نقش اساسی بازی در آموزش و یادگیری کودکان

به گزارش میگنا ژیلا فرخی روانشناس و مشاوره خانواده در یادداشتی نوشت روانشناس بازي، بهترين و مؤثرترين وسيله براي پرورش و شكوفايي تدريجي استعدادهاي طفل در دوران كودكي است . كودك معمولاً بازي را از اولين سنين كودكي شروع مي كند و به تدريج كه سن او بالا مي رود، نوع بازي ها و اسباب بازي هاي او تفاوت پيدا مي كند. بازی فرایندی است که کودک از طریق آن، با جهان پیرامون خود به تعامل می پردازد و شخصیت وی شکل می گیرد.

بدین جهت پرداختن به بازی به عنوان وسیله ای برای آموزش و یادگیری اهمیت زیادی دارد دکتر ژیلا فرخی اظهار داشت: كودك در سنين اوليه معمولاً تنها بازي مي كند و اسباب بازي هاي مختلفي او را سرگرم مي سازد. شركت پدر و مادر و يا ساير بزرگترها در بازي هاي وي برايش مطبوع و سرگرم كننده است ولي به تدريج ميل به بازي كردن با ساير كودكان هم سن خود در او بيدار مي شود و او نوع بازي هاي خود را تغيير مي دهد و از اين زمان است كه روح اجتماعي بودن در او بيدار مي شود .
ميل به بازي در دو و يا سه سالگي، ناشي از رضايت خاطري است كه طفل در به كارانداختن استعدادهاي رو به تكامل خود دارد.
طبعاً هر چه او بزرگتر مي شود، مهارت هاي او نيز كامل تر مي شود و زماني مي رسد كه تنها دويدن يا انجام كارهاي ساده او را خشنود و راضي نمي كند و ميل دارد با كودكان ديگر بدود و از آنها جلو بيفتد و در حقيقت ميل برتري بر ديگران يا برتري جويي در او بيدار مي شود و همين حس است كه بايد مورد استفاده مربيان واقع شود و كودك را به تلاش و كوشش براي پيشرفت و كسب موفقيت بيشتر ترغيب كنند.
  در گذشته های نه چندان دور، کار روزانه مردان و زنان و حتی کودکان پایان ناپذیر به نظر می رسید. کوشش و تلاش جهت ادامه زندگی آنچنان شدید بود که توجه به بازی هدر دادن وقت تلقی می شد.
 مدت هاست که نقش مهم بازی درکار آموزش کودکان مورد توجه قرار گرفته و به اهمیت آن در رشد، پیشرفت و یادگیری کودکان توجه شده است. به اعتقاد مربیان بازی فرصت بسیار خوبی برای یادگیری فراهم می سازد.
بچه ها از بازی برای افزایش علم و اطلاعات خود استفاده می کنند. بازی در عین اینکه وسیله سرگرمی است جنبه آموزشی و سازندگی نیز دارد و در برخی موارد اشتغال کودک به بازی بیش از ارزش خواندن کتاب است، کودکان در خلال بازی ها به ویژه بازی های آموزشی، به مفاهیم ذهنی جدیدی دسترسی پیدا می کند و مهارت های بیشتر و بهتری را کسب می نمایند. آنان به کمک بازی تجارب ارزنده ای به دست می آورند.

در حین بازی مطالب آموختنی بدون فشار و با میل و رغبت فراگرفته می شود. به همین دلیل برخی از مربیان دست اندرکاران تعلیم و تربیت معتقدند که هرگونه مطالب درسی را باید فقط همراه با بازی به کودک آموخت.

این روانشناس خانواده گفت: بازی برای کودک اهمیت بسیار دارد و عاملی است برای فعالیت های ذهنی، عقلانی اجتماعی و سلامت او. کودکی که سالم باشد نمی تواند بازی نکند، برای بازی تن به هر کار و تلا شی می دهد در حقیقت بازی زندگی و دنیای اوست، درس است، تجربه و تمرین  است، با زندگی او پیوند استوار دارد؛ در واقع جوهر زندگی بشر است، به خاطر همین محروم کردن کودک از بازی او را شدیدا ناراحت می کند و حتی ممکن است زمینه ای برای ناراحتی عصبی او گردد بسیاری از والدین ومعلمان، بازی را تلف کردن وقت می دانند متاسفانه آنها این نکته را درک نمی کنند که کم بازی کردن کودک را از موفقیت های یادگیری که برای تکامل او ضروری است محروم می کند.

