5 عمل مستحب با اثرگذاری عمیق را بشناسيد
در اسلام، عمل به مستحبّات، از اهمیت والایی برخوردار است و موجب ارزش‌بخشی به سایر اعمال انسان میشود.انجام امور مستحب، نظیر نمک غذاست؛ غذای بدون نمک را میتوان مصرف کرد، امّا فاقد لذّت و خوشمزگی است. اعمال واجب انسان نیز وقتی لذّت‌بخش‌تر و مثمر ثمر می‌شوند که با مستحبّات همراه باشند.
حضرت امام باقر«سلام‌الله‌علیه» فرمودند: وقتی پیامبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» را به معراج بردند، گفت‌وگوهایی بین ایشان و خداوند متعال ردّ و بدل شد که در ضمن آن، پروردگار عالم می‌فرماید:
«...وَ إِنَّهُ لَیتَقَرَّبُ إِلَی بِالنَّافِلَةِ حَتَّى أُحِبَّهُ فَإِذَا أَحْبَبْتُهُ كُنْتُ إِذاً سَمْعَهُ الَّذِی یسْمَعُ بِهِ وَ بَصَرَهُ الَّذِی یبْصِرُ بِهِ وَ لِسَانَهُ الَّذِی ینْطِقُ بِهِ وَ یدَهُ الَّتِی یبْطِشُ بِهَا إِنْ دَعَانِی أَجَبْتُهُ وَ إِنْ سَأَلَنِی أَعْطَیتُه»
...و به‌درستى كه بنده من، بوسیله مستحبّات، به من تقرّب جوید تا آنجا كه من دوستش دارم، و چون دوستش دارم آنگاه گوش او شوم كه بدان بشنود، و چشمش شوم كه بدان ببیند، و زبانش گردم كه بدان بگوید، و دستش شوم كه بدان برگیرد، اگر بخواندم اجابتش كنم، و اگر خواهشى از من كند به او بدهم.
در اینجا بیان دو نکته ضروری است:
اوّل: اهتمام به انجام مستحبّات، به معنای ترک واجبات نیست، بلکه امور مستحب، در کنار انجام واجبات و ترک محرّمات، ارزش پیدا می‌کنند.
دوّم: معنای کلمه نافله در این رویات، منحصر به نمازهای نافله نیست و هر امر مستحب نظیر انس با قرآن، نماز شب، مداومت به ذکر، خدمت به خلق خدا و ... را شامل میشود.
فکرهای بیهوده، دیدن تصاویر و صحنه‌های بی‌فایده، شنیدن سخنان بیهوده‌ای که نتیجه ندارد، ولو حرام نیستند و فقط سرگرمی است، ولی مالایغنی بوده و موجبات فشار قبرند. لذا باید هرگونه شنیدن، دیدن، سخن گفتن و حتّی فکر کردن، نتیجه‌ای دنیوی یا اخروی داشته باشد و الا انسان را دچار اثرات وضعی می‌کند.
ذکر پنج عمل مستحب برای نزدیکی بیشتر به خدا
1- سکوت
«صُمت» یا سکوت به معنای حفظ زبان از گفتارهای بیهوده است. انسان در همه مراحل زندگی و نسبت به همه اشخاص، باید مواظب زبان خود باشد.
حفظ زبان از گفتارهای بیهوده، گرچه مستحبّ است، ولی بی‌توجّهی به آن، اثرات وضعی نامطلوبی برای انسان دارد و از موجبات فشار قبر است.
از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود: «هنگامی که مۆمن را خاموش ببینید به او نزدیک شوید که دانش و حکمت به شما القا می‌کند و مۆمن کمتر سخن می‌گوید و بسیار عمل می‌کند، منافق بسیار سخن می‌گوید و کمتر عمل می‌کند.»
(بحارالانوار، جلد 75، صفحه 312)
از امام امیرالمۆمنین علیه‌السلام آمده است: «اکثر صمتک یتوفر فکرک و یستنر قلبک و یسلم الناس من یدک؛ بسیار خاموشی برگزین تا فکرت زیاد شود، و عقلت نورانی گردد، و مردم از دست (و زبان) تو سالم بمانند! » (میزان الحکمه، جلد 2، صفحه 1667)
2- كم خوردن
پرخوری اثرات دنیوی و اخروی ناگواری برای انسان در پی دارد. انسان پرخور، مستعدّ بیماری‌های گوناگون است. انواع امراض موجود در اجتماعات انسانی، بسیاری از چاقی‌ها، کسالت‌‌ها، تنبلی‌ها، پرخوابی‌ها و... در اثر پرخوری است.
در بسیاری از اوقات، پرخوری انسان را از نماز شب و یا مطالعه باز می‌دارد. و مهم‌تر از همه اینها، آنکه خداوند متعال، پرخوری را مبغوض می‌داند:
«أَبْغَضُكُمْ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی كُلُّ نَئُومٍ وَ أَكُولٍ وَ شَرُوب»
مبغوضترین افراد نزد خداوند كسى است كه زیاد مي‌خوابد، زیاد مي‌خورد و زیاد مي‌نوشد. خلاصه آن که عمل نکردن به این امر مستحب، مفاسد جسمی و روحی و معنوی فراوانی در پی دارد.
3- شب‌زنده‌داری
مسلمان واقعی، باید اهمیت زیادی برای نماز شب قائل باشد. یکی از علمای بزرگ نقل می‌کردند که وقتی خدمت حضرت ولی عصر«ارواحنافداه» رسیدم، حضرت فرمودند: ننگ است برای شیعیان ما که نماز شب نخوانند.
