چرا نوجوانان دچار رفتارهای پرخطر می‌شوند؟
رفتارهای پرخطر به رفتارهایی گفته میشود که سلامت و بهزیستی جسمی، روان شناختی و اجتماعی افراد و جامعه را به خطر می‌اندازد، دوره نوجوانی که با تغییرات جسمانی، روان شناختی و اجتماعی گسترده همراه است، به دلیل خودمحوری و عدم درک مناسب نوجوانان از رفتارهای خود، مرحله مهمی برای شروع رفتارهای پرخطر محسوب میشود.
رفتارهایی که با تنوع آسیب‌های اجتماعی و رشد آن در جامعه، زنگ خطری به صدا درآورده و باعث شده جامعه شناسان و روان شناسان نسبت به عواقب بی‌توجهی به این رفتارها هشدار دهند، اگرچه بروز این رفتارها در مناطق مختلف شهر و استان اصفهان متفاوت است و هنوز آمار و اطلاعات دقیقی از میزان و شیوع بروز این رفتارها در دسترس نیست، اما مصرف دخانیات و مواد مخدر را میتوان جدی‌ترین این آسیب‌ها دانست.
رفتارهای پرخطر در دوره نوجوانی گرچه از جامعه به مدارس وارد میشود، اما محافظت از نوجوانان در برابر این رفتارها در گرو همراهی و مشارکت خانواده‌ها است و بدون مسئولیت‌پذیری آنها نمی‌توان برای پیشگیری از رفتارهای پرخطر نوجوانان اقدام مؤثری انجام داد.
عوامل مخاطره آمیز نوجوانان کدامند؟
تحلیل‌های مختلفی در مورد عوامل خطرپذیری نوجوانان ارائه میشود. در یک تحلیل مختصر میتوان این عوامل را به دو دسته تقسیم کرد. (الف) عوامل فردی که شامل ویژگی‌های شخصیتی، وضعیت بهداشت روان و تاب آوری فرد از قبیل اعتماد به نفس، خود ارزشمندی و کنترل هیجان است، نگرش نسبت به رفتارهای پرخطر و وضعیت تحصیلی. (ب) عوامل محیطی و اجتماعی از قبیل وضعیت خانوادگی، دوستان و همسالان و محیط زندگی فرد.
عوامل روانی-عاطفی: از قبیل افسردگی، اضطراب، استرس، پرخاشگری، شکست‌های عاطفی، سوگ ناشی از طلاق والدین، ناکامی‌ها، کم توجهی و کمبود عاطفی، تحقیر شدن.
عوامل خانوادگی: از قبیل بد سرپرستی، جدایی والدین، سابقه رفتارهای پرخطر در خانواده، الگوها و شیوه‌های نامناسب فرزندپروری.
عوامل تحصیلی: از قبیل افت تحصیلی، تکرار پایه، سابقه فرار از مدرسه.
عوامل محیطی و اجتماعی: از قبیل دوستی با افراد پرخطر، زندگی در محیط‌های پرخطر، یادگیری و همانند جویی رفتارهای پرخطر و عوامل نوپدید از قبیل تأثیرپذیری از رسانه‌ها، همانند جویی با قهرمانان رسانه‌ای و به ویژه فیلم‌ها، انیمیشن‌ها، بازی‌های رایانه‌ای و مجازی.
عوامل ناشی از تجربه رفتارهای پرخطر از قبیل تجربه حداقل یک بار گرایش به رفتارهای پرخطر هرچند که برای سرگرمی و تفریح باشد.
