معرفی کتاب خواب - بیداری و نگین صنوبری مغز

خواب عبارت است از کاهش یا فقدان سطح هوشیاری، تعلیق نسبی ادراکات حسی و غیر فعال شدن تقریباً تمام عضلات ارادی در زمان استراحت به طوری که فعالیت بدن و ذهن تغییر کرده و توهم‌های بینایی جایگزین تصاویر واضح واقعی شوند. کم خوابی با کاهش کیفیت زندگی، سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و عاطفی فرد را به مخاطره می‌اندازد اختلال در خواب از شایع ترین شکایت‌های افراد است. خواب نوعی رفتار است که کارکرد تعادلی و ترمیمی دارد
در سال 1900 فروید اولین کسی بود که خواب را پدیده ای منظم و برگشت شونده که به آسانی شخص به حالت طبیعی برمی‌گردد راعنوان کرد. مسئله خواب و بیداری از جمله مواردی هستند که ذهن و فکر بشر را از سالیان گذشته تا اکنون به خود مشغول ساخته است.
خواب یکی از نیازهای مهم و ضروری بشر و سایر موجودات بوده، سازمان یافته و وضعیتی آرامبخش می‌باشد که با کاهش سطح هوشیاری و ادراکات حسی و همچنین غیر فعال شدن عضلات ارادی در زمان استراحت و سلامت و بازسازی عملکرد مغز و سیستم‌های اعصاب، ایمنی، عضلانی- اسکلتی و با کاهش درجه حرارت و حفظ انرژی اهمیت قابل توجهی داشته است.

خواب موجب برقراری تعادل مناسب و طبیعی بین سیستم‌های متفاوت عصبی می‌گردد. همچنین مقوله بسیار مهمی در حفظ سلامت جسم و روان انسان محسوب می‌گردد . خواب به بدن و مغز اجازه می‌دهد دوباره انرژی به دست بیاورند و خواب برای تقویت سیستم ایمنی و کمک بدن در مبارزه با بیماریها ضروری می‌باشد. اکثر ماانسانها در یک مقطع از زندگی خود دچار اختلالاتی همچون اختلالات در بخواب رفتن یا از خواب پریدن دیدن کابوس و غیره می‌شویم افرادی که به خواب رفتن آنها طول می‌کشد و زمان‌بر است دچار اضطراب شده و روی کیفیت خواب آنها تاثیر منفی خواهد داشت.

خواب مرهمی است که بعد از یک روز طولانی او را آرام می‌کند و انرژی دوباره می‌بخشد. خواب برای موجودات زنده اهمیت بسیار بالایی دارد. به هم ریختن چرخه خواب، ساز و کار سیستم‌های مختلف بدن را مختل می‌سازد.
خواب موجب تجدید قوای جسمی و روانی می‌گردد؛ به‌همین دلیل هر کسی بعد از انجام یک دوره فعالیت جسمی و فکری، نیاز به خواب را حس می‌کند. خواب یک ضرورت زندگانی سالم است که تمامی قوا را تقویت کرده، تجدید قوای اندام‌های مختلف و ترمیم بافت‌های صدمه دیده و به‌طور کلی بازگرداندن سلامتی به سرزمین بدن را موجب می‌گردد، ولی میزان آن از فردی به فرد دیگر و در هر گروه سنی متفاوت است. هرچند خواب باعث آرامش و آسایش انسان می‌شود اما همیشه این حالت طبیعی وجود ندارد و عواملی باعث اختلال در خواب می‌گردند.

این موارد ممکن است جنبه روانی مانند کابوس شبانه باشند و گاهی مانند آپنه خواب جنبه عضوی دارد.
در طول زمان بیداری، مغز فعال است و در حالت خواب فعالیتش کم می‌گردد. فعالیت مغز و همچنین تغییرات فیزیولوژیکی مانند کاهش درجه حرارت و فشار خون و نبض پایین می‌آید و خواب باعث ایجاد حالاتی نظیر تقویت قوای جسمی، کاهش استرس و اضطراب، تقویت قدرت تطابق و تمرکز فعالیت زندگی می‌گردد.

 به کرات از اغلب مردم می‌شنویم که خواب خوبی ندارم!!! تا صبح چندین بار بیدار می‌شوم!!! و نمی توانم بخوابم.. یا اینکه وقتی به رختخواب می‌روم مدتها طول می‌کشد تا بخواب بروم. بعضی افراد دیگر هم می‌بینیم و می‌شنویم که می‌گویند ما تا سرمان را روی بالش می‌گذاریم بیهوش می‌شویم و به خواب می‌روند و عده‌ای دیگر هم کلا شبها نمی خوابند ودر روز به قول معروف تا لنگ ظهر می‌خوابند. افرادی که به خواب رفتن آنها طول می‌کشد و زمان‌بر است دچار اضطراب شده و روی کیفیت خواب آنها تاثیر منفی خواهد داشت. همچنین خواب بسیار طولانی و با کیفیت پایین شرایط ناتوان کننده ای هستند که کیفیت زندگی را تحت تاثیر قرار می‌دهند.

