از آوای طبیعت تا موسیقی و هنردرمانی

هنردرمانی بمنزله روشی غیر تهاجمی مورد توجه است امروزه در سراسر دنیا از روش های درمانی مختلفی برای درمان اختلالات روانی استفاده می شود. پزشکان و روانشناسان همواره به دنبال راه های مختلف و جدیدی برای درمان بیماران خود می باشند. احتمالا شما با افرادی که دارای بیماری های روانی مختلفی هستند روبرو شده اید. هر بیمار روانی به نوع خاصی از درمان احتیاج دارد. یکی از جدیدترین و در عین حال موثرترین شیوه های درمانی بیماران روانی، هنردرمانی (Art therapy) است.
هنردرمانی را برای نخستین بار، دانشمند یونانی به نام ارسطو، با بیان واژه کاتارسیس، این موضوع را عنوان کرد که اثر هنری می تواند احساسات شدیدی را انسان برانگیخته کند و موجب پالایش و تطهیر روح و بدن انسان شود به نحوی که هر دوی این ها به آرامش برسند. بعد ها فروید، با بررسی زندگینامه هنرمندانی چون میکل آنژ و داوینچی ارتباط بین دنیای روانکاوی و هنر را برقرار کرد و معتقد بود که هنر والاترین و جامعه پسند ترین مکانیزم دفاعی برای تبدیل لیبیدو (انرژی روانی) و دفاع از خود در برابر اضطراب می باشد.
هنردرمانی بسیار مورد اقبال واقع شده است و امروزه روانشناسان زیادی از این روش برای درمان بیماران استفاده می کنند. هنر را میتوان جادویی پر رمز و راز دانست که از آغاز خلقت بشر همراه او بوده است. تمام اطلاعاتی که امروزه ما از انسان های پیش از خود داریم، بواسطه هنر به یادگار مانده اند.
هنردرمانی یکی از شیوه های درمانی که در سال های اخیر برای بهبود عملکرد روانی بعضی از بیماران در نظر گرفته شده است.
هنردرمانی به ما می آموزد که بتواینم افکار، احساسات، ترس ها و تمام چیزهایی که ما را به هر شکلی درگیر خودش کرده است را در فضایی امن و بدون ترس از قضاوت خوب و یا بد بودن بیان کنیم و بتوانیم به خود شناسی دست یابیم و از آن ها فارغ شویم.
هنردرمانی وابستگی آنچنانی به توانایی کلامی ندارد در واقع  مهمترین اتفاقی که در جریان است این موضوع است که فرد نیاز نیست در سخن گفتن، در بیان احساسات و مشکلاتش تبحر داشته باشد. چرا که هنر درمانگر میتواند تمام گفتنی ها و نگفتنی های وی را آشکار کند. مخصوصا برای افراد و مواقعی که فرد  احساساتش را پس می زند و نمی خواهد آنها را تجربه کند، هنر درمانی کمک می کند تا فرد با آنها روبرو شود و از آنها عبور کند.
هنردرمانی روشی است که سن و سال نمیشناسد و برای هر سنی، از نوزادی که قادر به گرفتن وسیله در دستش شده است تا سالمندان مناسب است.
 
موسیقی درمانی
موسیقی درمانی به معنای استفاده از موسیقی و برنامه های تنظیم شده موسیقایی برای توان بخشی بیماران جسمی و روانی است.
موسیقی درمانگر با توجه به نوع نیاز مراجع، برای درمان برنامه ریزی می کند. این برنامه ها به شکل فردی و گروهی قابلیت اجرا دارد. زمان برنامه به توان، صبر و حوصله، تمرکز افراد بستگی دارد.
نخستین بار افلاطون فیلسوف یونانی در کتاب جمهور اثر تم های موسیقی را بر انسان و جوامع بیان کرد وی موسیقی را وسیله تحرک روحی، تربیت، ورزش و نشاط و تزکیه نفس دانست.
رشته موسیقی درمانی یکی از شاخه های علوم درمانی است که در آن موسیقی درمانگراز موسیقی و فعالیت های گوناگون همراه با موسیقی به عنوان ابزار درمانی استفاده می نماید. در این رشته موسیقی به عنوان ابزار و موسیقی درمانگر به عنوان فرد متخصص شرایطی را ایجاد می کند که می تواند بیمار را در یک روند مثبت صعودی در جهت کاهش استرس ها و ارتقاء سلامت قرار دهد و این شرایط ممکن است متناسب با جنس و سن بیمار و شدت بیماری در امراض مختلف متفاوت باشد.
