نتيجه هيجان‌انگيز بمباران ماه
ماهي كه در آن مقادير زيادي آب ذخيره شده باشد، مي‌تواند انسان را به روياهاي دور و دراز خود در زمينه سفرهاي طولاني در فضا برساند. امكان ساخت پايگاه‌هايي بر ماه و ادامه سفر انسان به ماوراي ماه تنها يكي از دلايل اهميت اين يافته مهم است، اما در كنار آن درك ما از تحول قمر بزرگ همسايه خود نيز دگرگون خواهد شد. ماه و زمين ساختاري مرتبط به هم هستند كه كشف اطلاعات بيشتر در زمينه ماه ما را به درك بهتري از جايگاه خودمان بر سياره زمين مي‌رساند.
روز جمعه 17 مهر ماه، مردم بسياري از شهرهاي نيمكره غربي منتظر شبي هيجان‌انگيز بودند. قرار بود در آن شب بخش مهمي از يكي از ماموريت‌هاي مهم فضايي به انجام برسد و ماه شاهد بمباران سطح خود از سوي كاوشگرهاي ناسا باشد و پيش‌بيني مي‌شد در اثر اين برخورد موادي ازسطح ماه تا چندين كيلومتر به هوا برخواهد خاست و باعث خواهد شد چشمان غيرمسلح يا تلسكوپ‌هاي كوچك آماتوري بتواند اين برخورد تاريخي را مستقيما رصد و مشاهده كند. به همين دليل در پارك‌ها، مراكز ترويج علم، رصدخانه‌ها و ديگر مراكز علمي گروه‌هاي علاقه‌مند جمع شدند تا بتوانند شاهد اين رويداد تاريخي باشند. برخورد مطابق زمان اعلام شده صورت گرفت. در زمان معين بخش اول برخوردكننده با ناحيه‌اي در نزديكي قطب جنوب ماه به درون يك گودال برخورد كرد و ثانيه‌هايي بعد در حالي‌كه ذرات حاصل از برخورد اول به هوا برخاسته بود، محفظه اكتشافي دوم با عبور از ميان آنها و ثبت داده‌ها، اطلاعات گردآوري شده را به زمين فرستاد و خود در انتهاي مسيرش به همان نقطه برخورد كرد. با وجود موفقيت اين برخورد، جمعيت مشتاقي كه در كنار تلسكوپ‌هاي خود جمع شده بودند، نااميد به خانه‌هاي خود بازگشتند، زيرا نه‌تنها درخششي را كه قرار بود در چهره ماه ايجاد شود از چشم اين علاقه‌مندان آماتور پنهان ماند كه تلسكوپ‌هاي بزرگ‌تر نيز چيزي راثبت كردند كه بسيار كمتر از آنچه بود كه انتظارش را داشتند. همين مسائل باعث شد تا شايعاتي مبني بر شكست ماموريت دهان به دهان بچرخد، اما در نهايت نتايج بررسي‌هاي اوليه روي نمونه‌هايي كه در اثر برخورد اول به هوا برخاسته بود، منتشر شد و خبر چنان بزرگ بود كه همگان كم‌فروغي برخورد را فراموش كردند. ماه آب دارد و آن‌هم نه به مقدار كم، بلكه حجم انبوهي از آب در ماه وجود دارد.
ايده وجود آب در ماه ايده جديدي نيست. در زمان‌هاي دور و هنگامي كه درك درستي نسبت به ماهيت اين قمر خاكستري اطراف زمين وجود نداشت، بسياري بخش‌هاي تيره‌اي را كه بر سطح ماه ديده مي‌شد، درياهايي بر ماه فرض مي‌كردند. البته اين نتيجه‌گيري تنها به دليل اختلاف رنگ اين نواحي با ديگر بخش‌هاي ماه بود و هنوز هم رد و اثر آن را مي‌توان به شكل نام‌هاي اين نواحي مشاهده كرد. اين بخش‌ها به نام درياهاي مختلف نامگذاري شده است، درياي آرامش، درياي توفان‌ها و... اما زماني كه بررسي‌هاي تلسكوپي ماه آغاز شد، مشخص شد اين دشت‌هاي تيره نه اقيانوس‌هاي پوشيده از آب كه مناطقي جوان‌تر از سطح ماه هستند؛ نواحي‌اي كه در زمان كودكي ماه شاهد برخوردهاي مرگبار شهابسنگي بوده‌اند. برخوردهايي كه آنقدر قدرت داشته‌اند كه پوسته نازك ماه را شكسته و مواد مذاب زير پوسته را بر سطح روان كرده‌اند. اين مواد مذاب آثار برخوردهاي كوچك‌تر را پاك كرده و سطح نسبتا همواري را به وجود آورده بودند. بررسي‌هاي اوليه نشان داد ماه سرزميني مرده و بي‌حاصل و خشك و مرگ‌آفرين است. نبود جو روي اين قمر، اختلاف دماي كشنده ميان شب و روز قمر و نبود منابع آشكار آب باعث شد تا بسياري اين قمر را از نظر اهميت به فراموشي بسپارند.