 راستی چرا چنین است؟ در پاسخ باید گفته شود که ما انسان‌ها با هم متفاوت هستیم و میزان نیاز به خواب در ما متفاوت است و اینکه به بهداشت خواب بایستی توجه نمود.
نویسنده که خود متخصص سلامت روان است و اساس کار روانشناسی سلامت پیش‌بینی و پیشگیری از مواردی می‌باشد که به جسم و روان آدمی ضربه می‌زنند، که یکی از این موارد مقوله خواب، بیخوابی، اختلالات خواب و غیره... می‌باشد. من هم مانند خیلی از افراد دیگر در اطرافیان شاهد و ناظر هستم که با بی خوابی یا بدخوابی و رعایت نکردن بهداشت و زمان مناسب فرا رسیدن خواب دست و پنجه نرم می‌کنند.
خصوصاً افراد سالمند که بنا به مشکلات مختلفی که دارند خواب شبانه خوبی را گزارش نمی کنند لذا این دغدغه ومشکل باعث شد تا تصمیم به نگارش این کتاب بگیرم، پیرامون خواب و موارد و مسائل مربوط به آن و کمک به رفع مشکلات مربوط به خواب یا ارتقا و بهبود کیفیت خواب.

 این اثر شامل ۱۲ فصل میباشد که به خواب و فیزیولوژی و مراحل آن، اختلالات خواب در بزرگسالان و کودکان، ریتم و مراحل خواب، بهداشت خواب، سیستم خواب، خواب ورویا، دیدگاه طب جدید وسنتی به مقوله خواب وبه معرفی برخی از راهکارهای درمانهای روان شناختی و غیره... اختلالات خواب (از جمله بی خوابی که شایع ترین شکایت از خواب مربوط به اختلالات شروع و تداوم خواب است و همچنین بی خوابی که ممکن است گذرا یا مداوم باشد) می‌پردازد.

 این نگارش منبع مناسبی برای انجام پژوهش و تحقیق دانشجویان و همچنین ارتقا و افزایش سطح آگاهی مردم نسبت به خواب و موارد پیرامون آن می‌باشد.
خواب بیداری است چون با دانش است              نوم عالم از عبادت به بود
‏             وای بیداری که با نادان نشست               آنچنان علمی که مستنبه بود        
         
اهمیت خواب و رویا از دیدگاه مولانا تا جایی است که در مثنوی برای آن انواع کارکردهایی ذکر کرده است و با تاثیرپذیری از آیات قرآنی و تعالیم اسلامی و عرفانی به شکلهای مختلف به این موضوع پرداخته است. او گاهی خواب را برتر از از بیداری می‌داند و گاه رویا را نتیجه انعکاس اشتغالات ذهنی بشر می‌داند که لایه‌های پنهانی وجود او را آشکار می‌کند. از این رو می‌توان به این نکته اشاره کرد که مباحث روانشناسی مولانا در باب خواب و رویا از جمله مواردی است که زمینه‌ساز انجام تحقیقات می‌باشد.

این جهان خواب است اندر ظن مایست     چون برفت آن خواب و شد بیدار زود
مملکت کان می‌نماید جاودان                گر رود در خواب دستی باک نیست
دید کان لعبت به بیداری نبود               ای دلت خفته تو آن را خواب دان
خواب عبارت است از کاهش یا فقدان سطح هوشیاری، تعلیق نسبی ادراکات حسی و غیر فعال شدن تقریباً تمام عضلات ارادی در زمان استراحت به طوری که فعالیت بدن و ذهن تغییر کرده و توهم‌های بینایی جایگزین تصاویر واضح واقعی شوند.

 خواب نوعی رفتار است و برای سلامت و بازسازی سیستم اعصاب، سیستم ایمنی و سیستم عضلانی-اسکلتی انسانها و جانوران اهمیت قابل توجهی دارد و همچنین خواب کارکرد تعادلی و ترمیمی داشته و به نظر می‌رسد در تنظیم درجه حرارت و حفظ انرژی اهمیت اساسی دارد و با سرعت بخشیدن ساخت اسید ریبونوکلئیک و پروتئین‌ها به ترمیم قوای بدن یاری می‌رساند.
خواب یک رفتار سازمان یافته است که به عنوان یک ضرورت حیاتی و بر پایه ریتم بیولوژیک هر روز تکرار می‌شود و از دیرباز مورد توجه بسیاری از دانشمندان رشته‌های مختلف علوم پزشکی و به خصوص روانپزشکی، روانشناسی و فیزیولوژی بوده است زیرا نقش مهمی در سلامت کلیه انسان دارد. خواب وضعیتی آرامش بخش است که در آن عملکرد مغز بازسازی می‌شود، مغز و سایر سیستم‌های بدن در طول خواب تغییر پیدا می‌کنند، ولی تغییرات مغز بیشتر از سایر اعضا می‌باشد.
 در طول زمان بیداری، مغز پیوسته فعال است ولی در حالت خواب فعالیت مغزکم می‌شود وهمچنین تغییرات فیزیولوژیکی مانند کاهش درجه حرارت، فشار خون و نبض پایین می‌آید. از آنجایی که همه چیز بعد از خواب شبانه بهتر به نظر می‌رسد، لذا می‌توان گفت که خواب باعث ایجاد حالاتی نظیر تقویت قوای جسمی، کاهش استرس و اضطراب، تقویت قدرت تطابق و تمرکز فعالیت‌های زندگی می‌گردد.
 فقدان خواب بدون شک بر روی اعمال سیستم عصبی مرکزی تاثیر می‌گذارد و بیداری طولانی غالباً همراه با اختلالات پیشرونده اعمال روانی بوده و گاهی موجب فعالیت‌ها و رفتارهای غیر طبیعی سیستم عصبی می‌گردد. کُندی جریان فکری و تحریک‌پذیری و حتی اختلالات روانی یا روانپریشی پس از یک بیداری طولانی دیده می‌شود. بنابراین می‌توان گفت خواب موجب برقراری تعادل طبیعی بین سیستم‌های مختلف عصبی می‌گردد.
خواب، معیار مهمی در تاب آوری و  حفظ سلامت جسمی و روانی انسان محسوب می‌گردد و هرگونه اختلال در جریان طبیعی آن، علاوه بر ایجاد مشکلات روانی، می‌تواند باعث کاهش کارایی فرد گردد.کم خوابی با کاهش کیفیت زندگی، سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و عاطفی فرد را به مخاطره می‌اندازد و کیفیت خواب نامناسب با افزایش تنش، تحریک پذیری، افسردگی و به طور کلی با رضایت کمتر از زندگی مرتبط است.