علل رفتارهای پر خطر نوجوانی
دلایل و زمینه‌هایی موجب گرایش کودکان و نوجوانان به رفتارهای پرخطر میشود که برخی از مهمترین آنها عبارتند از:
- فشار همسالان و یادگیری از آنها،
- وجود زمینه‌های مخاطره آمیز در خانواده
-گرایش به کنجکاوی، گرایش به تفریح و لذت
-یادگیری از رسانه و صنایع فرهنگی
-فشار ناشی از مشکلات مربوط به بهداشت روان و شکست‌های تحصیلی
کدام نوجوانان بیشتر در معرض خطر هستند؟
پژوهشگران و برنامه‌ریزان توصیه می‌کنند که در کنار مراقبت از همه کودکان و جوانان و آموزش مهارت‌های خود مراقبتی و پیشگیرانه به همه آنها در عین حال کودکان و نوجوانانی را که در معرض خطر هستند بیشتر مورد توجه قرار دهیم. کودکان و نوجوانانی که سابقه شکست تحصیلی دارند، سابقه مشکلات رفتاری و روانی دارند، در خانواده‌های پرخطر زندگی می‌کنند، در محیط‌های مخاطره آمیز سکونت و یا رفت و آمد دارند و دوستانی دارند که سابقه رفتارهای پرخطر دارند، بیشتر از سایرین در معرض خطر قرار دارند.
انواع رفتارهای پرخطر
در گروه سنی کودکان و نوجوانان خطرات مختلفی هستند که به دلیل مقتضیات این سن و زمینه‌های خطرجویی، هیجان طلبی و کنجکاوی به ویژه در بین نوجوانان آنها را تهدید می‌کند و میتوان این خطرات را در گرایش به رفتارهای پرخطر تعبیر کرد که بعضی از آنها عبارتند از گرایش به مصرف دخانیات، گرایش به سو مصرف مواد، گرایش به خشونت، گرایش به سبک‌های زندگی نابهنجار و تأثیرپذیری از فضاهای مجازی وشبکه‌های اجتماعی.
جسور (Jessor) با ارائه اصطلاح سندروم رفتار مشکل ساز، مقولات رفتارهای پرخطر را شامل سیگار کشیدن، مصرف مواد مخدر، الکل، رانندگی خطرناک و فعالیت جنسی زودهنگام دانسته است.
به طور کلی رفتارهای پرخطر به دو گروه تقسیم می‌شوند:
گروه اول: رفتارهایی هستند که سلامت و بهزیستی خود فرد را به خطر می‌اندازند، مثل مصرف مواد مخدر، الکل، سیگار و رفتارهای جنسی پرخطر و ناایمن.
گروه دوم: رفتارهایی هستند که سلامت و بهزیستی سایرین را تهدید می‌کنند، مثل دزدی، پرخاشگری، گریز از مدرسه و خانه.
برای مثال، جوانان با مصرف الکل و مواد مخدر، علاوه بر زیان‌های روانی، جسمی و مالی به خود، با بروز تصادفات ناشی از مصرف این مواد باعث مرگ میلیون‌ها انسان در سراسر جهان شده و هزینه‌های گزافی بر جوامع تحمیل می‌کنند.
چه مهارت‌هایی را باید به فرزندانمان بیاموزیم؟
۱. مهارت‌های شخصی که عبارتند از: شناخت مسئله، تصمیم‌گیری، خودکنترلی، رفتارها و عادت‌های سالم، شناخت عواطف و احساسات، قضاوت‌های درست و مناسب و عزت نفس.
۲. مهارت‌های مواجهه مؤثر که عبارتند از: مدیریت استرس، مقابله با ناامیدی، مقابله با شکست، درخواست کمک، سازگاری و انعطاف پذیری و فایق آمدن بر مشکلات و موانع.
۳. مهارت‌های اجتماعی که عبارتند از: رشد مهارت‌های ارتباطی خوب، در نظر گرفتن و توجه به دیدگاه‌های دیگران، همکاری و مشارکت با دیگران، مقاومت در برابر فشار همسالان، دوست یابی مناسب و حفظ دوستان خوب و مهارت نه گفتن.
۴. مهارت‌های شناخت خطر که عبارتند از: شناخت خطرات و مخاطرات تهدید کننده، شناخت زیان‌های دخانیات، شناخت نقش رسانه‌ها در گرایش به رفتارهای پرخطر، شناخت تأثیر رفتارهای پرخطر بر آینده و بر خانواده.
در نهایت اینکه آگاهی از این موضوع که رفتارهای پرخطر نوجوانان چیست و چه نشانه‌هایی احتمال دچار شدن او به چنین رفتارهایی را بیشتر می‌کند به خود فرد و اطرافیان او کمک می‌کند تا پیش از دچار شدن به یک مسئله پرخطر که در موارد زیادی غیر قابل بازگشت هم هستند، از وقوع یا تکرار آنها جلوگیری کنند، نکته مهم در این مسئله سادگی و هزینه فوق‌العاده کمتر پیشگیری از این رفتارها در مقابل درمان آنها است.