بنابراین خانواده، مربیان و معلمان می توانند با ایجاد تغییراتی در موقعیت های آموزشی فرصتی را برای کودکان ایجاد کنند تا سطح مهارت های خود را ارتقا بخشند، یکی از این فرصت ها بازی است.
دکتر ژیلا فرخی در ادامه بیان کرد: بازی بهترین روش برای آموزش و یادگیری کودکان است. کودکان با بازی مهارت های شناختی، عاطفی و شخصی خود را توسعه می دهند و این امر نقش بسیار مهمی برای عملکرد سازگارانه کودک در زندگی آنها ایفا می کند ارزش بازی در بالابردن یادگیری در میان کودکان پیش دبستانی نیز بخوبی عنوان شده است.

مفهوم بازی در فرایند یادگیری در سه دسته بازی :ابزاری ،واقعی و ممنوع قرارمی گیرد. بازی ابزاری عمدتا ً یک فعالیت هدایت شده زیر نظر معلم برای رسیدن به اهداف درسی است. بازی واقعی به فعالیت هایی که کودک آزادانه آن را انتخاب و هدایت می کند اطلاق می شد.

بازی ممنوع فعالیت های لفظی و فیزیکی که دانش آموزان در کلاس اجازه انجام آن را ندارند مانند جوک گفتن، شکلک درآوردن، وقت تلف کردن، جیغ زدن را شامل می شود. درحالی که کودکان از همه سه نوع بازی لذت می برند، معلمین عموما ً از بازی های ممنوع خشنود نیستند.کاربرد بازی در فرایند آموزش کودکان باعث حرکت از مفهوم و ماهیت بازی واقعی به سمت بازی آموزشی شده است. بازی های آموزشی به بازی هایی که در کلاس درس و محیط آموزشی براساس اهداف آن برنامه ریزی شده وکودکان در خلال بازی های آموزشی مطالب آموختنی را بدون فشار و با میل و رغبت فرا می گیرند و با رنگ ها، اشکال و جهت های مختلف آشنا می شوند و تجارب ارزنده و مهارت های بیشتر و بهتری را کسب می نمایند.

پژوهش ها نشان دهنده آن است که بازی می تواند یادگیری کودکان را به وسیله اجازه دادن به آن ها برای ساخت دانش بر روی دانش قبلی شان وگسترش دانش و مهارت قبلی شان از طریق برقراری ارتباط متقابل با دیگران و یا محیط تسهیل نماید.

علیرغم جایگاه بازی در رشد و یادگیری کودکان اگر مربیان و معلمان فاقد آگاهی و تخصص جامع در زمینه بازی و کیفیت آن باشند فرایند و عمل بازی به یک روش بی اهمیت و حتی مضر تبدیل می شود.
ژیلا فرخی در ادامه گفت: بازی های متناسب باروحیه و ویژگی جسمی و شناختی کودکان، محیطی شاداب وفرح بخش را برای رسیدن به تکامل شخصیتی و فیزیکی کودک هموار می کند. نوع بازی ها و اسباب بازی هایی که کودکان با آنها بازی می کنند، جنسیت آنها را اغلب نمایان می کند و اولویت های بازی کودکان به واسطه تفاوت های جنسیتی شان به وجود می آید دختران بازی های وانمودسازی را بیشتر ترجیح میدهند درحالیکه پسران بازی های سازنده را بیشتر ترجیح می دهند.

