيامد بروز نيافتن مناسب هيجانات در گروه بحث مي شود. و روشهای بروز و انطباق با احساسات آموزش داده مي شود

موضوعات :

• شناسائي واکنشهای اعضا به هيجانات
  شناسائی هيجاناتی که ايجاد رنج و ناراحتي نموده اند
  فراگيری روشهای انطباق با احساسات

روشهاي آرامش بخشي مثل (Relaxation training) آموزش داده مي شود. روشهای ديگري که برای کنار آمدن با احساسات بکار مي روند عبارتند از:

• توقف فکر(Thought stopping)
  اشتغال به فعاليتهاي هنري

 
جلسه چهارم: باز تواني:
اهداف:

• درک چگونگي حمايت و مراقبت از خود.
  بکارگيری روشهای حل مسئله
  خداحافظی با گروه

در اين جلسه مفهوم مراقبت و روشهای مراقبت از خود بحث مي شود. بچه ها وابستگي زيادي به مراقب خود دارند و وقتی وی فوت مي کند ممکن است ديگر مراقبت لازم را دريافت نکنند. بنابراين مهم است که در خصوص روشهای مراقبت از خود بحث شود و بدانند که اگر حمايت کافی نداشته باشند چه اتفاقي برايشان خواهد افتاد. آنها بایدروشهای حل مسئله رابیاموزند. اين کودکان بايد افراد کليدی که مي توانند در شرايط خاص به آنها کمک کنند را بشناسند.
موضوعات:

• تعريف مراقبت و حمايت
  بحث راجع به اهميت مراقبت و حمايت
  روشهای بدست آوردن حمايت ها و تمرين مراقبت از خود
  روشهای حل مسئله
  شناسائی توانائي هاي افراد
  خداحافظي با گروه