تغییرات خواب، می‌تواند یکی از زودرس ترین نشانه‌های رفتاری و اختلالات بدنی باشد. فقدان خواب برای مدت طولانی می‌تواند باعث اختلالات روانی گردد.
نبودن تعادل در فرایند استراحت و خوابیدن، قادر خواهد بود اشخاص را شدیداً خسته و عصبی کند. همچنین، بایستی اشاره کرد که تجدید حیات سلولی در طول مدت عمیق ترین دوره خواب به وقوع می‌پیوندد.
به نقل از پورافکاری، کنترل دقیق خواب جزء مهمی از کار بالینی است، زیرا اختلال خواب اغلب از علائم زودرس بیماری‌های روانپزشکی به شمار می‌رود و با سلامت عمومی شخص مرتبط است. تشخیص دقیق و درمان خاص اختلالات خواب اهمیت زیادی دارد.میزان خواب بستگی به کار جسمانی و ورزش، گرسنگی، بیماری، حاملگی، استرس روانی، افزایش فعالیت ذهنی و موقعیت‌های یادگیری دشوار ممکن است افزایش یابد.

 هنگامی که از نورخورشید در ساعات پایانی روز کاسته می‌شود سیستم بینایی به هسته فوق کیاسمایی (SCN) علامت می‌فرستد. ‏سپسSCN به غده صنوبری مغز علامت می‌دهد که تولید هورمون ملاتونین را افزایش دهد. این افزایش هورمون به کاهش فعالیت و احساس خواب آلودگی در انسان کمک می‌نماید ملاتونین را هورمون خواب نامیده‌اند. ملاتونین کمک می‌کند تا چرخه بیداری و خواب تنظیم گردد.

هنگامی که دمای بدن پایین می‌آید، میزان ملاتونین بالا می‌رود و باعث خواب آلودگی میشود. هنگامی که دمای بدن بالا می‌رود میزان ملاتونین پایین می‌آید و بیداری را در بر دارد.
به کمک دستگاه ثبت نوار مغزی (الکتروانسفالو گرافی یا EEG) و دستگاه تست خواب (پلی سومنوگرافی یا PSG) زمان آغاز خواب و بیداری, زمان به خواب عمیق رفتن, مدت خواب عمیق و مدت خواب سبک, مدت رویا دیدن, دفعات و علت‌های بیدار شدن و هر اتفاق غیر طبیعی که خواب را مختل می‌سازد. همچون مشکلات قلبی - تنفسی و مغزی بررسی می‌گردد.

اختلال در خواب از شایع ترین شکایت‌های افراد است. و از آن جمله خواب مربوط به اختلالات شروع و تداوم خواب است و در ادامه آن بی خوابی ممکن است گذرا یا مداوم باشد در بی خوابی گذرا دوری از بی خوابی همراه با اضطراب و تغییرات حاد در زندگی مثل ایراد شغلی یا زمان امتحانات درسی به وقوع می‌پیوندد. در بعضی از اشخاص بی خوابی گذرا ممکن است در اثر سوگ یا فقدان عزیزی یا هر تغییری در زندگی ایجاد شود که این نوع از بی‌خوابی جدی نیست اگرچه با یک استرس روانی و افسردگی شدید همراه است بی خوابی مزمن یک نوع از بی خوابی است که بیشترین مشکل در مرحله شروع به خواب دیده می‌شود.
مبتلایان به این نوع از بی‌خوابی، معمولاً شکایت واضحی از بی خوابی موجود دارند. مدت این بی خوابی با گذشت زمان طولانی تر شده و برای هفته‌ها ادامه می‌یابد و می‌تواند مضر باشد.