انتقال رفتار یا طرحواره چیست؟

بسيارى از ما باورهاى‌مان را به شكل ناخودآگاه از خانواده‌مان كسب مى‌كنيم و انتخاب‌هاى مهم در زندگى‌مان توسط اين باورها شكل مى‌گيرد.

ما هرگز از خود سؤال نمى‌كنيم: «آيا اين باور به من توان مى‌دهد یا نه؟» خيلى وقتها ما فقط در حال دنبال كردن جاى پاى افراد خانواده‌مان هستيم.

اگر اين رفتارها موجب شادى در ما شوند اشكالى ندارد، اما واقعيت اينگونه نيست. درد و رنج به ما منتقل مى‌شود.احساس گناه به ما منتقل مى‌شود،شرم به ما منتقل مى‌شود،

طرحواره را می‌ توان یک الگوی تکرار شونده از احساسات، تمایلات، نگرش‌ها و رفتارها تعریف کرد. طرحواره که از آن با عنوان تله‌ ذهنی هم یاد می شود به نوعی کنترل‌ رفتار ما را در دست می گیرد و اغلب در کودکی ما ریشه دارد.

طرحواره به عنوان هسته اصلی باورهای انسان، مدت زيادی است که مورد بررسی روان شناسان قرار گرفته است. آن‌ها می گويند تجربيات دوران کودکی و زندگی باعث شکل گيری طرحواره در ذهن افراد می‌شود؛ يعنی همان قالب فکری ما و آن چه به وسيله آن دنيا را می بينيم و مسائل را حلاجی می کنيم، رفتار ديگران را معنا می کنيم و به اتفاقاتی که پيرامون ما رخ می دهد، بار معنايی می‌دهيم.

فایده طرحواره‌ها!
طرحواره‌ها به ما اجازه می‌دهد سریع فکر کنیم. حتی در شرایطی که همه چیز به سرعت در حال تغییر است و اطلاعات جدید به سرعت وارد می شود، مردم معمولاً مجبور نیستند زمان زیادی را برای تفسیر آن صرف کنند. به دلیل طرح های موجود، افراد قادر به جذب سریع و خودکار این اطلاعات جدید هستند.

طرحواره ها همچنین می‌توانند نحوه تفسیر اطلاعات ورودی را تغییر دهند. هنگام یادگیری اطلاعات جدیدی که با طرحواره های موجود جور در نمی آید، افراد گاهی اوقات اطلاعات جدید را تحریف یا تغییر می دهند تا با آنچه قبلاً می دانند متناسب شود. تغییر طرحواره ها نیز می تواند بسیار دشوار باشد. مردم اغلب حتی در مواجهه با اطلاعات متناقض به طرح های موجود خود می چسبند.

طرحواره‌ها در لحظات تصمیم‌گیری ممکن است مانند یک میانبر ما را از مسیر سخت‌تر و طولانی‌تر جدا کرده و از طریق یک مسیر کوتاه به تصمیم نهایی برسانند؛ در حالی که مشخص نیست این تصمیم تا چه اندازه صحیح است. طرحواره‌ها ممکن است تا حدی مشکل ساز شوند که باعث برهم‌ریختن روال زندگی ما و اطرافیانمان شود.

آيا مشكلات‌تان به خودتان مربوط مى‌شود يا از نسل قبلى به شما ارث رسيده است؟
مادربزرگم به نگرانى مزمن مبتلاست. باور اصلى او اين است كه«اتفاقى ناگوار رخ خواهد داد.»
مادرم هرگز اهل نگرانى نيست، اما نگرانى مادربزرگم به من منتقل شده است.خيلى وقتها من همان فكرهاى او را در سر مى‌پرورانم.

