چالش های مقابله با تغییراقلیم در کشور

تغییر اقلیم عبارت است از تغییرات رفتار آب و هوایی یک منطقه نسبت به رفتاری که در یک افق بلندمدت در یک منطقه مشاهده یا ثبت شده است. به این آمار و اطلاعات دقت کنید: در 50سال اخیر میانگین دمای هوای ایران حدود 2درجه افزایش یافته، در هر دهه به طور میانگین دمای هوای کشورمان 0.4درجه بیشتر شده، کاهش دسترسی به منابع آب شیرین در ایران حقیقتی انکار نشدنی است.
از دهه1370 تاکنون ارتفاع آب دریای خزر به عنوان بزرگ ترین دریاچه جهان حدود دو متر کاهش یافته است. اینها بخشی از اطلاعات مستند احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم در سازمان هواشناسی کشور است. حالا این اطلاعات را مرور کنید که گفته های سخر تاجبخش، رئیس سازمان هواشناسی کشورمان درمراسم روز جهانی مبارزه با تغییر اقلیم است: درسال2022 افزایش دما و تعداد روزهای گرم از یک سو و وقوع بارش های سیلابی در خاورمیانه رخ داده است. با دو درجه افزایش دما تعداد رخداد پدیده های حدی مانند امواج گرما، بارش های سیل آسا و افزایش هجوم ملخ ها 5.6برابر افزایش می یابد و شدت آنها 2.6 برابر می شود.

این جملات همگی پیامدهای تغییر اقلیم را به تصویر می کشد که ما به عنوان بخشی از مردمان خاورمیانه آنها را با گوشت و پوست و استخوان خویش لمس می کنیم. تغییرات اقلیمی باعث کاهش متوسط بارش های سالانه، کاهش محسوس بارش برف و تغییر الگوی بارش از برف به باران، کم شدن حجم آب رودخانه ها، خشک شدن رودخانه ها و تالاب ها، تامین نشدن حقابه های زیست محیطی، شکل گیری کانون های وسیع گرد و غبار و تشدید بیابان زایی می شود. حتی این تغییرات به پهنه های آبی نیز رحم نمی کند به طوری که اگردمای دریاها و اقیانوس ها 4 درجه سلسیوس افزایش یابد، مرجان های دریایی نابود می شوند و با تداوم این وضع بسیاری از اکوسیستم های دریایی به طور کامل از زمین ناپدید می شوند.

این موضوع به حدی جدی است که رئیس سازمان هواشناسی کشورمان تاکید می کند اگر کشورهای جهان برای مقابله با تغییرات اقلیمی موفقیتی به دست نیاورند نه آرامش، نه امنیت و نه رفاهی وجود خواهد داشت. پنجره فرصت کشورها برای توسعه تاب آوری در برابر مخاطرات تغییرات اقلیمی در حال کوچک تر شدن است؛ چالشی که کارشناسان مرکز پژوهش های مجلس نیز آن را دستمایه تازه ترین مطالعه خود قرار داده اند. تغییرات اقلیمی با انتشار گازهای گلخانه ای ارتباط تنگاتنگ دارد. بنابراین کاهش این گازهای مخرب از یک سو و سازگاری با تغییرات اقلیمی از سوی دیگر، دو رویکردی است که باید سرلوحه کشورهای مختلف جهان از جمله ما قرار بگیرد. البته آن طور که کارشناسان مرکز پژوهش های مجلس گزارش می دهند، سازگاری با این تغییرات آب و هوایی به بخشی معمول در برنامه ریزی های جهانی قرار گرفته اما براساس گزارش برنامه محیط زیست ملل متحد در سال 2022، ایران از جمله معدود کشورهایی است که برای سازگاری اقلیمی اقدام چندانی در سطوح راهبردی، سیاستی و برنامه ریزی انجام نداده است.