همچنین پسرها بیشتر از بازی هایی لذت می برند که دشوار است و نیاز به فعالیت جسمانی دارد و دخترها اغلب بازی های ساکت، آرام و ظریف را ترجیح می دهند. مضمون دیگر نقش مربی و کودک در بازی است که اشاره به این دارد در بازی، مربی موقعیت و امکانات بازی را طراحی تهیه و در اختیار کودک قرار می دهد و فرایند اجرای بازی را به کودکان واگذار کنند که همه کاره بازی کودکان شوند و خودش در کنار کودکان به عنوان تسهیل کننده و همراه قرار می گیرد تا اگر کودک به مشکل یا مسئله ای برخورد کرد به او کمک کند.

از طریق بازی روابط میان کودک و آموزگار بر مسیر یادگیری کودک تأثیر می گذارد. معلمان با نقش هایی که در فرایند بازی ایفا می کنند در اثربخشی بازی کودکان اثر بسیار بالایی می گذارند مربی با حضور در بازی و تعامل با شاگردان موجب افزایش سطح مهارت های زبانی و شناختی  می شود. در فرآیند بازی، کودک قسمتی از روند یادگیری است و تنها به طور محض یک دریافت کننده اطلاعات نیست.

معلمان بهتر است گاهی اوقات خود را وارد بازی کودکان کنند و یک نقش تعاملی تکمیل کننده را ایفا کنند. آموزش و یادگیری باید یک روند متعادلی بین یادگیرنده ها و معلمان دنبال کند و کودکان باید وقت و فضای کافی را برای به کارگیری ایده های شخصی شان در طی بازی داشته باشند.
سخن آخر:
در دنیای امروز بازی نوعی از بیان خواسته ای درونی کودک است و در واقع می توان گفت محتوای بازی انتخابی کودکان اغلب انعكاسی از خواست درونی آنهاست.
کودک سعی می کند تا مشكلات عاطفی و روانی خود را در بازی منعكس کند و سپس راه حلی برای غلبه در آنها دريابد. کودک در بازي های خود بعنوان وسیله ای طبیعی عواطف و احساسات ترس ها، ترديدهای خود را بیان می دارد.
بیان حالات درونی خود وسیله ای برای برقراری ارتباط واقعی کودک با دنیای بیرونی است. کودک از طريق بازی مهر و علاقه و خشم و کین، تنش ها، ناکامی ها، نا امنی ها، ترس ها، آشفتگی های خود را به نمايش می گذارد و از اين طريق به نوعی آرامش عاطفی دست می يابد.

بازی های خوب باید بر تفکر وبرنامه ریزی تاکید کنند لذا بازی باید هدفمند باشد و اهداف آموزشی و تربیتی را در خود منعکس کند و بین بخش های مختلف آن رابطه ی منطقی وجود داشته باشد تا کودک را به هدف مورد نظر برساند. اولیا و معلم در انتخاب بازی باید دقت لازم را داشته باشند و با آگاهی بتوانند موقعیت مناسبی را فراهم نمایند که با محیط پیرامون و زندگی روزمره کودک پیوند داشته باشد تا از این طریق بتوانند یادگیری را تثبیت کنند.
بنابراین مربیان کودک باید بازی ها را با توجه به سطح آگاهی و مهارت او انتخاب کنند زیرا کودک زمانی اعتماد به نفس لازم را دارد که مهارت کافی را به دست آورده باشد. همچنین وظیفه ی مربیان تربیتی است که امکانات و ابزارهای مناسب آموزشی پرورشی را برای غنی سازی ابعاد فکری و شکوفایی خلاقیت های کودکان فراهم سازند.

علاوه بر این فضاهای بازی باید به گونه ای طراحی شوند که مشوق حضور کودک در این فضاها گردند. محیط بازی کودک نیاز به طراحی مناسب و اصولی دارد تا بتواند نیازهای کودکان را فراهم کند.
باید در نظرداشت که طراحی برای کودک است، پس باید دانست که آنان چگونه در مورد فضای بازی می پندارند، به چه چیزی نیازدارند، چه می خواهند و چگونه می توان حضور آنان رادر فضای موردطراحی تضمین نمود. به امید روزی که فرزندان کشورم در محیطی شاد همراه با آرامش هر آنچه را نیاز دارند بیاموزند.