پس تو مدرسه چی به شما یاد دادن؟

مهارت های زندگی بیشتر از هر درسی لازم و ضروری است به احتمال زیاد شما هم بارها با این سوال مواجه شده اید که «پس تو مدرسه چی به شما یاد دادن؟» این سوال معمولا در مواقعی پرسیده می شود که از کودک چیزی فراتر از دیکته نوشتن و جمع و تفریق انتظار می رود؛ یعنی توانایی هایی که می توان اغلب شان را با یک عبارت توصیف کرد: مهارت های زندگی. اساسا کودکان و نوجوانان، بجز توانایی در خواندن، نوشتن و محاسبه کردن، برای زندگی آینده خود، به چه مهارت هایی نیاز دارند؟ آموزش کدام مهارت ها برای کودکان ضروری است؟
آموزش مهارت ها و راه و رسم زندگی در جامعه و ارتباط با دیگران در هر زمینه ای، برعهده چه نهادهایی است؟ چرا خیلی از والدین فکر می کنند این وظیفه مدارس است در حالی که در اغلب مدارس، اکثر معلمان فقط دروس کتاب های درسی را آموزش می دهند و فقط همین.
برخی از جوانان، مهارت هایی از قبیل شیوه ارتباط با دیگران، مدیریت احساسات، مشارکت در کارهای گروهی، مدیریت مسائل مالی و مسئولیت پذیری را خیلی دیر و پس از ورود به بازار کار و جامعه، با تحمل آسیب های زیاد یاد می گیرند؛ مهارت هایی که اگر زودتر و در همان دوران تحصیل تجربه می کردند و یاد می گرفتند، قطعا مسیر هموارتری پیش رو داشتند.
  دکتر حمیلا بخشی، روانشناس، با اشاره به اینکه همه می دانیم برای دستیابی به موفقیت فردی و اجتماعی به یادگیری چیزهایی بیش از مطالب مدرسه نیاز است، می گوید: مهارت های زندگی یعنی هنر یک زندگی خوب. مهارت یعنی در کاری تبحر داشتن و آن را به خوبی انجام دادن، مهارت زندگی یعنی در زندگی بتوانیم در مواردی که نیاز داریم تبحر پیدا کنیم.
این روانشناس در ادامه با بیان اینکه متاسفانه در سیستم آموزشی کشورمان فقط این واژه ها را می شنویم، می گوید: «اینکه در مدارس این مهارت ها و مفاهیم آموزش داده شود و در آموزش آن موفق عمل شود، اهمیت زیادی دارد. بر اساس نظرات متخصصان، برنامه های آموزشی باید به گونه ای تدوین شود که به رشد همه جانبه استعدادها و توانایی های کودکان کمک کند. همه افراد جامعه نیاز به آگاهی و تمرین مهارت های زندگی برای ارتقای 3 ویژگی خودآگاهی، روابط بین فردی و مهارت های تفکری دارند.

