روانشناسی گریه برای سالار شهیدان
دیگر بار عاشورا رسید و چشم زمین و زمان همراه با جان و دل آدمیان به عزای حسین(ع) و یارانش اشکباران شد... گریه کردن رفتاری است که از دم صبح ازل تا آخر شام ابد، همراه و همزاد انسان است. خشم، درد، درماندگی، سوگ، اندوه، شادی و شعف گریه را برمی‌انگیزاند و گوهرهای اشک را از چشم‌های ما فرو می‌بارند.
روانشناسان سه سطح گریه‌کردن را شناسایی کرده‌اند: سطح اول زمینه‌ای جسمی و فیزیولوژیایی دارد. آسیب دیدن عضوی از بدن همچون ضربه‌ای که به زانو می‌خورد، بی‌اختیار آه و ناله را بلند می‌کند و اشک و زاری را نمایان می‌سازد. این سنخ گریه همانند نالیدن و اشک ریختن نوزادان، در نخستین ماه‌های زندگی است. با آن که کودکان به تدریج از این سطح فراتر می‌روند و گریه آنان علت‌های دیگری پیدا می‌کند اما همچنان عامل درد جسمی تا همه عمر در روان ساختن دانه‌های اشک پابرجا و اثرگذار است.
در سطح دوم، هیجانات و عواطف، قافله‌سالار کاروان اشک و آهند. زبانه خشم و سرمای غم هر دو گریه‌آورند. نوجوانی که به ارزیابی دیگران اهمیت می‌دهد، می‌تواند درد برآمده از ضربه‌ای را که به زانویش خورده است تحمل کند و آه و ناله سر ندهد، اما وقتی احساس کند غرورش پامال اهانتی رنج‌آور شده است، نمی‌تواند جلو سیلاب اشک‌هایش را بگیرد.
روی خاکی و نم چشم مرا خوار مدار
چرخ فیروزه طربخانه از این کَهگِل کرد
در این سطح، رنج یار، هجران محبوب و مرگ عزیز ما را سوگ‌وار و داغ‌دار می‌کند و ریزش بی‌امان اشک‌ها، راز سر به مُهر محبت را می‌گشاید و دلدادگی‌مان را به عالم و آدم نشان می‌دهد.
می‌گریم و مرادم از این چشم اشکبار
تخم محبت است که در دل بکارمت
در سطح سوم، هیجان‌های عمیقتر انسان، اندوه‌ساز، سوز انگیز و گریه آورند.
اینجا عشق... عشق فراتر از عقل جزئی‌نگر، سلسله جنبان است.
عاقلان نقطه پرگار وجودند ولی
عشق داند که در این دایره سرگردانند
"جفری کاتلر" در "زبان اشک‌ها" از پژوهش‌هایی یاد می‌کند که روی مواد تشکیل‌دهنده اشک‌های گوناگون صورت گرفته است. او می‌نویسد: شیمیِ اشک افسردگی، با شیمیِ اشک شوق متفاوت است در اولی موادی سمی یافت شده است و در دومی اجزائی آرامش‌بخش.
برای سنجش محتوای اشک‌های سطح سوم، یعنی سطح عشق و انسانیت، به دلیل دشواریاب بودن آن، کاری صورت نگرفته است. گریه‌های ما برای امام حسین (ع) و یاران فدارکارش چه نوع گریه‌ای است؟ انتظار می‌رود گریه مسلمان دین باور و آزاده ظلم ستیز، در عزای سالار شهیدان، هم نشانی از محبت پاک او به ارزش‌های سترگ انسانی باشد و هم عامل حرکت آفرینی برای نزدیک شدن به کانون محبت و معرفت الهی.
این که رسول گرامی اسلام، به دختر بزرگوارش فرموده است: «هر چشمی در روز قیامت گریان است، مگر چشمی که برای مصائب حسین (ع) گریه کند. چنین کسی در روز قیامت خندان و شادان از نعمت‌های بهشتی است.»
و اینکه سید بن طاووس، از قول همان رسول والایی‌ها یادآورمان کرده است: «کسی که خود در مصیبت ما گریه کند و دیگران را هر چند اندک گریان سازد، بهشت را برایش ضمانت می‌کنیم.»، به این خاطر است که فرد عزادار نخست از طریق گریه کردن، دوست‌دار و مهر‌ورز آن مظهر پاکی‌ها میشود و سپس با گرما و نیروی محبت در مسیر فضیلت‌های انسانی گام برمی‌دارد و این همان تبیینی است که امام رضا (ع) در روز اول محرم به یکی از یارانش کرده است: «اگر خوش داری تا با ما در درجات عالی بهشت باشی، برای حزن ما محزون باش و برای شادی ما شاد، و بر تو باد دوستی و پیروی از ما، چرا که هر گاه شخصی سنگریزه‌ای را هم دوست بدارد، خداوند او را با آن محشور گرداند.»