موسیقی نیاز عاطفی زندگی معاصر انسان است و موسیقی درمانی روش استفاده به هنگام از موسیقی برای پاسخ به تمایلات احساسی ذهنی و اجتماعی همگان به خصوص آنان که از درد و تالم در ستوه هستند.
در موسیقی درمانی از فعالیت موسیقیایی هم کلامی و هم اهنگین (توسط ساز) به منظور تسهیل تغییراتی استفاده می کنند که ماهیتا غیر موسیقیایی می باشند.
برنامه های موسیقی درمانی بر اساس ارزیابی فردی طرح درمانی و ارزشیابی برنامه اتخاذ شده قرار دارند غالباً موسیقی درمانگران به عنوان عضوی از یک تیم بین رشته ای برنامه های خود را با گروه یا افراد، با تمرکز بر طیف وسیعی از پیامد ها، مشتمل بر کاهش درد و اضطراب، مدیریت استرس، ارتباطات و ابزار هیجانات آغاز می نماید.
موسیقی درمانی نوعی از خدمات بهداشتی نظیر درمان جسمی است. این نوع درمان مشتمل بر استفاده درمانی از موسیقی به منظور تحت تاثیر قرار دادن عملکرد جسمی، روانشناختی، شناختی و اجتماعی بیماران از هر سنی می باشد به دلیل اینکه موسیقی درمانی یک واسطه قوی است، می تواند پیامد های منحصر به فردی به دنبال داشته باشد و علاوه بر کاربرد در ارتباط با بیماران، به گونه ای موفق برای همه افراد در همه سنین فوائدی در بر داشته باشد.
اگر موسیقی را مجموعه ای از اصوات موزون تعریف کنیم، می توان ادعا کرد که اصولاً زندگی هر انسانی با موسیقی آغاز می شود چرا که صدای موزون ضربان قلب هر مادی برای فرزندش که به دنیا خواهد آورد، می تواند به عنوان موسیقی آرام بخش تلقی شود.
از موسیقی درمانی به خاطر خاصیت موثر آن در تسکین درد های جسمانی درمنزل و بیمارستانها و در کمک به زایمان، در تعادل خلق و خو تعادل روانی به توانبخشی جسمی و کمک به آرامش و خوابیدن و آسان کردن یاد گیری و در کل تقریباً برای کمک به افراد در تمامی زمینه های زندگی استفاده می شود.
در تحقیقات اخیر کاربرد موسیقی درمانی در توانبخشی جسمی و ایمنی شناسی و روان رنجوری موارد دیگر تایید شده است. (اندروز 1380)
موسیقی درمانی یک روش معتبر و شناخته شده در جهان است که از جهاتی شبیه به کار درمانی و ورزش درمانی می باشد، از این شیوه به عنوان راه حل جسمی، روانی، شناختی، رفتاری و یا کار کرد اجتماعی نیز استفاده می گردد، زیرا موسیقی درمانی ابزاری قدرتمند می باشد و می تواند نتایج بی نظیری را بر جا گذارد.
علاوه بر کار آمدی در سلامت ذهنی، موسیقی درمانی می تواند بر بیماری هایی چون ایدز ، ناتوانی های جسمانی ، ناتوانی های رشدی، آلزایمر ، صدمات مغزی، درد های مزمن و سرطان هم کارایی بسیار مفیدی داشته باشد. موسیقی یک ابزار قدرتمند است که برای برانگیختن انگیزه و تمرکز، تقویت حافظه و حتی بیشتر برای مدیریت استرس استفاده‌می‌شود.
برای کسانی که امیدوارند استرس یا احساسات منفی را کنترل کنند، گوش دادن فعال می‌تواند یک تمرین مثمر ثمر باشد.
گوش دادن فعال یعنی گوش دادن با یک هدف مشخص، به معنای تمرکز کامل بر موسیقی، که نوعی تمرین ذهن‌آگاهی است.
انجام این کار شامل کنار گذاشتن تلفن یا تمام وسایلی که حواس شما را پرت می‌کند و صرف وقت برای غرق شدن کامل ذهن و حواس خود در یک قطعه موسیقی است.
البته در گوش دادن فعال نوع موسیقی که گوش می‌دهید نیز مهم است. اما هیچ موسیقی مشخصی متناسب برای همه انسان‌ها و تقویت سلامت روان وجود ندارد.
موسیقی درست بسیار سلیقه‌ای است و انتخاب آن به زمان روز و روحیه شما بستگی دارد. اما به طور کلی، موسیقی با سرعت آرام که هیچ تغییر ناگهانی ندارد، آرامش بیشتری نیز در بردارد.