وی خاطرنشان می کند: در سازمان جهانی بهداشت، بر آموزش 10 مهارت ضروری زندگی به کودکان تاکید شده است که عبارتند از: خودآگاهی، همدلی، تفکر نقاد، تفکر خلاق، تصمیم گیری، حل مساله، ارتباط موثر، روابط بین فردی، سازگاری با استرس و مدیریت هیجانات. این مهارت ها به توانایی کودک برای مواجهه موثر و سازنده با تغییرات و ناکامی های زندگی روزمره کمک می کنند. علاوه بر این، بر تقویت سلامت روان و شکل گیری شخصیت کودک نیز تاثیر بسیار زیادی دارند. به عبارت دیگر، مثل یک ضربه گیر و محافظ، از تاثیر منفی چالش های روزمره بر روح و روان کودک، جلوگیری و موجبات رشد و پیشرفت او را فراهم می کنند.
  این روانشناس با اشاره به اینکه بعد از تامین نیازهای اولیه، آموزش مهارت های زندگی برای کودکان از اولویت های تربیتی است، تاکید می کند: یکی از مهم ترین وظایف والدین، تربیت کودک است. کودک به زودی پس از محیط امن خانواده وارد اجتماع های بزرگ تری اعم از مدرسه، دانشگاه، جامعه و... می شود و خود تشکیل خانواده می دهد. تمام رفتار و کار های والدین در ذهن کودکان ثبت می شود. به عبارتی والدین الگوی فرزند شده و تاثیر بسیار زیادی در شکل گیری شخصیت آنها دارند؛ بنابراین والدین در گام نخست باید خودشان با مهارت های زندگی آشنا باشند و به درستی آنها را در زندگی به کار ببرند. آموزش مهارت های زندگی برای کودکان، خلا موجود در برنامه های آموزش درسی را برطرف می کند. آموزش این مهارت ها توسط والدین، مراقبان، مربیان، معلمان و متخصصان سلامت روان قابل اجرا است.
وی درباره ضرورت آموزش مهارت های زندگی از کودکی می گوید: «از همان ابتدای کودکی در مهدهای کودک بنا به سن کودک باید مهارت های زندگی را به او آموزش داد. مهارت زندگی یعنی کودک تحمل شکست را یاد بگیرد و بداند همیشه در بازی ها برنده نیست. وقتی کودک از سن پایین این موارد را بیاموزد، آمادگی موفقیت در زندگی شخصی را هم کسب می کند و حالا اگر به هر دلیلی به پیروزی مورد نظر خودش هم نرسید، دچار بحران روحی نمی شود.
این یکی از آموزش هایی است که باید از کودکی و بر اساس سن و بتدریج به کودکان آموزش بدهیم.»این روانشناس با اشاره به اینکه امروز در دنیا انواع مختلف سواد مثل سواد عاطفی ، مالی و... را داریم، می گوید: دیگر سواد، فقط خواندن و نوشتن نیست. متاسفانه کودکان ما بی سواد هستند چون اصلا یاد نگرفته اند اگر به مشکلی برخورد کردند چگونه باید آن را مدیریت کنند.

همین کودکان بزرگ می شوند و ما در جامعه با بزرگسالان بی سواد مواجه می شویم. اگر در اطرافتان دقت کنید، کم نیستند تحصیلکردگان نخبه ای که از پس انجام یک کار بانکی ساده بر نمی آیند یا مثلا با کوچکترین بحرانی، زندگی شان فرو می پاشد.
همه این موارد ریشه در عدم آموزش در حوزه مهارت های زندگی دارد. کودک ما چون برنامه ریزی یاد نگرفته و سواد مالی به او آموزش داده نشده است، بزرگ می شود و هنوز دخل و خرجش با هم نمی خواند. این یعنی بچه من برنامه ریزی را یاد نگرفته است که باید پس انداز داشته باشد یا متناسب با درآمدش خرج کند. کودکان باید مهارت برنامه ریزی را یاد بگیرند. با برنامه ریزی می توانند مدیریت تنهایی را کسب کنند که یکی دیگر از مهارت های زندگی است که کودکان ما فاقد آن هستند.

