آنچه مي توان از فردوسي آموخت
دکتر جلال خالقي مطلق در همايش «پاژ» عنوان کرد
در آستانه روز ملي فردوسي عصر و شامگاه بيست و سوم، تالار دکتر شريعتي دانشکده ادبيات دانشگاه فردوسي مشهد ميزبان جمعي از شاهنامه پژوهان و دوستداران فردوسي بود.
در اين برنامه که به همت بنياد فردوسي و جهاد دانشگاهي مشهد برگزار شد، استادان صاحب نامي در حوزه فردوسي شناسي هم چون: دکتر جلال خالقي مطلق (عضو هيئت علمي دانشگاه هامبورگ)، دکتر ميرجلال الدين کزازي (استاد دانشگاه علامه طباطبايي)، دکتر شاه منصور خواجه اف (کارشناس فرهنگي تاجيکستان در اکو)، دکتر محمدجعفر ياحقي (عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسي و استاد دانشگاه مشهد)، دکتر منصور رستگار فسايي (استاد دانشگاه شيراز)، دکتر شهين سراج (بنيانگذار بنياد ملک الشعراي بهار در پاريس) و دکتر خيرآبادي (عضو هيئت علمي دانشگاه آزاد اسلامي مشهد) حضور داشتند. هم چنين مهندس جعفري جلوه (قائم مقام بنياد شهيد مطهري) از جمله مهمانان اين مراسم بود.
آغازگر برنامه دکتر محمدحسين توسي وند (بنيانگذار بنياد فردوسي) بود که در سخناني کوتاه با اشاره به چاپ کتاب هايي با عنوان متون شرقي شيوه هاي غربي، رازهاي شاهنامه و پژوهشي درباره فردوسي توسط اين بنياد به برگزاري دو نمايشگاه هنري در فرانسه اشاره کرد که به تازگي برگزار شده بود.
وي هم چنين با اظهار خوشحالي از اين که مقام معظم رهبري توجه ويژه اي به توس و آرامگاه فردوسي دارند و تاکنون مبالغي را براي توسعه آنجا اختصاص داده اند، از اين که به طور جدي دغدغه هاي معظم له درخصوص توسعه و احياي توس دنبال نمي شود اظهار تاسف کرد و افزود: در حالي که زادگاه افرادي مثل گوته در آلمان، شکسپير در انگلستان و يا دانته در ايتاليا به مراکز مهم فرهنگي و گردشگري تبديل شده است متاسفانه «پاژ» زادگاه فردوسي ويرانه اي بيش نيست. سخنران بعدي دکتر ميرجلال الدين کزازي بود که موضوع «هنر فردوسي در شاهنامه» را براي سخنراني انتخاب کرده بود.
وي با تاکيد بر اين که شاهنامه درياي فراخکوت فرهنگ و منش ايراني است گفت: سخنوري فردوسي مهم ترين هنر اوست تا جايي که بهترين و نغزترين واژگان را به کار گرفته است و در تاريخ ايران رزمنامه اي به سترگي شاهنامه نمي يابيم. فردوسي شاهنامه را به زباني روان و روشن سروده است به طوري که پس از روزگاران هنوز آن را درمي يابيم. دکتر کزازي از فردوسي و سعدي به عنوان دو شاعري ياد کرد که شالوده زبان ما را ريخته اند و افزود: اگر فردوسي و پس از او سعدي نبود، ما به زباني ديگر سخن مي گفتيم علاوه بر اين ساختار خنايي سخن فردوسي را بايد ديگر هنر او در شاهنامه دانست ساختاري که نه تنها در وزن و عروض که در ساختار آوايي سخن فردوسي ديده مي شود.
