چهارشنبه سوري فرصتي که به تهديد تبديل شده است/ ضرورت فرهنگسازی متولیان
در شهر هاي بزرگ به نظر مي رسد كه رسوم و آداب اصيل جشن سوري رو به فراموشيست و آنچه بدان تبديل شده يك فستيوال جديد است كه هيچ ربطي به اصل جشن سوري ندارد!
سال هاست فرصتي که مي توان از آن براي شاد بودن، احياي سنت هاي کهن ايراني و در کنار هم بودن استفاده کرد در آتش مي سوزد و بهاي اين فرصت سوزي را جوانان و نوجواناني مي دهند که شور جواني و اندکي سهل انگاري آتش را به جاي بهار ميهمان خانه هايشان کرده است هر سال با نزديک شدن به آخرين چهارشنبه سال تمامي نگاه ها به سمت چگونه برگزار کردن مراسمي سوق داده مي شود که ريشه در فرهنگ کهن ايراني دارد؛ مراسمي که سال هاست در بسياري از موارد، کارکرد اصلي اش را از دست داده و از يک سرمايه اجتماعي به يک معضل اجتماعي براي جامعه ايراني تغيير کاربري داده است. سنتي که به در کنار هم بودن، شادماني کردن و جشن گرفتن براي استقبال از نوروز باستاني تاکيد دارد به مشکلي تبديل شده که بايد براي هر چه بي خطر برگزار شدنش تمهيدات ويژه اي انديشيد. چهارشنبه سوری که می رسد ترس و دلهره را هم با خود یدک می کشد، هر ساله با نزدیک شدن آخرین چهارشنبه سال دلهره و اضطراب بر اکثریت خانواده‌ها مستولی شده و نگاه‌ها نگران این روزهاست. هنوز تکليف مان با «چهارشنبه سوري» مشخص نيست. همين که به روزهاي پاياني سال مي رسيم در کنار حال و هواي استقبال از بهار و نوروز يک نگراني هم چنان ما را همراهي مي کند تا سه شنبه شب آخر سال را بگذرانيم و از فرداي آن روز با خاطري جمع از بهار بگوييم و نوروز و سفره هفت سين. رسانه ها مدام از اتفاقات بدي مي گويند که در چهارشنبه آخر سال مي افتد و گاه گاهي هم ديدگاه ها و نقطه نظرات موافقان و مخالفان را مي خوانيم. گاهي از ريشه همه چيز را منکر مي شويم و مدام از ناهنجاري هايي مي گوييم که چه به لحاظ فرهنگي و چه امنيتي گريبانگير ما مي شود و گاه مجبور مي شويم از آداب و شادي هاي «چهارشنبه سوري» بگوييم، اتفاقي که اين روزها در برنامه هاي تلويزيوني به خوبي ديده مي شود.
هر ساله در هفته پاياني سال که همه خانواده ها خوشحال به استقبال بهار مي روند و بي صبرانه منتظر شروع سال جديدند، براي تعدادي از خانواده ها اين روزها يادآور خاطرات تلخ و دردناکي است که در مراسم چهارشنبه سوري سال هاي قبل روي داده و آن ها را براي هميشه داغدار کرده است
شبکه هاي مختلف سيما در گفت وگوهاي مردمي تفکيکي کاملا روشن بين شادي چهارشنبه سوري و جنبه هاي خرافي و رفتارهاي غلط آن قائل شده‌اند و افرادي که سن و سالي از آنها رفته در اين گزارش ها تاکيد مي کنند که در گذشته در چهارشنبه سوري دور هم مي نشستيم، آجيل مشکل گشا مي خورديم و صله ارحام به جا مي آورديم و احتمالا با يک بوته کوچک آتش نمادي از روشني و صلح را در برابر ظلمت و تاريکي و جهل روشن مي کرديم و در مقابل افرادي از حوادثي مي گويند که در دهه هاي اخير به بهانه اين جشن اتفاق مي افتد. نکته مسلم اين است که آيين چهارشنبه سوري را نتوانستيم به خوبي مديريت کنيم و برخورد قهري با آن جواب نداد وچه خوب بود با تبيين آن از اين فرصت هم به عنوان مقدمه اي براي نوروز- چنان که گذشتگان ما چنين مي کردند- بهره بگيريم و بر شادي هاي آستانه نوروز بيفزاييم.