بادانش آموزان صحبت کنیم؟!
میگنا- در این مقاله سعی شده است تا،با استفاده از کتابهای مربوط به علوم تربیتی(تعلیم وتربیت)،اهمیت ارتباط کلامی رادریافت کرده وموثرترین روش هارا در این امربه خوانندگان عزیز معرفی نماییم. ازآنجا که ارتباط بین معلم و دانش آموز،موضوعی بسیارکلی می باشد،بنابراین در این مقاله تنها به بخشی از این ارتباط که همان ارتباط کلامی باشد پرداخته شده است. روشهای ساده ای را که محققان علوم تربیتی انجام دادن آنها را باعث بهبود رابطه ی معلم و شاگرد می شود، بیان کرده و امیدواریم که به کارگیری آنها، معلمان را در جهت تعلیم تربیت مطلوب یاری کند.
اگر آوازت زیبا و دلنشین باشد،حتی اگر وسط بیابان باشی، کسی را خواهی یافت که به آوازت گوش فرا دهد. (جبران خلیل حبران) مقدمه
معلم درراستای ایفای نقش ارزنده خوددرشناخت ورشدهمه جانبه دانش آموزان،لازم است رابطه ی خوبی باشاگردان داشته باشد.برقراری رابطه بادانش آموزان،مستلزم برخورداری ازهنر،دانش ومهارتهای ارتباطی است.یکی ازمهمترین ابزارهای ارتباطی بین معلم وشاگرد،استفاده ازارتباط کلامی است که شایدبیشترین کاربردراداشته باشد.زیرا در موقعیت آموزشی کنونی،بیشتر فعالیتهای معلم به سخن گفتن می گذرد. حال دربدایه امرسوالاتی پیش می آید که پاسخ به آنها ضروری به نظرمی رسد. ارتباط کلامی چیست؟ ارتباط کلامی موثرکدام است؟ و یارفتارهای کلامی نامناسب شامل چه رفتارهایی است؟ دراین مقاله به این سوالات پاسخ می دهیم.
ارتباط کلامی :
ارتباط کلامی آن بخش ازفعالیت هایی راشامل می شودکه ازطریق ایجادصداوسخن گفتن بین دانش آموزومعلم ایجادارتباط می نماید.درواقع منظورماازارتباط کلامی تنهاجملات وگفتارروزانه نیست.بلکه هرنوع صوت وآوایی که معنی خاصی بین معلم وشاگردداردودانش آموزدرمقابل آنهابازتابی ارائه می کندنیزمی تواندارتباط کلامی باشد.
سخن گفتن وشنیدن دوعملی است که بین معلم وشاگرددرارتباط کلامی انجام می شود.امامعلم بایدتوجه داشته باشدکه شنونده ازنظرسنی،شخصیتی،وضعیت خانوادگی،جایگاه اجتماعی و...که به آنها زمینه ی ارتباطی می گوینددرچه وضعیتی است،تابتواندمناسب ترین کلمات وجملات رابرای رساندن پیام خودانتخاب کند. گاه ملاحظه کرده اید که دانش آموزان در مقابل کلمه ای که فکرمی کردید بی ضرر باشد،عکس العمل ناگهانی و شدیدی نشان می دهند. علت آن، این است که زمینه ی ارتباطی آنها با نحوه ی برداشت شما از آن کلمه متفاوت بوده است. اما علت واقعی این اتفاق چیست،که باعث پدید آمدن سوء تفاهمات و مخالفت کردن ها در ماهیت کلمات و ارتباط های کلامی می شود؟
دکتر بهرام طوسی درکتاب مهارت های مطالعه علت این امر را اینگونه بیان کرده اند:
((می توانید به فرایند فکری خودتان زمانی که با کسی سخن می گویید و یا سخن کسی را گوش می کنید توجه نمایید. متوجه خواهید شد که اگرچه یک رشته کلمات به صورت مستقیم وارد مغز شمامی شود، ولی یک سری فرایندهای انتخاب و طبقه بندی مداوم وفوق العاده پیچیده ای درطول مکالمه درذهن شما به وقوع می پیوندد. یک شبکه ی وسیعی ازکلمات و مفاهیم درهم آمیخته به یکدیگر پیوندمی خورند تا مفهوم معینی از گوینده دریافت شود. به همین ترتیب شنونده شما نیز به سادگی،یک رشته ی پیوسته اطلاعات را مانند نوشابه ای که ازداخل نی مکیده می شود ، دریافت نمی کند. وی هر کلمه ای رادرحیطه ی متنی که درآن قراردارد دریافت می کند. درهمان حال به صورت چندوجهی ماهیت هرکلمه را با نحوه ی خاص برداشت ذهنی خود،براساس ساختار الگوهای اطلاعاتی شخصی خودتنظیم کرده، تجزیه و تحلیل می کند، آنرا به صورت رمز قابل دریافت برای سلول های مغز درآورده و در همان حال آنرا نقد و سبک و سنگین می نماید.))