«اخلاق» درسي که بايد از فردوسي آموخت
سخنران ديگر دکتر جلال خالقي مطلق، از استادان مسلم حوزه شاهنامه پژوهي بود. موضوع سخن وي، «آنچه مي توان از فردوسي آموخت» بود. استاد خالقي در ابتدا از برگزاري اين گونه همايش ها انتقاد کرد و گفت: در اين گونه همايش ها به خوبي حق شاعران بزرگ ادا نمي شود و چه خوب است به مدت يک يا دو هفته در فضايي مشترک از تمام شاعران سخن گفته شود و به جاي همايش ها خوب است فرصت پرسش و پاسخ براي دانشجويان فراهم کرد تا بهره بيشتري داشته باشد. عضو هيئت علمي دانشگاه هامبورگ سپس سرفصل هايي را به عنوان «آنچه مي توان از فردوسي آموخت» بيان کرد و در ابتدا از اسطوره هاي ايراني گفت که در شاهنامه فراوان است. وي در ادامه از مطالب تاريخي شاهنامه گفت و افزود: متاسفانه تئودور نولدکه شرق شناس معتقد است تاريخ طبري بيشتر از شاهنامه منبعي براي تاريخ ساسانيان است در حالي که با تمام اهميت و اعتباري که براي تاريخ طبري قائلم معتقدم شاهنامه نزديک به ۲۰ هزار بيت درباره تاريخ ساسانيان دارد ولي در تاريخ طبري فقط ۳۰ تا ۴۰ صفحه به اين موضوع پرداخته شده است. به گفته دکتر خالقي مطلق شرح آداب و رسوم ايراني نکته ديگري است که مي توان از شاهنامه آموخت، چرا که هيچ کتابي به اندازه شاهنامه نتوانسته است تا اين حد افکار و انديشه ها و آداب و سنن ايراني ما را بازتاب دهد که البته بايد افسانه ها و داستان هاي ايراني قديم را نيز به اين بحث افزود. به گفته دکتر خالقي، عضو هيئت امناي بنياد فردوسي شاعري درس ديگري است که مي توان از شاهنامه آموخت چون شاهنامه بر شعر پس از خود تاثير فراوان گذاشته است و اين تاثير نه تنها بر شعر که بر هنر نيز بوده است به طوري که شاهنامه و خمسه نظامي دو منبع مهم براي هنر نگارگري است. اين مصحح شاهنامه در ادامه سخن خود «اخلاق» را درسي بزرگ دانست که بايد از فردوسي فراگرفت و افزود: اگر ابياتي را که به مسائل اخلاقي مي پردازد از شاهنامه جدا کنيم يک کتاب قطور جداگانه اي مي شود که قطعا کمتر از بوستان نيست. وقتي سعدي با آن ابهت و اطمينان از فردوسي به نيکي ياد مي کند نشان مي دهد که جايگاه فردوسي چقدر زياد است و آثار اخلاقي پس از فردوسي نيز خود گواه اهميت مطالب اخلاقي شاهنامه است. دکتر خالقي با اشاره به ايران دوستي و امانتداري فردوسي از اين که فردوسي ابيات دقيقي را آورده و ذکر مي کند که اين ابيات متعلق به فردوسي است و درس امانتداري به ما مي دهد از دلبستگي سراينده شاهنامه به زبان فارسي به عنوان درس بزرگ ديگري ياد کرد که بايد از فردوسي آموخت. وي با انتقاد از کساني که درصدد سره نويسي و سره گويي مي باشند گفت: بنده به شدت با سره نويسي و سره گويي مخالفم و معتقدم اين کار خوانندگان و شنوندگان را از زبان فارسي دور مي کند. در حالي که بايد توجه ما بيشتر به اصل زبان باشد به همين منظور نبايد به راحتي اجازه دهيم واژه هاي بيگانه وارد زبان شود. اگرچه در برخي از علوم مثل فقه و حقوق و الهيات و امثال آن ناگزير از به کار بردن واژه هاي بيگانه هستيم اما وقتي نيازي نيست و واژه هاي معادل داريم بايد از واژه هاي فارسي استفاده کنيم.
