اخبار جعلی چگونه ساخته می شوند؟

اخبار جعلی به حقیقت اهمیت می دهند فقط تا آن اندازه که بتوانند ما را از آن منحرف کرده و بر باورها و رفتارهای ما تاثیر بگذارند.این بخشی از مقاله مفصل «اکسل گلفرت» در «فیلاسوفر مگزین» (مجله فیلسوفان) است که به علل پخش اخبار جعلی و ویژگی های آنها پرداخته است. «اکسل گلفرت» پس از یک مقدمه چینی به سراغ تاریخچه این اخبار رفته و از نخستین آنها چنین حکایت می‌کند:

ویلیام راندولف هرست (که زندگی اش الهام بخش اورسن ولز برای ساخت فیلم «همشهری کین» بود)، ناشر نیویورک ژورنال در سده نوزدهم را به یادآوریم که جنگ افروزی نیرنگ آمیزش را زمینه ساز جنگ میان اسپانیا و آمریکا در سال 1897 می دانند.

نیویورک ایوینینگ نیوز که یکی از رقیبان نیویورک ژورنال بود اظهار تاسف می کند که نیویورک ژورنال «فکت ها را به طور فاحشی کژنمایی می کند» و «داستان هایی جعل می کند تا عامه مردم را برانگیزد».

گلفرت ضمن اینکه تئوری گوبلز (رئیس تبلیغات هیتلر) مبنی بر اینکه «دروغ هر چه بزرگ تر، باورش آسان تر است» را یکی از ملاک های ساخت اخبار جعلی می داند، می نویسد: «میزان دروغ و اطلاعات غلطی را که دست به دست می چرخد افزایش بده و آن گاه ممکن است افکار عمومی به طور برگشت ناپذیری در مسیری تازه بیفتد و روز به روز بدتر شود.»

او یکی از دلائل افزایش اخبار جعلی را علاوه بر گردش سریع تر اخبار و اطلاعات و همچنین تعدد حیرت آور مراکز خبرپراکنی، پذیرش مردم می داند و اضافه می کند: «هرچه که باشد مشکل «اخبار جعلی» نه فقط به عرضه (به علت افزایش منابع اینترنتی نامعتبر، از وب سایت های نامعتبر در زمینه سلامت گرفته تا وب سایت های خبری چون برایتبارت نیوز) بلکه به تقاضا نیز مربوط است: افکار عمومی دوقطبی شده و هر طرف علائق و سلیقه خود را می جوید.»

اکسل گلفرت، اخبار جعلی را با اخبار کذب متفاوت دانسته و تفاوتش را در عمدی بودنش در دروغ پردازی و فریب به حساب می آورد و جداکردنش از سیستم خبر رسانی امروز را نه تنها دشوار ، بلکه جزئی از ذات این سیستم به شمار می‌آورد.

او می نویسد: «این احساس که شبکه های مختلف رسانه ای به طور پیوسته ما را غرق در اطلاعات می کنند، وادارمان می سازد به شیوه ای سردستی و عجولانه راه‌های سریع تری را به کار گیریم تا از آخرین خبرها مطلع شویم.»

اکسل گلفرت ادامه می دهد: «...بسیاری از این راه های سریع تر ذهنی، تابع علائق و سلیقه هایی هستند، که طی سال ها در ما به وجود آمده است. این سلیقه های احساساتی انتخابگر اخبار در کنار تکرار مداوم، عامل اصلی تاثیر اخبار جعلی می شوند. تکرار باعث می شود اطلاعات در ذهن ما، حتی ذهن هایی که انتظار می رود آگاه تر باشند، هرچه بیشتر جاگیر شوند و وقتی با زبان احساسات آماده شده باشیم، آن گاه نخواهیم توانست اطلاعاتی را که به ما می رسد درست ارزیابی کنیم...»

مطلب مجله «فیلسوفان» این گونه خاتمه می یابد:«... آنچه اخبار جعلی در دوران کنونی را به طور خاص تنفرانگیز می کند این است که این اخبار از نهادهایی بهره می گیرند که ظاهرا باید بتوان به آنها اعتماد کرد، نهادهایی چون رسانه و مطبوعات در کشورهای غربی، علم و نهادهای آموزشی در این ممالک. خبرهای جعلی به ظاهر خبر هستند اما به شیوه ای سیستمی فریب آمیز و گمراه کننده اند طوری که همیشه نمی توان به آسانی فریب آمیز و گمراه کننده بودنشان را تشخیص داد...»