درست شبيه اتفاقي که براي «سيزده بدر» افتاد که با تغيير نام آن به روز طبيعت آن را به رسميت شناختيم اما در موضوع نحوست آن سکوت کرديم. متاسفانه در خصوص «چهارشنبه سوري» که از قضا آداب زيبا و شادمانه اي براي آن تعريف شده است بد عمل کرديم به گونه اي که هرسال هزينه هاي زيادي براي گذر از آن مي‌دهيم. درحالي که اسلام نيز جنبه‌هاي خرافي و شرک‌آلود آيين‌ها را منع کرده است تبيين درست اين مناسبت مي توانست به شکل طبيعي جنبه هاي درست و نادرست آن را مشخص کند اگرچه آيين چهارشنبه سوري از منظر تاريخي هم چنان محل بحث و اختلاف است. برخي منابع، کهن و باستاني بودن آن را منکر مي شوند و معتقدند اين آيين در شمار آيين هاي ايراني نبوده است چرا که در گاه شمار ايراني «هفته» نداشتيم که روزي از هفته به عنوان چهارشنبه سوري تعيين شده باشد اما برخي ديگر از منابع از جشن «سوري» ياد مي کنند که در گذشته بوده و احتمال دارد همين جشن بعدها به چهارشنبه آخر سال اختصاص يافته باشد. از طرف ديگر برخي آداب اين جشن به صورت کاملا طبيعي در خيلي مناطق حذف شده است. به هر حال اي کاش با آداب و رسوم اجتماعي، سنت ها و آيين ها به گونه اي عمل کنيم که با گذشت زمان و بالارفتن آگاهي اجتماعي جنبه هاي خرافي آن حذف شود و آداب پسنديده آن باقي بماند چرا که آيين هاي سنتي و ملي بخشي از هويت جمعي و تاريخي ايران است. قاب جادویی هم هر چه از خون و انفجار می گوید انگار فایده ای ندارد، باز می بینی که اورژانسها همچنان در این شبها پرکارتر از همیشه می شوند.
این در حالی است که همه‌ساله مراسم چهارشنبه سوری با شور و هیجان و سر و صدای بیشتری برگزار میشود و در این میان، اقلام و وسایلی که برای برپایی این جشن مورد استفاده مردم و بویژه جوانان و نوجوانان قرار می‌گیرد متنوع تر و کوچک‌تر اما خطرناک‌تر و صدای انفجارشان مهیب‌تر میشود.
اگر سال‌ها پیش، جمع شدن دوستان و فامیل دور هم، مراسم قاشق زنی و روشن کردن بوته‌های کوچک آتش و پریدن از روی آن، به شبهای چهارشنبه سوری رونق می‌داد اما اکنون دیگر سال‌هاست که خاطره آیین کهن چهارشنبه سوری با صداهای مهیب انفجار نارنجک‌های دست‌ساز، ترقه و دینامیت در کوچه و خیابان بتدریج به فراموشی سپرده میشود.
برخی آداب و رسوم و آیین‌های ایرانی در گذر زمان چنان دچار تغییر و تحولات بنیادینی میشوند که کارکرد اولیه خود را از دست می‌دهند و ماهیتی متفاوت از معنای واقعی، می‌یابند، جشن شب چهارشنبه سوری که یکی از آیین‌های کهن ما ایرانیان است نیز در حال حاضر مصداق بارز این ادعاست. دکتر اصغر مهاجري، جامعه شناس و استاد دانشگاه درباره کارکرد اجتماعي چهارشنبه سوري و تغيير يافتن اين کارکرد در جامعه امروز ايراني در گفت وگو با خراسان مي گويد: چهارشنبه سوري براي ما ايرانيان يک سرمايه اجتماعي است که متاسفانه در طول اين سال ها نتوانسته ايم از اين سرمايه طلايي استفاده بهينه کنيم و از اين فرصت در راستاي کارکردهاي مثبت بهره برداري کنيم.وي خاطرنشان مي کند: آيين ديرين چهارشنبه سوري به جاي اين که در راستاي با نشاط سازي اجتماع استفاده شود خود عاملي شده است براي توليد دردسر در جامعه و به تهديدي تبديل شده است که هر سال خسارت هاي جاني و مالي در پي دارد.اين جامعه شناس مي گويد: متاسفانه نگاه جامعه شناختي از چهارشنبه سوري جاي خود را به نگاه آسيب شناختي داده است که بايد اين تغيير نگاه در جامعه برطرف شود.وي در ادامه مي گويد: نگاه جامعه شناختي نگاهي مثبت و رو به آينده است و بايد با چنين نگاهي با سنت هاي ايراني برخورد کرد. وي مديريت نامناسب در حوزه فرهنگي را از مشکلات جامعه ايراني در برخورد با سنت هاي ديرين مي داند و مي گويد: چهارشنبه سوري در کشور ما دچار بي مديريتي فرهنگي است؛ بي مديريتي که از خانه هاي ما، نظام آموزشي و حتي محله ها سرچشمه مي گيرد. وي بر لزوم تلاش هر چه بيشتر رسانه ها به ويژه رسانه ملي و وزارت آموزش و پرورش براي جامعه پذير کردن چهارشنبه سوري تاکيد مي کند. فرا رسیدن نوروز با تراژدی چهارشنبه سوری تلخ میشود
چند سالی است که شادی فرارسیدن نوروز در روزهای پایانی هر سال با تراژدی چهارشنبه‌سوری تلخ میشود.