داناترين فرد در تاجيکستان کسي بود که شاهنامه مي دانست
دکتر شاه منصور خواجه اف نيز در سخناني پيش از آن که از «الغ زاده، شاعر تاجيکي و فردوسي» سخن بگويد، گفت: در تاجيکستان و ميان فارسي زبانان شاهنامه و فردوسي جايگاه والايي دارد. در گذشته داناترين شخص و پرهنرترين شخص کسي بود که بيشتر به شاهنامه واقف باشد حتي در ميان اقوام غيرتاجيک براي حل بحران ها و درگيري ها به کسي رجوع مي کردند که شاهنامه مي دانست. اقوام قزاق تا مدت ها مهر دخترانشان شاهنامه بود. در اين حوزه فارسي زبانان معمولا نامي از شاهنامه بر فرزندان خود مي گذارند. وي در ادامه افزود: اگرچه روس ها در پي هويت زدايي اقوام برآمدند و محافل شاهنامه خواني کم رنگ شد اما بعدها دوباره شاهنامه و فردوسي مورد توجه قرار گرفت. اين همايش با سخنراني دکتر خيرآبادي با موضوع «فريدون فرخ» ادامه يافت و سخنران پاياني مراسم دکتر شهين سراج بود که از «تلميحات شاهنامه اي در ديوان ملک الشعراي بهار» سخن گفت. وي با اشاره به کارنامه شاهنامه پژوهي بهار به مقالاتي مثل فلسفه فردوسي، شعرهاي دخيل و تصحيف در شاهنامه، فردوسي بزرگترين شاعر ايران و خط و زبان پهلوي در عصر فردوسي اشاره کرد و افزود: در بررسي شيوه نگاه بهار به فردوسي به همساني هايي مي رسيم مثل: ايران دوستي، عشق به زبان فارسي و گردآوري داستان مبارزات مردم ايران. در اين مراسم نقالي و دف نوازي نيز به عنوان برنامه هاي جنبي گنجانده شده بود. خراسان / شماره انتشار 18118
در آستانه روز ملي فردوسي عصر و شامگاه بيست و سوم، تالار دکتر شريعتي دانشکده ادبيات دانشگاه فردوسي مشهد ميزبان جمعي از شاهنامه پژوهان و دوستداران فردوسي بود.
در اين برنامه که به همت بنياد فردوسي و جهاد دانشگاهي مشهد برگزار شد، استادان صاحب نامي در حوزه فردوسي شناسي هم چون: دکتر جلال خالقي مطلق (عضو هيئت علمي دانشگاه هامبورگ)، دکتر ميرجلال الدين کزازي (استاد دانشگاه علامه طباطبايي)، دکتر شاه منصور خواجه اف (کارشناس فرهنگي تاجيکستان در اکو)، دکتر محمدجعفر ياحقي (عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسي و استاد دانشگاه مشهد)، دکتر منصور رستگار فسايي (استاد دانشگاه شيراز)، دکتر شهين سراج (بنيانگذار بنياد ملک الشعراي بهار در پاريس) و دکتر خيرآبادي (عضو هيئت علمي دانشگاه آزاد اسلامي مشهد) حضور داشتند. هم چنين مهندس جعفري جلوه (قائم مقام بنياد شهيد مطهري) از جمله مهمانان اين مراسم بود.
آغازگر برنامه دکتر محمدحسين توسي وند (بنيانگذار بنياد فردوسي) بود که در سخناني کوتاه با اشاره به چاپ کتاب هايي با عنوان متون شرقي شيوه هاي غربي، رازهاي شاهنامه و پژوهشي درباره فردوسي توسط اين بنياد به برگزاري دو نمايشگاه هنري در فرانسه اشاره کرد که به تازگي برگزار شده بود.