ماموريت‌هاي اكتشافي آپولو اگرچه گام بزرگي در زمينه شناخت بهتر ماه برداشت و نقطه عطفي در بررسي قمر شگفت‌انگيز زمين محسوب مي‌شد، اما چهره‌اي از اين قمر را در معرض نگاه مردم قرار داد كه بخش مرده اين قمر بود. فضانوردان ماموريت‌هاي آپولو هيچ نشانه‌اي از وجود آب نيافتند و بررسي نمونه‌هايي كه ايشان به زمين بازگردانده بودند نيز نشانه قابل توجهي از خود بروز نداد. ماه براي نسل قبلي ما قمري مرده و خشك به شمار مي‌رفت. اما در سال‌هاي بعد كم‌كم ماه چهره جديدي از خود نشان داد. همزمان با پايان ماموريت‌هاي اعزام و ارسال فضانوردان به ماه، دوره جديد كاوش‌هاي روباتيك منظومه شمسي آغاز شد. در اين دوره كاروان‌هايي از روبات‌هاي كاوشگر به گوشه و كنار منظومه شمسي اعزام شدند و در چند سال اخير بود كه بار ديگر ماه در معرض كاوش‌هاي جديد قرار گرفت و اعلام شد سفر به ماه باز هم در جدول اولويت‌هاي اكتشافات فضايي قرار گرفته است. پيش‌نياز چنين سفر دوباره‌اي شناخت دقيق ماه بود و به همين دليل آژانس‌هاي فضايي آمريكا، اروپا، ژاپن و هندوستان در برنامه‌هاي خود كاوش‌هاي روباتيك ماه را در اولويت قرار دادند و يكي از مهم‌ترين اولويت‌هاي آنها نقشه‌برداري از منابع و جستجوي منابع احتمالي آب در اين قمر استثنايي بود. اگرچه در دوره‌اي انسان گمان مي‌كرد روي ماه هيچ نشانه‌اي از آب وجود ندارد، اما بررسي‌هاي دورسنجي و مداري نشان از آن داشت كه احتمالا در قطبين ماه مقاديري آب وجود دارد. البته برخي بررسي‌هاي ديگر احتمال وجود آب را به زير لايه‌هاي سطحي در بخش‌هاي گسترده‌تري از سطح ماه نيز بيان مي‌كرد. نقطه اوج كشفيات مربوط به ماه در هفته گذشته و با برخورد كاوشگر ناسا به ماه اتفاق افتاد هرچند اين اولين باري نبود كه زميني‌ها به بمباران جرمي فضايي اقدام مي‌كردند.
ايده ايجاد برخورد با اجرام فضايي براي كسب اطلاعات از درون يك جرم فضايي، جديد نيست، شايد معروف‌ترين ايده پيش از برخورد اخير با ماه مربوط به ماموريت ديپ ايمپكت يا برخورد ژرف بود كه در آن براي بررسي محتواي دنباله‌داري به نام تمپل، محفظه سنگيني به سوي آن شليك شد. در اثر اين برخورد مقادير زيادي ماده دروني دنباله‌دار به بيرون پرتاب شد و دستگاه‌هاي دورسنجي سفينه مادر اين داده‌ها را بررسي و نتيجه آن را به زمين ارسال كردند. ماه هم در چند ماه گذشته شاهد چندين برخورد بوده است. فضاپيماي كاگوياي ژاپن و چانداريان هندوستان در پايان ماموريت‌هاي خود، در مسيري از پيش تعيين شده با ماه برخورد كردند، اما اوج رويداد مربوط به كاوشگر LCROSS بود.
نتايج اين برخورد باعث شد تا چهره جديدي از ماه پيش‌روي ما قرار گيرد. چهره‌اي كه بسيار متفاوت با چهره‌اي از ماه بود كه پدران ما مي‌شناخته‌اند. اينك در اثر اين برخورد 79 ميليون دلاري مي‌دانيم كه در گودال‌هاي ماه مقادير زيادي آب وجود دارد.
اگرچه برخورد اوليه اين ماموريت با ماه آن چنان كه بايد سر و صدا نكرد و منظره‌اي آنچنان كه از پيش تصور مي‌شد را در برابر ديدگان مردم قرار نداد، اما تحليل نتايج آن همچون نورافكني بزرگ عرصه دانش ماه‌شناسي را روشن كرد.
اين بررسي‌ها نشان داد كه در گودال‌هاي ماه نه‌تنها آب منجمد وجود دارد كه مقادير آن بسيار زياد است. در ميان ذراتي كه از دهانه مورد نظر به بيرون پرتاب شده بود،حدود 90 ليتر آب به شكل ذرات يخ پيدا شد و چه چيزي از اين هيجان‌انگيزتر مي‌توانست درباره ماه كشف شود.
حالا ديگر ماه سرزميني مرده نيست. وجود آب در ماه بسياري از روياهاي آينده را زنده مي‌كند. بسياري خواهند توانست درباره آينده ماه خيالپردازي كنند. اينك ساخت پايگاه‌هاي تحقيقاتي در ماه ديگر افسانه نيست و فضانوردان آينده نگراني كمتري براي استخراج اكسيژن، آب و حتي ساخت و سازهاي آينده دارند.
اين كشف كه همزمان با آزمايش موفق نخستين راكت آرس اعلام شد، خبر از روزهاي پر هيجاني در كشف ماه مي‌دهد. آرس و منظومه همراه آن قرار است جايگزين شاتل‌هاي فضايي براي سفر به ماه شده و از سوي ديگر انسان را به ماه ببرد و راه را براي سفر به مريخ باز كند. در اين ميان كشف آب در ماه نيز نويدبخش تحركات بيشتري در اكتشافات ماه خواهد بود.
جام جم - پوريا ناظمي