در این چند ساله اخیر مردم یاد گرفته اند که در این شبها کمتر عابر پیاده باشند یا بیرون بروند چون اعتقاد دارند در این شبها شهر به میدان جنگ تبدیل می شود.
جشنی که در روزگار کهن آیینی بوده برای شادی رسیدن بهار حالا جز ایجاد وحشت و گذشتن از مرز شادی فراتر رفته و با رفتارهای ناهنجار سلامتی مردم و کسانی که با ترقه سرو کار دارند را به مخاطره می‌اندازند. هر ساله تعداد سوخته ها بیشتر است و حوادث تلخی که برای نقص عضو،قطع دست یا انگشتان، بریدگی بدن، از دست دادن بینایی یک یا دو چشم پررنگتر می شود.
مژگان ناصری پرستار بیمارستان الزهرا در رابطه با خاطراتش می گوید: چند سال پیش دو پسر جوان را به بخش اورژانس منتقل کردند. وضعیت نابهنجاری داشتند. هر دو روی موتور بودند و مواد محترقه بین آنها منفجر شده بود، هر دو آنقدر سوخته بودند که در وهله اول شوکه شده بودیم.وی ادامه داد: از این دست حوادث تلخ به روزهای چهارشنبه پایان سال که نزدیک می شویم زیاد می بینیم و این جای تاسف دارد که جشنی که به زیبایی و شادی معروف بوده توسط عده ای سودجو به این شکل در معرض خطر قرار گیرد.
هم اکنون 90 درصد از حوادث چهارشنبه‌سوری در کوچه‌ها و خیابانها اتفاق می افتد که ۴۸ درصد از افراد در حین بازی و ۲۲ درصد عابر و رهگذر و ۱۱ درصد تماشاچی بوده اند، دستها با ۳۷ درصد و چشم ۲۹ درصد مهمترین نقاط آسیب‌دیده در بدن این اشخاص است.
به گفته شاهین سیارکه سن 50 سالگی را تجربه می کند :"برای زنده نگاه داشتن یک سنت فرهنگی و دینی با آرامش و ایمنی مراسم چهارشنبه‌سوری را باید برگزار کرد ما نیازمند فرهنگ سازی هستیم نمی توانیم با این خطرات خود و خانواده مان را از این آیین محروم کنیم به نظر من متولیان امنیت جامعه باید محدودیتهای بیشتری را در رابطه با فروشندگان مواد محترقه اعمال کنند".
انداختن قوطی‌های خالی حشره‌کش و حتی گاز پیک‌نیکی در میان آتش، استفاده از ترقه و نارنجک‌های غیراستاندارد و دست‌ساز، افروختن آتش‌های غیرمتعارف، پرتاب اقلام آتش‌بازی از بالای ساختمان‌های بلند به خیابان و کوچه، رفتارهای خطرآفرینی هستند که در بعضی از مواقع حتی باعث مرگ افراد بی‌گناه میشوند.
سقط جنین زنان باردار، حمله قلبی افراد سالمند و بیمار، ترس و وحشت کودکان و خردسالان عوارض تلخ رفتارهای خطرآفرین بعضی از نوجوانان و جوانان است که برای چند لحظه شادی خود چندین خانواده را عزادار می‌کنند از مباحثی است که باعث می شود چهارشنبه سوری به چهارشنبه سوزی تبدیل شود.
به اعتقاد سعید اسلامی آسیب شناس اجتماعی به نظر می‌رسد بهتر است نهادهای فرهنگی مثل شهرداری و سایر نهادها با تعیین و معرفی مراکز و پارک‌های معین برای برگزاری جشن چهارشنبه‌سوری موقعیت مناسبی برای خانواده‌ها فراهم کنند تا در کنار فرزندان خود چند ساعت شاد و سرگرم باشند.
وی می افزاید: نیروی انتظامی نیز باید با قاطعیت با سازندگان و عرضه‌کنندگان اقلام غیراستاندارد که خیابانها را به میادین جنگ تبدیل می‌کنند برخورد کرده و آنها را به مجازات برساند. همچنین نهادهای مسئول با تولید و عرضه اقلام استاندارد ضمن این که از ورود اقلام تقلبی و خطرناک و خروج ارز جلوگیری می‌کنند، موقعیت مناسبی برای استفاده از اقلام ایمن فراهم سازند و خانواده‌ها و صداوسیما هر روز خطرات رفتارهای پرخطر را به نوجوان و جوانان یادآوری نمایند. با رعایت این موارد، امیدواریم امسال کم‌خطر‌ترین، آرامترین و شادترین چهارشنبه‌سوری را شاهد باشیم.