در حالی که این روزها شبکه های مجازی و به اصطلاح اجتماعی مملو از اخبار نادرست و فریبنده شده، از «رمی یاستر» و «داوید لانیوس»، دو پژوهشگر آلمانی، اخیرا کتابی تحت عنوان «حقیقت خود را از میان می برد» درباره اخبار جعلی یا همان فیک نیوز و تاثیرات آن منتشر شده است.

«یاستر» و «لانیوس» در کتاب خود، برای اخبار جعلی مثال هایی می آورند. مثلا اینکه سایت اینترنتی آمریکایی «برایت بارت»، اوایل سال 2017 گزارش داد که گروهی از مردان مسلمان در آلمان، قدیمی ترین کلیسای شهر دورتموند را آتش زدند. صرف نظر از اینکه کلیسای یادشده قدیمی ترین کلیسای آلمان نیست، اصل ماجرا به این صورت بود که جمعیت گرد آمده در شب سال نو میلادی در برابر این کلیسا، با تحویل سال شروع به آتش بازی می کنند و یک موشک آتش بازی هم به تور داربستی اصابت می کند که برای مرمت کلیسا برپا شده بود. این تور آتش می گیرد، اما حریق کوچک بوده و به سرعت مهار می شود. این گزارش سایت آمریکایی از نظر فکت خبری نادرست نبود، اما گمراه کننده بود.

آنها با ذکر چنین مثالی می نویسند: «فیک نیوز که در زبان روزمره غالبا به معنی «گزارش های نادرست» فهمیده می شود، اما... باید گفت که «فیک نیوز» اگر چه تصاویری مخدوش از واقعیت ارائه می دهند، اما همواره نادرست نیست. بلکه در بسیاری موارد صرفا گمراه کننده است.»

نویسندگان آلمانی کتاب «حقیقت خود را از میان می برد» براین باورند که تولیدکنندگان اخبار جعلی به طور عمد در صدد گمراه کردن و فریب افکار و اذهان هستند که دلائل آن می تواند ایدئولوژیک، سیاسی یا اطلاعاتی و یا ترکیبی از هر سه مورد باشد. آنها در تلاشند تا با «فیک نیوز» مخاطب را دچار سردرگمی و بی اعتمادی کنند. مخاطب «فیک نیوز» دچار تردید می شود و از خود می پرسد که به کدام منبع می توان اعتماد کرد. «رمی یاستر» و «دیوید لانیوس» در کتاب خود ضمن اینکه به اینترنت و شبکه های مجازی به اصطلاح اجتماعی به عنوان دلیل اصلی رواج فوق العاده اخبار جعلی (فیک نیوز) در جهان امروز اشاره می کنند، براین نکته تاکید دارند که این اخبار به خاطر عدم وجود هیچ گونه نظارت تخصصی، غیرقابل اتکا هستند. آنها می نویسند: «امروزه نوشته هایی در سراسر جهان منتشر می شوند که از هیچ استاندارد ژورنالیستی یا علمی برخوردار نیستند. امروزه از طریق اینترنت انواع «فیک نیوز» بی مانع به درون افکار عمومی راه می یابند. بیهوده نیست که برخی از پژوهشگران، شبکه های اجتماعی را «ماشین پخش فیک نیوز» می‌نامند.

نویسندگان فصل آخر کتاب را به این پرسش اختصاص داده اند که برای مقابله با «فیک نیوز» چه می توان کرد؟ نخست ضروری است که بتوان آنها را در موارد جداگانه تمیز داد. بدین منظور باید به این پرسش ها توجه داشت: «آیا گزارش با موضوع اصلی مرتبط است؟ آیا بدین منظور منابعی ذکر شده اند؟ این منابع تا چه اندازه قابل اعتمادند؟ آیا گزارش های مشابهی از منابع مورد اعتماد درباره آن رویداد وجود دارد؟ آیا در گزارش از مواضع و دیدگاه های مخالف و متفاوت هم سخنی در میان است؟ کنترل فکت ها در این باره چه می گویند؟ پاسخ به این پرسش ها امکان می دهد که خبر درست از خبر گمراه کننده تمیز داده شود.»

درباره گزارش‌های مشکوک توجه به چند نکته ضروری است: «آیا روشن است که نویسنده گزارش کیست؟ او اساسا چه تخصصی دارد؟ چرا می بایست به او اعتماد کرد؟ نویسنده گزارش آیا منابعی معرفی کرده است؟ آیا اطلاعاتی که گردآوری کرده و تحقیقاتی که انجام داده قابل شناخت است؟ گزارش در چه رسانه‌هایی پخش می شود؟ آیا نویسنده برای رسانه‌ای جدی و مستقل کار می‌کند؟ آیا این رسانه پیشتر «فیک نیوز» پخش کرده است؟»