بررسی محتوای اسناد آمایش سرزمین، قوانین پنج ساله توسعه و حتی متن لایحه برنامه هفتم نیز از بی توجهی به تغییر اقلیم در کشورمان حکایت دارد؛ سرزمینی که جزو 9 کشور آسیب پذیر دربرابر تغییرات اقلیمی شناخته می شود. با این حال مسئولان در سخنرانی های خود دست از ذکر مصیبت برنمی دارند مانند سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم در سازمان حافظت محیط زیست که در سمینار دوم آبان امسال تاکید کرد:«تغییرات اقلیم موجب افزایش آلودگی هوا و آلودگی هوا موجب افزایش تغییرات اقلیم می شود. این در حالی است که تولید گازهای گلخانه ای در کشورمان روندی فزاینده دارد و باعث بروز و شیوع بیماری های نو پدید و کاهش تاب آوری نظام سلامت می شود.» تغییر اقلیم عبارت است از تغییرات رفتار آب و هوایی یک منطقه نسبت به رفتاری که در یک افق بلندمدت در یک منطقه مشاهده یا ثبت شده است. طبق این تعریف، تغییر اقلیم پدیده ای است که ما ایرانیان آن را به روشنی تجربه می کنیم.
به همین دلیل است که کاهش و سازگاری با تغییر اقلیم نسخه ای است که در سطح جهان برای کشورها پیچیده شده است. در این نسخه، کاهش به معنای کاستن یا اجتناب از انتشار گازهای گلخانه ای در جو است و منظور از سازگاری با تغییرات اقلیمی، تغییر رفتار، سیستم ها و شیوه های زندگی برای محافظت از افراد، اقتصاد و محیط زندگی در برابر پیامدهای تغییرات اقلیمی است. پژوهشکده اقلیم شناسی مشهد مطالعه ای را انجام داده که باید برای همه ما ایرانیان مهم باشد.
این مطالعه نشان می دهد تا سال 2050 میلادی تعداد روزهای بسیار گرم در کشورمان ممکن است به 90 روز برسد در حالی که از نظر تاریخی این عدد در ایران حدود 18روز است. در بخش بهداشت و سلامت نیز تشدید پیامدهای تغییر اقلیم در کشورمان قابل توجه است.
براساس مطالعه این پژوهشکده، میزان مرگ های ناشی از گرما در افراد بالای 65 سال در کشورمان که در سال های 1961 تا 1990 کمتر از شش مورد در هر 100هزار نفر بوده است به شرط انتشار بالای گازهای گلخانه ای و دست روی دست گذاشتن مسئولان، به حدود 69 مرگ در هر 100 هزار نفر سالمند در سال 2080 خواهد رسید.

مهاجرت نیز که امروز یکی از درگیری های کشورهای مختلف جهان است به شرط تداوم تولید گازهای گلخانه ای در کشور و اجرای نشدن سیاست ها و برنامه های مقابله ای تشدید خواهد شد. چرخه اش نیز این گونه است که افزایش سطح آب دریا می تواند منجر به موج های ناگهانی، فرسایش سواحل، نفوذ آب های شور به آب های زیرزمینی و تخریب زیست بوم شود و این رخدادها نیز منجر به مهاجرت، جابه جایی جمعیت از مناطق آسیب پذیر اقلیمی کشور به سمت مناطق با اقلیم مناسب می شود و جمعیت در برخی مناطق ازجمله نقاط مرزی دچار کاهش نسبی خواهد شد. با این چشم انداز هولناک آیا بی اعتنایی به تغییرات اقلیمی و پیامدهای وسیع و متنوع آن آیا محلی از اعراب دارد؟ تجربیات جهانی گویای این حقیقت است که کشورهایی موفق به کاستن اثرات تغییرات اقلیمی بر سرزمین خود شده اند که برای سازگاری با این تغییرات، برنامه ملی تدوین کرده و به اجرای آن پایبند بوده اند. از این رو سازمان ملل متحد نیز مراحل تهیه برنامه ملی سازگاری با تغییرات اقلیمی را این گونه پیشنهاد داده است: بستر سازی و رفع شکاف ها، عناصر آماده سازی، راهبردهای پیاده سازی و گزارش دهی، نظارت و ارزیابی.در این راستا مرکز پژوهش های مجلس نیز در تازه ترین گزارش خود گام های اصلی در برنامه ملی سازگاری با تغییرات اقلیمی را تشریح کرده که عبارت است از ایجاد دستور ملی برای برنامه سازگاری و تائید نهایی این برنامه که وظیفه دولت و مجلس است، تدوین سند برای اجرای فرآیند برنامه ملی سازگاری و بازخوردگیری از ذی نفعان ملی که جزو وظایف کارگروه ملی هماهنگ کننده است، پیش بینی اسناد و مطالعات فنی در مورد جزئیات برنامه ملی و ادغام برنامه های بخشی در برنامه ملی، سپس تهیه چارچوب مختصر در مورد فرآیند تدوین برنامه ملی سازکاری که مرکز ملی تغییر اقلیم باید آن را به عهده بگیرد و در نهایت دریافت بازخورد عمومی و جامعه مدنی در مورد برنامه های تدوین شده.