در بررسی این موضوع مانند خیلی از موضوعات، حلقه مفقوده عدم فرهنگ سازی است و توجه به این نکته که این رسم کهن از سده چهارم به عنوان یک رسم قدیمی در جریان بوده است، تامل بیشتری را جلب می‌کند. البته با توجه به قدمت تاریخی این رسم شاید بهتر باشد بگوییم اتفاقی که افتاده یک کج‌روی فرهنگی است زیرا از سالیان دور رسمی قدیمی در جریان بوده است ولی در چند سال اخیر فاصله زیادی با آن رسم کهن گرفته است.
در حالی که زندگی پرتلاطم این دوران جای نشاط و شادابی را گرفته و در روزگاری که خانه‌های آپارتمانی مجالی را برای تخلیه هیجانات باقی نمی‌گذارد این وظیفه بر عهده متولیان است که با اتخاذ تدابیر کارآمد، چاره‌ای بیندیشد. چهارشنبه سوري در ترقه بازي خلاصه شده است يکي از بهترين روش هاي رو به رو شدن با آيين هايي مثل چهارشنبه سوري برگزاري آن به شکل سنتي است. سيد حسن موسوي چلک رئيس انجمن علمي مددکاري اجتماعي ايران به خراسان مي گويد: در سال هاي نه چندان دور در هر محله و کوچه اي چهارشنبه سوري بزرگ ترها دور هم جمع مي شدند، آتش به پا مي کردند و خانواده ها چند ساعتي دور هم بودند و از حوادث تلخ چهارشنبه سوري سال هاي اخير هم خبري نبود. در واقع در حال حاضر مراسم چهارشنبه سوري از شکل سنتي خود خارج و در ترقه بازي خلاصه شده است. در حالي که در گذشته نوجوانان و جوانان تحت نظارت و کنترل بزرگ ترها آتش بازي مي کردند، از روي آتش مي پريدند، آواز مي خواندند. بعضي از خانواده ها آش چهارشنبه سوري مي پختند، برخي قاشق زني انجام مي دادند.
گردهمايي خانوادگي کارکرد اصلي چهارشنبه سوري واقعيت اين است که برگزاري چهارشنبه سوري با کارکرد اصلي آن نه تنها حادثه تلخي به دنبال ندارد و جان کسي را به خطر نمي اندازد، بلکه يکي از بهترين جشن ها براي شادي، گردهمايي خانوادگي و تخليه هيجان هاي مردم وجوانان است که اگر مثل گذشته برگزار شود، هيچ مشکلي در پي نخواهد داشت.اين جشن به عنوان يکي از زيباترين جشن هاي ايراني با کمترين اتفاق يا حادثه توسط مردم برگزار مي شد.هم چنين در گذشته آجيل مخصوص شب چهارشنبه سوري تهيه مي شد و خانواده ها ضمن شب نشيني آن را ميل مي کردند. مايه تاسف است که از آن جشن زيبا فقط ترقه بازي و آتش بازي آن هم به بدترين و خطرناک ترين شکل ممکن باقي مانده است. توصيه هايي براي پيشگيري از حوادث چهارشنبه آخر سال به منظور کاهش سوانح چهارشنبه آخر سال سازمان آتش نشاني توصيه هايي را به شهروندان ارائه داده است.به گزارش ايسنا، سازمان آتش‌نشاني از مدارس خواست به دانش‌آموزان اصول و روش‌هاي پيشگيري از حوادث مربوط به استفاده از موادمحترقه منفجره و آتش‌بازي را به طوري که محتواي آن با توانايي‌ها و روحيات آنان مطابقت داشته باشد آموزش دهند.سازمان آتش‌نشاني با تاکيد بر اين که جوانان و نوجوانان هرگز نبايد سلامت خود و خانواده‌شان را با آتش خوشي‌هاي هيجانات موقت به خطر بيندازند، به آنان يادآوري کرده که افروختن آتش به دست خودشان است اما اطفاي آن هميشه در اختيارشان نيست. بنابر اعلام سازمان آتش‌نشاني کودکان و افراد مسن و زنان باردار و بيماران قلبي بيشترين آسيب را از صداي انفجار مهيب موادمحترقه مي‌بينند. همچنين افراد بايد از پريدن روي آتش با لباس‌هايي از جنس پلاستيک خودداري کنند چراکه احتمال آتش گرفتن اين گونه پوشاک بيشتر از ديگر انواع آن است. خراسان - مورخ سه‌شنبه 1390/12/23 شماره انتشار 18078 خبرگزاري مهر - همانروز عصر ايران