رفتارهایی که با تنوع آسیب‌های اجتماعی و رشد آن در جامعه، زنگ خطری به صدا درآورده و باعث شده جامعه شناسان و روان شناسان نسبت به عواقب بی‌توجهی به این رفتارها هشدار دهند، اگرچه بروز این رفتارها در مناطق مختلف شهر و استان اصفهان متفاوت است و هنوز آمار و اطلاعات دقیقی از میزان و شیوع بروز این رفتارها در دسترس نیست، اما مصرف دخانیات و مواد مخدر را میتوان جدی‌ترین این آسیب‌ها دانست.
رفتارهای پرخطر در دوره نوجوانی گرچه از جامعه به مدارس وارد میشود، اما محافظت از نوجوانان در برابر این رفتارها در گرو همراهی و مشارکت خانواده‌ها است و بدون مسئولیت‌پذیری آنها نمی‌توان برای پیشگیری از رفتارهای پرخطر نوجوانان اقدام مؤثری انجام داد.
عوامل مخاطره آمیز نوجوانان کدامند؟
تحلیل‌های مختلفی در مورد عوامل خطرپذیری نوجوانان ارائه میشود. در یک تحلیل مختصر میتوان این عوامل را به دو دسته تقسیم کرد. (الف) عوامل فردی که شامل ویژگی‌های شخصیتی، وضعیت بهداشت روان و تاب آوری فرد از قبیل اعتماد به نفس، خود ارزشمندی و کنترل هیجان است، نگرش نسبت به رفتارهای پرخطر و وضعیت تحصیلی. (ب) عوامل محیطی و اجتماعی از قبیل وضعیت خانوادگی، دوستان و همسالان و محیط زندگی فرد.
عوامل روانی-عاطفی: از قبیل افسردگی، اضطراب، استرس، پرخاشگری، شکست‌های عاطفی، سوگ ناشی از طلاق والدین، ناکامی‌ها، کم توجهی و کمبود عاطفی، تحقیر شدن.
عوامل خانوادگی: از قبیل بد سرپرستی، جدایی والدین، سابقه رفتارهای پرخطر در خانواده، الگوها و شیوه‌های نامناسب فرزندپروری.
عوامل تحصیلی: از قبیل افت تحصیلی، تکرار پایه، سابقه فرار از مدرسه.
عوامل محیطی و اجتماعی: از قبیل دوستی با افراد پرخطر، زندگی در محیط‌های پرخطر، یادگیری و همانند جویی رفتارهای پرخطر و عوامل نوپدید از قبیل تأثیرپذیری از رسانه‌ها، همانند جویی با قهرمانان رسانه‌ای و به ویژه فیلم‌ها، انیمیشن‌ها، بازی‌های رایانه‌ای و مجازی.
عوامل ناشی از تجربه رفتارهای پرخطر از قبیل تجربه حداقل یک بار گرایش به رفتارهای پرخطر هرچند که برای سرگرمی و تفریح باشد.
علل رفتارهای پر خطر نوجوانی
دلایل و زمینه‌هایی موجب گرایش کودکان و نوجوانان به رفتارهای پرخطر میشود که برخی از مهمترین آنها عبارتند از:
- فشار همسالان و یادگیری از آنها،
- وجود زمینه‌های مخاطره آمیز در خانواده
-گرایش به کنجکاوی، گرایش به تفریح و لذت
-یادگیری از رسانه و صنایع فرهنگی
-فشار ناشی از مشکلات مربوط به بهداشت روان و شکست‌های تحصیلی
کدام نوجوانان بیشتر در معرض خطر هستند؟
پژوهشگران و برنامه‌ریزان توصیه می‌کنند که در کنار مراقبت از همه کودکان و جوانان و آموزش مهارت‌های خود مراقبتی و پیشگیرانه به همه آنها در عین حال کودکان و نوجوانانی را که در معرض خطر هستند بیشتر مورد توجه قرار دهیم. کودکان و نوجوانانی که سابقه شکست تحصیلی دارند، سابقه مشکلات رفتاری و روانی دارند، در خانواده‌های پرخطر زندگی می‌کنند، در محیط‌های مخاطره آمیز سکونت و یا رفت و آمد دارند و دوستانی دارند که سابقه رفتارهای پرخطر دارند، بیشتر از سایرین در معرض خطر قرار دارند.