معلوم است گریه ای با چنین سرچشمه های زلال و سوگیری‌های روشن دیگر خاستگاهی از درد جسمانی یا افسردگی روانی ندارد.
دکتر محمود گلزاری
روانشناس و مدیرگروه روانشناسی بالینی
دانشگاه علامه طباطبایی
روانشناسان سه سطح گریه‌کردن را شناسایی کرده‌اند: سطح اول زمینه‌ای جسمی و فیزیولوژیایی دارد. آسیب دیدن عضوی از بدن همچون ضربه‌ای که به زانو می‌خورد، بی‌اختیار آه و ناله را بلند می‌کند و اشک و زاری را نمایان می‌سازد. این سنخ گریه همانند نالیدن و اشک ریختن نوزادان، در نخستین ماه‌های زندگی است. با آن که کودکان به تدریج از این سطح فراتر می‌روند و گریه آنان علت‌های دیگری پیدا می‌کند اما همچنان عامل درد جسمی تا همه عمر در روان ساختن دانه‌های اشک پابرجا و اثرگذار است.
در سطح دوم، هیجانات و عواطف، قافله‌سالار کاروان اشک و آهند. زبانه خشم و سرمای غم هر دو گریه‌آورند. نوجوانی که به ارزیابی دیگران اهمیت می‌دهد، می‌تواند درد برآمده از ضربه‌ای را که به زانویش خورده است تحمل کند و آه و ناله سر ندهد، اما وقتی احساس کند غرورش پامال اهانتی رنج‌آور شده است، نمی‌تواند جلو سیلاب اشک‌هایش را بگیرد.
روی خاکی و نم چشم مرا خوار مدار
چرخ فیروزه طربخانه از این کَهگِل کرد
در این سطح، رنج یار، هجران محبوب و مرگ عزیز ما را سوگ‌وار و داغ‌دار می‌کند و ریزش بی‌امان اشک‌ها، راز سر به مُهر محبت را می‌گشاید و دلدادگی‌مان را به عالم و آدم نشان می‌دهد.
می‌گریم و مرادم از این چشم اشکبار
تخم محبت است که در دل بکارمت
در سطح سوم، هیجان‌های عمیقتر انسان، اندوه‌ساز، سوز انگیز و گریه آورند.
اینجا عشق... عشق فراتر از عقل جزئی‌نگر، سلسله جنبان است.
عاقلان نقطه پرگار وجودند ولی
عشق داند که در این دایره سرگردانند
"جفری کاتلر" در "زبان اشک‌ها" از پژوهش‌هایی یاد می‌کند که روی مواد تشکیل‌دهنده اشک‌های گوناگون صورت گرفته است. او می‌نویسد: شیمیِ اشک افسردگی، با شیمیِ اشک شوق متفاوت است در اولی موادی سمی یافت شده است و در دومی اجزائی آرامش‌بخش.
برای سنجش محتوای اشک‌های سطح سوم، یعنی سطح عشق و انسانیت، به دلیل دشواریاب بودن آن، کاری صورت نگرفته است. گریه‌های ما برای امام حسین (ع) و یاران فدارکارش چه نوع گریه‌ای است؟ انتظار می‌رود گریه مسلمان دین باور و آزاده ظلم ستیز، در عزای سالار شهیدان، هم نشانی از محبت پاک او به ارزش‌های سترگ انسانی باشد و هم عامل حرکت آفرینی برای نزدیک شدن به کانون محبت و معرفت الهی.
این که رسول گرامی اسلام، به دختر بزرگوارش فرموده است: «هر چشمی در روز قیامت گریان است، مگر چشمی که برای مصائب حسین (ع) گریه کند. چنین کسی در روز قیامت خندان و شادان از نعمت‌های بهشتی است.»
و اینکه سید بن طاووس، از قول همان رسول والایی‌ها یادآورمان کرده است: «کسی که خود در مصیبت ما گریه کند و دیگران را هر چند اندک گریان سازد، بهشت را برایش ضمانت می‌کنیم.»، به این خاطر است که فرد عزادار نخست از طریق گریه کردن، دوست‌دار و مهر‌ورز آن مظهر پاکی‌ها میشود و سپس با گرما و نیروی محبت در مسیر فضیلت‌های انسانی گام برمی‌دارد و این همان تبیینی است که امام رضا (ع) در روز اول محرم به یکی از یارانش کرده است: «اگر خوش داری تا با ما در درجات عالی بهشت باشی، برای حزن ما محزون باش و برای شادی ما شاد، و بر تو باد دوستی و پیروی از ما، چرا که هر گاه شخصی سنگریزه‌ای را هم دوست بدارد، خداوند او را با آن محشور گرداند.»
معلوم است گریه ای با چنین سرچشمه های زلال و سوگیری‌های روشن دیگر خاستگاهی از درد جسمانی یا افسردگی روانی ندارد.
دکتر محمود گلزاریروانشناس و مدیرگروه روانشناسی بالینی
دانشگاه علامه طباطبایی