حال در اهمیت این ارتباط درمی یابیم که ارتباط کلامی،یکی از پیچیده ترین انواع ارتباط است.زیرا هر گفتاری که معلم بیان می کند،درذهن دانش آموز مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد و دانش آموز باتوجه به زمینه ی ارتباطی که بیان شد، نسبت به آن، اقدام به ترجمه و تفسیر می کند. پس این مطالعات اهمیت کارمعلم در انتخاب کلمات و جملات و نحوه ی بیان آنها را برای ما روشن می سازد. زیرا هر آنچه که معلم بگوید،حتما نباید همان مفهومی را که معلم انتظارش را دارد، دانش آموز درک کند. بلکه ایشان با توجه به زمینه ی ارتباطیشان باصحبت های معلم ارتباط برقرار می کنند.
به عقیده بسیاری از پژوهشگران آموزشی،همبستگی معناداری بین بعضی از رفتارهای معلمان و پیشرفت تحصیلی شاگردان آنها وجود دارد.
دکترسیف به نقل ازرنسنشاین وفروست، هشت متغیر آموزشی یا رفتار کلاسی معلمان را که با یادگیری شاگردان رابطه و همبستگی معنی داری نشان داده معرفی کرده اند.این متغیرها عبارتنداز:
* روشنی توضیحات معلم درکلاس
* انعطاف پذیری درروش آموزش
* احساس مسئولیت درعمل،شامل تأکیدبریادگیری وفعالیت شاگردان
* اشتیاق درکار،شامل تحرک درکلاس،حرکات سرودست ونوسان صدا
* دادن فرصت یادگیری به شاگردان برای یادگیری مطالب تاسرحدتسلط
* استفاده ازعقایدشاگردان،شامل تشویق شاگردان به اظهارنظر،تأییدنظریات آنها
* استفاده ازمطالب سازمان دهنده شامل مرورکردن مطالب وایجادارتباط مطالب درسی بایکدیگر
* طرح سوال های دارای سطوح مختلف ازجمله سوالهایی که باچه،کجا،چراوچگونه شروع می شود. (مدارس پیشرو وکارآمد-صفحه39)
1-Ransenshine 2-frust
همانگونه که به مطالب فوق توجه می کنیددرمی یابیم که درنگاه دانشمندان غرب نیزاین مواردداری اهمیی خاص است.پس به نحوی می توان گفت عدم وجودارتباط کلامی موثرسبب کاهش یادگیری دردانش آموزان می شودواین مسئله خودموجبات توجه بیش ازپیش رانسبت به این مسئله پدیدمی آورد.
رفتارهای ارتباطی موثر:
توانایی ایجادرابطه موثر،یک مهارت اساسی برای هرنوع رابطه کلامی محسوب می شود.اگرمعلم نتواندنیازهای دانش آموزرابشناسد واحساسات وافکارخودرابه آنان انتقال دهد،هرگزمعلم خوبی نخواهدبود.
هردوفرایند،درک نیازهای فراگیران وبیان احساسات وافکار،به نحوه برقراری ارتباط بستگی دارد.
ارتباط به این مفهوم است که:ظرفیت وتوانایی گوش کردن،توجه کردن،دریافت کردن پیام وپاسخ کلامی وغیرکلامی به دانش آموزبه نحوی که احساس کندموردتوجه وپذیرش قرارگرفته است.