انواع رفتارهای پرخطر
در گروه سنی کودکان و نوجوانان خطرات مختلفی هستند که به دلیل مقتضیات این سن و زمینه‌های خطرجویی، هیجان طلبی و کنجکاوی به ویژه در بین نوجوانان آنها را تهدید می‌کند و میتوان این خطرات را در گرایش به رفتارهای پرخطر تعبیر کرد که بعضی از آنها عبارتند از گرایش به مصرف دخانیات، گرایش به سو مصرف مواد، گرایش به خشونت، گرایش به سبک‌های زندگی نابهنجار و تأثیرپذیری از فضاهای مجازی وشبکه‌های اجتماعی.
جسور (Jessor) با ارائه اصطلاح سندروم رفتار مشکل ساز، مقولات رفتارهای پرخطر را شامل سیگار کشیدن، مصرف مواد مخدر، الکل، رانندگی خطرناک و فعالیت جنسی زودهنگام دانسته است.
به طور کلی رفتارهای پرخطر به دو گروه تقسیم می‌شوند:
گروه اول: رفتارهایی هستند که سلامت و بهزیستی خود فرد را به خطر می‌اندازند، مثل مصرف مواد مخدر، الکل، سیگار و رفتارهای جنسی پرخطر و ناایمن.
گروه دوم: رفتارهایی هستند که سلامت و بهزیستی سایرین را تهدید می‌کنند، مثل دزدی، پرخاشگری، گریز از مدرسه و خانه.
برای مثال، جوانان با مصرف الکل و مواد مخدر، علاوه بر زیان‌های روانی، جسمی و مالی به خود، با بروز تصادفات ناشی از مصرف این مواد باعث مرگ میلیون‌ها انسان در سراسر جهان شده و هزینه‌های گزافی بر جوامع تحمیل می‌کنند.
چه مهارت‌هایی را باید به فرزندانمان بیاموزیم؟
۱. مهارت‌های شخصی که عبارتند از: شناخت مسئله، تصمیم‌گیری، خودکنترلی، رفتارها و عادت‌های سالم، شناخت عواطف و احساسات، قضاوت‌های درست و مناسب و عزت نفس.
۲. مهارت‌های مواجهه مؤثر که عبارتند از: مدیریت استرس، مقابله با ناامیدی، مقابله با شکست، درخواست کمک، سازگاری و انعطاف پذیری و فایق آمدن بر مشکلات و موانع.
۳. مهارت‌های اجتماعی که عبارتند از: رشد مهارت‌های ارتباطی خوب، در نظر گرفتن و توجه به دیدگاه‌های دیگران، همکاری و مشارکت با دیگران، مقاومت در برابر فشار همسالان، دوست یابی مناسب و حفظ دوستان خوب و مهارت نه گفتن.
۴. مهارت‌های شناخت خطر که عبارتند از: شناخت خطرات و مخاطرات تهدید کننده، شناخت زیان‌های دخانیات، شناخت نقش رسانه‌ها در گرایش به رفتارهای پرخطر، شناخت تأثیر رفتارهای پرخطر بر آینده و بر خانواده.
در نهایت اینکه آگاهی از این موضوع که رفتارهای پرخطر نوجوانان چیست و چه نشانه‌هایی احتمال دچار شدن او به چنین رفتارهایی را بیشتر می‌کند به خود فرد و اطرافیان او کمک می‌کند تا پیش از دچار شدن به یک مسئله پرخطر که در موارد زیادی غیر قابل بازگشت هم هستند، از وقوع یا تکرار آنها جلوگیری کنند، نکته مهم در این مسئله سادگی و هزینه فوق‌العاده کمتر پیشگیری از این رفتارها در مقابل درمان آنها است.
مرجع : خبرگزاری ایمنا