در روایات ائمّه معصومین«سلام‌الله‌علیهم» تأکید فراوانی بر شب‌زنده‌داری و نماز شب شده است. اوّلین دستور از دستورات ابتدای سوره مبارکه مزمّل، خطاب به پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» برای موفّقیت در امر رسالت، شب بیداری و نماز شب است. پس از نزول آیات ابتدایی سوره مبارکه علق و ایمان آوردن حضرت علی«سلام‌الله‌علیه» و حضرت خدیجه«سلام‌الله‌علیها»، ابهّت وحی پیامبر را گرفت و خستگی شدیدی در بدن خود احساس کردند، لذا کمی دراز کشیدند، آن گاه جبرئیل امین فرود آمد و این آیات را نازل کرد:
«یا أَیهَا الْمُزَّمِّلُ ، قُمِ اللَّیلَ إِلاَّ قَلیلاً»
ای کسی که عبای نبوّت به دوشت آمده، برخیز و شب بیدار باش. اگر می‌خواهی بار سنگین رسالت را به سرمنزل مقصود برسانی، باید این دستورات را رعایت کنی که اوّلین آنها، شب بیداری و سحرخیزی است.
«إِنَّا سَنُلْقی عَلَیكَ قَوْلاً ثَقیلاً»
بار رسالت و وحی الهی، بسیار ثقیل و سنگین است و برای تحمّل آن، به شب بیداری و نماز شب نياز است.
بنابراین، اگر انسان بخواهد رشد و تعالی مادی و معنوی پیدا کند، حتماً باید به نماز شب مقید شود. در برخی روایات به صورت کنایه آمده است که وقتی انسان خواب بماند، شیطان او را مسخره می‌کند که نماز شب را از دست داده و توانسته شب زنده‌داری و نماز اوّل وقت را از وی بگیرد.
4- عزلت
معمولاً «عزلت» این‌گونه معنا میشود که انسان با کسی رابطه و تماس نداشته باشد. این معنا در اخلاق اسلامی مورد نظر نیست؛ در واقع اسلام قطع رابطه با دیگران و گوشه‌نشینی را تأیید نمی‌‌کند. امیرالمۆمنین«سلام‌الله‌علیه» می‌فرمایند:
«الْمُۆْمِنُ مَأْلُوفٌ وَ لَا خَیرَ فِیمَنْ لَا یأْلَفُ وَ لَا یۆْلَف»
مۆمن الفت مي‌گیرد. كسى كه نه الفت بگیرد و نه الفت بپذیرد، از خیر به دور است؛ لذا عزلت به معنای گوشه‌نشینی و قطع رابطه و رفت و آمد، مورد نظر تعالیم دینی نیست. آنكه مقصود تعالیم روح‌بخش قرآن و عترت «سلام‌الله‌علیهم» است، دوری و کناره‌گیری از مجالس بیهوده و بي‌نتیجه، كه از خیر دنیا و آخرت بىبهرهاند و همچنین کناره‌گیری از انسان‌هایی است که رفت و آمد با آنها، باعث شر و موجب فساد است.
5- ذکر مداوم
قرآن کریم، به صورت جدّی، دائم‌الذّکر بودن را از مسلمانان خواسته است:
«یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْراً كَثیراً، وَ سَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَ أَصیلاً» اى كسانى كه ایمان آوردهاید، خدا را یاد كنید؛ یادى بسیار. صبح و شام او را به پاكى بستایید.
شیعیان و مۆمنان، باید رابطه خود با خداوند را به وسیله ذکر مداوم، مستحکم کنند و در خلوت و جلوت به یاد پروردگار متعال باشند. بسیار مناسب است که مۆمنان هر کدام به تناسب ذوق و حاجات و حالات خود، ذکری را انتخاب کنند و بر آن مداومت ورزند. ذکر شریف «لا إِلهَ إِلاَّ الله»، صلوات، ذکر یونسیه و ... همگی بسیار خوب و عالیست و هرکدام انتخاب شوند، اثرات فراوانی برای ذاکر دارند.
معمولاً علمای علم اخلاق، به همگان به ويژه جوان‌ها، ذکر یونسیه را توصیه می‌کنند: «لا إِلهَ إِلاَّ أَنْتَ سُبْحانَكَ إِنِّی كُنْتُ مِنَ الظَّالِمینَ»
امام صادق«سلام‌الله‌علیه» فرمودند:
«مِنْ أَشَدِّ مَا فَرَضَ اللَّهُ عَلَى خَلْقِهِ ذِكْرُ اللَّهِ كَثِیراً ثُمَّ قَالَ لَا أَعْنِی سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ وَ إِنْ كَانَ مِنْهُ وَ لَكِنْ ذِكْرَ اللَّهِ عِنْدَ مَا أَحَلَّ وَ حَرَّمَ فَإِنْ كَانَ طَاعَةً عَمِلَ بِهَا وَ إِنْ كَانَ مَعْصِیةً تَرَكَهَا»
سختتر چیزى كه خداوند بر خلقش واجب ساخته، ذكر بسیار خداست، مقصودم فقط گفتن «سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ» نیست، اگر چه این هم از جمله ذكر است، بلكه مقصود ذکر عملی و یاد آوردن خداست در آنچه حلال و حرام فرموده كه اگر طاعت خداست عمل كند و اگر معصیت است، ترک نماید.
با التزام به ذکر لفظی، قلبی و عملی، انسان به مقام عبودیت می‌رسد و مورد عنایت خداوند متعال قرار می‌گیرد.
البته برای درک مراحل بالاتر از ذکر لفظی یعنی ذکر قلبی و ذکر عملی، باید از ذکر لفظی شروع کرد تا به مرور بر اثر مداومت، ذکر در دل رسوخ کند و بالاخره در عمل به منصه ظهور درآید. سايت تبيان