وی تاکید می کند: دو چیز عامل خرابی و نابودی است؛ یکی بیکاری و یکی تنهایی. وقتی کودک ساعاتی را در خانه تنهاست و مدیریتی برای آن ندارد، آسیب می بیند یا کارهای آسیب زا انجام می دهد. باید به بچه هایمان وظایف و کارهایی را یاد بدهیم که در مواقع تنهایی می توانند انجام دهند، چه در حوزه علاقه مندی، توانمندی و استعدادهایشان و چه در موضوع تقسیم وظایف در بین اعضای خانواده. باید به کودک خود مسئولیت بدهید تا کارهایی را یاد بگیرد و در خانه انجام دهد. می توانیم در مدارس این مهارت ها را به کودکان آموزش بدهیم. همه کودکان آموزش پذیر هستند و یاد می گیرند به شرطی که ما آنها را باور کنیم. وی با تاکید بر تاثیر فضای مجازی بر کودکان می گوید: «فعالیت در فضای مجازی موجب کاهش ارتباطات شده است. برخی حتی دیگر احساس نیاز هم نمی کنند که مواردی از رفتارهای اجتماعی را یاد بگیرند مثلا رفتار با کارمند بانک یا فروشنده و...، چون با ورود به صفحه مجازی، خرید و فروش می کنند یا امور بانکی خود را انجام می دهند ولی اگر قرار باشد به صورت حضوری و فیزیکی همان کار را انجام دهند، بلد نیستند.
بخشی می افزاید: بسیاری از افراد تحصیلکرده ما چیزی از آشپزی یا انجام امور خانه نمی دانند چون در مدارس در این زمینه آموزشی داده نمی شود در حالی که مهارت زندگی این است که فرزند من باید یاد بگیرد اگر یک هفته مجبور بود تنها باشد، بتواند از عهده امور خودش و خانه بر بیاید. وی می گوید: یکی دیگر از مقوله های مهم در بحث مهارت های زندگی، نه گفتن و نه شنیدن است. ما مدام آسیب می بینیم زیرا نه گفتن را یاد نگرفته ایم در حالی که اگر بچه ها از کودکی از زبان اولیا و به صورت منطقی، نه را بشنوند، یاد می گیرند که واژه ای به اسم نه هم وجود دارد.
این روانشناس با اشاره به اینکه مهارت های زندگی خیلی گسترده و بسیار مهم است، می گوید: کودکانی که این مهارت ها را یاد گرفته اند، بزرگسالی سالم تری را تجربه می کنند. جوانان ما در ازدواج و روابط خود دچار مشکل می شوند چون یاد نگرفته اند که یک رابطه عاطفی سالم چگونه باید باشد. هیچ کسی به آنها آموزش نداده و در این زمینه با آنها صحبت نکرده که هر رابطه ای سالم نیست و ما رابطه های سمی هم داریم که آسیب های زیادی به ما وارد می کند. نوجوانان باید یاد بگیرند چه قدر و تا کجا باید در مسیر روابطشان سرمایه گذاری عاطفی کنند و تا کجا می توانند پیش بروند و اگر به مشکلی برخورد کردند چگونه از رابطه سمی خارج شوند که آسیب نبینند.

مهارت هایی از این دست را می توانیم در سطح متوسطه به نوجوانان آموزش دهیم. در بسیاری از مواقع دانش آموز دیپلم می گیرد و از مدرسه وارد دانشگاه می شود اما کوله پشتی او خالی است، چون جز یک سری فرمول چیزی یاد نگرفته که در زندگی به دردش بخورد.دکتر بخشی با بیان اینکه شاید تصور کنید مهارت زندگی دو واژه مهارت و زندگی است اما این واژه ها در زندگی افراد بسیار تاثیرگذارند، می گوید: وقتی مدارس قوی عمل کنند یا زمانی که معلم اطلاعات خوبی در این زمینه داشته باشد، می تواند با همان فارسی یا ریاضی و علوم درس دادن این مهارت ها را با هم تلفیق کند و به دانش آموزان آموزش دهد.

چه اشکالی دارد که مثلا در زمان آموزش درس ریاضی، سواد مالی هم یاد بدهیم یا در زمان آموزش فارسی، گریزی به نحوه برقراری ارتباط درست با سایرین یا حتی آموزش آشپزی داشته باشیم یا در درس علوم اجتماعی مدیریت زمان را به کودکان آموزش دهیم. در مهدکودک وقتی می خواهیم مفهوم گردی را به کودکان یاد دهیم، از نان شروع می کنیم. می توانیم درباره آرد بگوییم، آرد را در پروسه برکت ببریم، نانوا و نانوایی را نشان دهیم و شکرگزاری را آموزش دهیم.

همه این تلفیق ها، آموزش به کودک است.این روانشناس با تاکید بر اینکه باید به بچه ها همه چیز را به خوبی یاد بدهیم، تاکید می کند: «بحث مهارت های زندگی بیشتر از هر درسی لازم و ضروری است. به نظرم ما اکثرا سواد نداریم چون خیلی از موارد را نیاموخته ایم. ما سواد نداریم به واسطه اینکه در مدارس به ما آموزش های لازم برای زندگی اجتماعی داده نشده است و بدون آموزش این مهارت ها وارد زندگی شده ایم و تازه دیده ایم که چه چیزهایی در انتظارمان است که متاسفانه در مدرسه هیچ اشاره ای به آنها نشده بود.