بسیاری از ما می‌دانیم كه چه نوع موسیقی باعث ایجاد حس آرامش می‌شود. البته آرامش ممکن است همیشه هدف شنونده نباشد.
مثلا برای كسی كه خیلی احساس ناراحتی می‌كند و درگیر هیجانات غم و اندوه است، گوش دادن به یك قطعه موسیقی غم‌انگیز ممكن است به او اجازه دهد كه گریه كند و بنابراین دوباره احساس اندوه تجدید شود.
در نتیجه در چنین مواقعی آهنگ‌هایی که فرد را امیدوار می‌کنند یا دلگرم کننده یا شادی‌آور باشند می‌تواند به آنها کمک کند تا از بحران این احساس غم و اندوه عبور کنند.
موسیقی راه‌حل همه مشکلات ما نیست.
اما در آن مواقعی که حال بد یا ناامیدی از زندگی طاقت‌فرسا ما را غمگین کرده است، موسیقی- مانند همه هنرها- می‌تواند به بسیاری از ما کمک کند تا با حس شگفتی و زیبایی دوباره ارتباط برقرار کنیم.
نمونه ای از برنامه های موسیقی درمانی
توجه و تمرکز : خواندن ترانه، نواختن بر روی تیغه های مشخص
فقر کلامی: آواز فردی و گروهی، بحث و گفتگو پیرامون آن کمبود اراده، فقدان احساس و انگیزه: حرکات موزون فردی و گروهی، بداهه نوازی، آواز گروهی، آموزش و تمرین ساز مورد علاقه، شنیدن قطعات مورد علاقه
تاثیر موسیقی به دو عامل بستگی دارد:
اول تم و حالت موسیقی که با فواصل و ریتم و گردشهای ملودیک پیرامون فواصل ارتباط دارد.
دوم شرایط ذهنی و عاطفی و میزان اطلاعات و فهم شنونده.
تم و حالت موسیقی یک تاثیر عمومی و فیزیولوژیک داشته و هر کسی را با هر مکانیسم ذهنی و عاطفی تحت تاثیر قرار می دهد، اما شدت تاثیر به وضعیت سلول های عصبی، سابقه ذهنی و عاطفی و عادت شنونده بستگی دارد.
یک تم حزین شنونده ای را متاثر و گریان می کند در حالی که روی فرد دیگری تاثیر کمی دارد.
موسیقی به خاطر صداها و فواصلی که در آن جاریست، احساسات و حالت های متنوعی ایجاد می کند. صداهای گوناگون در فاصله های مختلف و ترکیب و تلفیق با طنین سازهای متنوع، توانایی ایجاد حالت های گوناگون انسانی را دارد.
آوای طبیعت و استرس
آوای طبیعت به عنوان یک موسیقی موجب پاسخ های آرامبخش و کاهش فعالیت در نورواندوکرین و سیستم های عصبی سمپاتیک و در نهایت کاهش اضطراب، ضربان قلب، تعداد تنفس و فشار خون می گردد. موسیقی در کاهش نورآدرنالین در گردش خون که به شروع خواب وابسته است نیز تاثیر دارد. به طور کلی موسیقی درمانی، درمان مکملی می باشد که بهبودی و رفاه بیماران را از طریق افزایش آستانه استرس و از بین بردن عواطف منفی، تنظیم فرآیندهای درونی، ایجاد حالت آرامش، افزایش قدرت ایمنی بهبود می بخشد.
مطالعات متعدد انجام شده حاکی از آن است که سطح استرس بیمارانی که تحت درمان با آوای طبیعت بودند به طور قابل توجهی کاهش یافته بود، همچنین گوش دادن به موسیقی می تواند ابزاری برای کاهش استرس در زندگی روزمره در نظر گرفته شود، خصوصا اگر با هدف آرامش گوش داده شود.  مطالعات متاآنالیز مختلف نیز نشان داده اند که موسیقی درمانی تا حدودی بر کاهش علائم افسردگی موثر میباشد.
همچنین  مطالعات بیانگر آن است که موسیقی و آوادرمانی می تواند به بهبود کیفیت خواب بیماران مبتلا به اختلالات حاد و مزمن خواب کمک نماید.
نتیجه اینکه آوای طبیعت در بهبود استرس بیماران موثر می باشد و از آن به عنوان یک راهکار غیر تهاجمی می توان بهره برد.هنردرمانی را محترم میدانیم و بعنوان یک روش غیر تهاجمی در درمان بسیاری از اختلالات جنسی هم از آن برخورداریم .