وي هم چنين با اظهار خوشحالي از اين که مقام معظم رهبري توجه ويژه اي به توس و آرامگاه فردوسي دارند و تاکنون مبالغي را براي توسعه آنجا اختصاص داده اند، از اين که به طور جدي دغدغه هاي معظم له درخصوص توسعه و احياي توس دنبال نمي شود اظهار تاسف کرد و افزود: در حالي که زادگاه افرادي مثل گوته در آلمان، شکسپير در انگلستان و يا دانته در ايتاليا به مراکز مهم فرهنگي و گردشگري تبديل شده است متاسفانه «پاژ» زادگاه فردوسي ويرانه اي بيش نيست. سخنران بعدي دکتر ميرجلال الدين کزازي بود که موضوع «هنر فردوسي در شاهنامه» را براي سخنراني انتخاب کرده بود.
وي با تاکيد بر اين که شاهنامه درياي فراخکوت فرهنگ و منش ايراني است گفت: سخنوري فردوسي مهم ترين هنر اوست تا جايي که بهترين و نغزترين واژگان را به کار گرفته است و در تاريخ ايران رزمنامه اي به سترگي شاهنامه نمي يابيم. فردوسي شاهنامه را به زباني روان و روشن سروده است به طوري که پس از روزگاران هنوز آن را درمي يابيم. دکتر کزازي از فردوسي و سعدي به عنوان دو شاعري ياد کرد که شالوده زبان ما را ريخته اند و افزود: اگر فردوسي و پس از او سعدي نبود، ما به زباني ديگر سخن مي گفتيم علاوه بر اين ساختار خنايي سخن فردوسي را بايد ديگر هنر او در شاهنامه دانست ساختاري که نه تنها در وزن و عروض که در ساختار آوايي سخن فردوسي ديده مي شود.
«اخلاق» درسي که بايد از فردوسي آموخت سخنران ديگر دکتر جلال خالقي مطلق، از استادان مسلم حوزه شاهنامه پژوهي بود. موضوع سخن وي، «آنچه مي توان از فردوسي آموخت» بود. استاد خالقي در ابتدا از برگزاري اين گونه همايش ها انتقاد کرد و گفت: در اين گونه همايش ها به خوبي حق شاعران بزرگ ادا نمي شود و چه خوب است به مدت يک يا دو هفته در فضايي مشترک از تمام شاعران سخن گفته شود و به جاي همايش ها خوب است فرصت پرسش و پاسخ براي دانشجويان فراهم کرد تا بهره بيشتري داشته باشد. عضو هيئت علمي دانشگاه هامبورگ سپس سرفصل هايي را به عنوان «آنچه مي توان از فردوسي آموخت» بيان کرد و در ابتدا از اسطوره هاي ايراني گفت که در شاهنامه فراوان است. وي در ادامه از مطالب تاريخي شاهنامه گفت و افزود: متاسفانه تئودور نولدکه شرق شناس معتقد است تاريخ طبري بيشتر از شاهنامه منبعي براي تاريخ ساسانيان است در حالي که با تمام اهميت و اعتباري که براي تاريخ طبري قائلم معتقدم شاهنامه نزديک به ۲۰ هزار بيت درباره تاريخ ساسانيان دارد ولي در تاريخ طبري فقط ۳۰ تا ۴۰ صفحه به اين موضوع پرداخته شده است. به گفته دکتر خالقي مطلق شرح آداب و رسوم ايراني نکته ديگري است که مي توان از شاهنامه آموخت، چرا که هيچ کتابي به اندازه شاهنامه نتوانسته است تا اين حد افکار و انديشه ها و آداب و سنن ايراني ما را بازتاب دهد که البته بايد افسانه ها و داستان هاي ايراني قديم را نيز به اين بحث افزود. به گفته دکتر خالقي، عضو هيئت امناي بنياد فردوسي شاعري درس ديگري است که مي توان از شاهنامه آموخت چون شاهنامه بر شعر پس از خود تاثير فراوان