دریک تحقیق ازدانشجویان مشاوره خواسته شدکه رفتارهای کلامی مفیدوغیرمفیدموثردریک رابطه یاورانه رافهرست نمایند.نتایج این بررسی رادرجدول های زیرملاحظه می کنید: رفتارهاي مفيد غیرکلامی کلامی *حفظ تماس چشمی * تن صدای شبیه دانش آموز * تکان دادن گاهگاهی سر * حرکات چهره ای * لبخندزدن * استفاده ازحرکات دست * حالت بدنی آرام ومطمئن و... * استفاده ازکلمات قابل فهم * ارائه اطلاعات مناسب * قضاوت نکردن * احترم گذاشتن * استفاده مختصرازشوخی جهت کاهش خستگی *استفاده ازتقویت کلامی مثل بلی،هوم و... *صحبت کردن به اندازه و... جدول الف
رفتارهای غیرموثر غیرکلامی کلامی *فاصله گرفتن ازدانش آموزان * نگاه تحقیرآمیز * نگاه تهدید آمیز * اخم کردن * خمیازه کشیدن * تن صدای ناخوشایند *آهنگ کلام تندیاکند و... *قطع صحبت دانش آموزان * نصیحت کردن * سرزنش کردن * وادارکردن * حرف زدن زیادازحددرباره ی خود * استفاده ازکلمات غیرقابل هضم برای دانش آموزان و... جدول ب (کلیات راهنمایی ومشاوره،صفحه110و111)
برخی ازروش های موثردربرقراری ارتباط کلامی عبارتنداز:
* صدای معلم رسا و دلنشین باشد
* آهنگ صدامتغیر و دلنشین باشد
* حالات عاطفی صدارعایت شود
*ساختار دستوری جملات رعایت شود(خبری،سوالی،منفی،تاکیدی و...)
* بیان معلم درخور فهم و درک فراگیران باشد
* صدا با موقعیت مکانی فراگیران مطابقت داشته باشد و همه ی آنها صدای معلم رابشنوند(توزیع صدا)
* خیلی تند یا خیلی آهسته صحبت نکند
* بیان معلم بریده بریده نباشد
* معلم تکیه کلام نداشته باشد
* بیان معلم دوستانه و صمیمانه باشد. در اهمیت بیان معلم بایدگفت که یک جمله و عبارت به دونوع بیان،دو تاثیر مختلف دارد.
*بیان معلم آمرانه و دستوری نباشد.(بگو،بیا،بشین و...)
* معلم باشور و حرارت صحبت کند.اثر روانی کلام با شور و حرارت بیشتر از کلام معمولی است.
* لهجه ی غلیظ نداشته باشد.به خصوص درمناطقی که لهجه ی او با لهجه ی فراگیران متفاوت است.
*کلماتی را که بیان می کند،درست ادا و تلفظ کند.
* بیان معلم رسمی و کتابی نباشد.به عبارت دیگر معلم با فراگیران راحت، روان و غیررسمی صحبت کند.
* از اصطلاحات و کلمات پیچیده و غیررایج _بیش ازحد_ استفاده نکند. بعضی شرایط ایجاب می کند که معلم جهت افزایش خزانه لغات فراگیران از کلمات غیر رایج نیزبهره گیرد. (ظرافت های معلمی،صفحه23)
منابع ومآخذ:
1-رضایی،موسی،(1386)،مدارس پیشرووکارآمد،انتشارات انجمن اولیاومربیان
2- نقیه،مجید ،(1388)،ظرافت های معلمی،انتشارات بین المللی گاج
3-طوسی،بهرام،(1382)،مهارتهای مطالعه،نشرتابران
4- اصغری پور ، حمید ،(1387)،کلیات راهنمایی ومشاوره،نشرتمرین گردآورنده: سجاد تاجیک - دانشجوی سال دوم آموزش ریاضی / مقطع کارشناسی ناپیوسته / دانشگاه فرهنگیان/ دانشکده شهیدمفتح(پردیس برادران)
مدرس مربوطه: استاد امید زاهدی