گذاشته است و اين تاثير نه تنها بر شعر که بر هنر نيز بوده است به طوري که شاهنامه و خمسه نظامي دو منبع مهم براي هنر نگارگري است. اين مصحح شاهنامه در ادامه سخن خود «اخلاق» را درسي بزرگ دانست که بايد از فردوسي فراگرفت و افزود: اگر ابياتي را که به مسائل اخلاقي مي پردازد از شاهنامه جدا کنيم يک کتاب قطور جداگانه اي مي شود که قطعا کمتر از بوستان نيست. وقتي سعدي با آن ابهت و اطمينان از فردوسي به نيکي ياد مي کند نشان مي دهد که جايگاه فردوسي چقدر زياد است و آثار اخلاقي پس از فردوسي نيز خود گواه اهميت مطالب اخلاقي شاهنامه است. دکتر خالقي با اشاره به ايران دوستي و امانتداري فردوسي از اين که فردوسي ابيات دقيقي را آورده و ذکر مي کند که اين ابيات متعلق به فردوسي است و درس امانتداري به ما مي دهد از دلبستگي سراينده شاهنامه به زبان فارسي به عنوان درس بزرگ ديگري ياد کرد که بايد از فردوسي آموخت. وي با انتقاد از کساني که درصدد سره نويسي و سره گويي مي باشند گفت: بنده به شدت با سره نويسي و سره گويي مخالفم و معتقدم اين کار خوانندگان و شنوندگان را از زبان فارسي دور مي کند. در حالي که بايد توجه ما بيشتر به اصل زبان باشد به همين منظور نبايد به راحتي اجازه دهيم واژه هاي بيگانه وارد زبان شود. اگرچه در برخي از علوم مثل فقه و حقوق و الهيات و امثال آن ناگزير از به کار بردن واژه هاي بيگانه هستيم اما وقتي نيازي نيست و واژه هاي معادل داريم بايد از واژه هاي فارسي استفاده کنيم.
داناترين فرد در تاجيکستان کسي بود که شاهنامه مي دانست
دکتر شاه منصور خواجه اف نيز در سخناني پيش از آن که از «الغ زاده، شاعر تاجيکي و فردوسي» سخن بگويد، گفت: در تاجيکستان و ميان فارسي زبانان شاهنامه و فردوسي جايگاه والايي دارد. در گذشته داناترين شخص و پرهنرترين شخص کسي بود که بيشتر به شاهنامه واقف باشد حتي در ميان اقوام غيرتاجيک براي حل بحران ها و درگيري ها به کسي رجوع مي کردند که شاهنامه مي دانست. اقوام قزاق تا مدت ها مهر دخترانشان شاهنامه بود. در اين حوزه فارسي زبانان معمولا نامي از شاهنامه بر فرزندان خود مي گذارند. وي در ادامه افزود: اگرچه روس ها در پي هويت زدايي اقوام برآمدند و محافل شاهنامه خواني کم رنگ شد اما بعدها دوباره شاهنامه و فردوسي مورد توجه قرار گرفت. اين همايش با سخنراني دکتر خيرآبادي با موضوع «فريدون فرخ» ادامه يافت و سخنران پاياني مراسم دکتر شهين سراج بود که از «تلميحات شاهنامه اي در ديوان ملک الشعراي بهار» سخن گفت. وي با اشاره به کارنامه شاهنامه پژوهي بهار به مقالاتي مثل فلسفه فردوسي، شعرهاي دخيل و تصحيف در شاهنامه، فردوسي بزرگترين شاعر ايران و خط و زبان پهلوي در عصر فردوسي اشاره کرد و افزود: در بررسي شيوه نگاه بهار به فردوسي به همساني هايي مي رسيم مثل: ايران دوستي، عشق به زبان فارسي و گردآوري داستان مبارزات مردم ايران. در اين مراسم نقالي و دف نوازي نيز به عنوان برنامه هاي جنبي گنجانده شده بود. خراسان / شماره انتشار 18118