ما نگرانى‌هايى يكسان درباره امنيت پسرم داريم. همانطوركه كاملا روشن است، سالها طول كشيد تا متوجه شوم اين ويژگى مادربزرگم به من منتقل شده است. او نيز اين ويژگى را از پدرش دريافت كرده بود. حالا هنگامى كه احساس مى‌كنم نگرانى سراغم آمده، اندكى توقف مى‌كنم و از خودم مى‌پرسم آيا واقعآ نگران هستم يا در حال رفتار كردن براساس باورهاى درونى‌ام هستم؟

به محض اينكه متوجه مى‌شوم جايى براى نگرانى وجود ندارد و فقط در الگوى خانوادگى‌ام گير افتاده‌ام، مى‌توانم سراغ واقعيت بروم. هر بار كه اين حلقه‌ واكنش خودكار را در خودم مى‌شكنم، آگاهى‌ام را ارتقا مى‌دهم سپس خودم را از گذشته رها مى‌سازم.

بر اساس نظریه یانگ، طرحواره یا انتقال رفتار غالباً نشات گرفته از ناکامی و تجارب تلخ و ناگوار افراد در برآورده نشدن نیازهای خود، به ویژه در سنین کودکی می باشد.
 

طرحواره یا تله ذهنی به چارچوب‌هایی گفته می‌شود که عمدتا بر اساس تجربیات ما در دوران کودکی یا رفتار والدین با ما شکل گرفته و به نوعی رفتار و عقاید ما را تحت تاثیر قرار می‌دهد. مشکل کار آنجاست که معمولا این طرحواره‌ها ما را از تصمیم‌گیری و انتخاب صحیح بازمی‌دارند و باعث می‌شوند که تنها اطلاعاتی را که مطابق این چارچوب‌هاست حفظ کنیم و در تصمیم‌گیری‌های خود لحاظ کنیم.



طرحواره‌ها و کلیشه‌های ذهنی
طرحواره‌ها می توانند باورها و ساختارهایی را ایجاد کنند که نسبت به تغییر نیز مقاوم هستند. در نظر بگیرید که چگونه طرحواره ها ممکن است برای انتظارات و کلیشه های جنسیتی کار کنند. هرکسی متناسب با فرهنگ خود طرح و برنامه ای برای آنچه مردانه و زنانه تلقی می شود، دارد. چنین طرح‌هایی همچنین می تواند به کلیشه ها در مورد چگونگی انتظار ما از رفتار زنان و مردان و نقش هایی که انتظار داریم منجر شود.

تاریخچه طرحواره
بارتلت نخستین روانشناسی بود که مفهومی مشابه طرحواره را بیان کرد. او معتقد بود که درک ما از جهان به کمک شبکه‌ای از ساختارهای ذهنی شکل می‌گیرد. بعد از او ژان پیاژه اصطلاح طرحواره را به علم روانشناسی معرفی کرد. بنابر نظر او، طرحواره، دانش (به معنی هرگونه اطلاعات جدید) و فرآیند کسب آن را در برمی‌گیرد. با هر تجربه‌ی جدیدی طرحواره‌های قدیمی توسعه یافته یا اصلاح می‌شوند.
 

طرحواره‌ها مفید هستند چرا که به ما کمک می کنند تا بتوانیم با سرعت اطلاعات گسترده ای را در محیط زندگی مان تفسیر کنیم. این چارچوب های ذهنی باعث می شود تا اطلاعات اضافه را حذف نموده و فقط روی مواردی که عقاید و باورهای قبلی ما را تایید می کنند تمرکز نماییم. طرحواره ها باعث می شوند که ما بر اساس کلیشه های مشخصی رفتار نموده و اطلاعات جدید در مورد جهان را بر اساس آن تنظیم و دسته بندی نماییم.

طرحواره درمانی

طرحواره درمانی برای افرادی که درگیر تله ذهنی ناسازگار هستند انجام می‌شود تا از آسیب دیدن احتمالی فرد و اطرافیان او جلوگیری شود.

طرحواره‌ درمانی، توسط جفری یانگ ابداع شده‌است
طرحواره درمانی نوعی درمان شناختی است که با استفاده از نظریه روانکاوی، رفتار درمانی، درمان شناختی، نظریه گشتالت و نظریه روابط موضوعی تلاش می‌کند تا طرحواره‌ها از بین بروند و به‌طور ویژه برای درمان اختلالات شخصیتی استفاده می‌شود.

جفری یانگ طرحواره‌های سازگار اولیه را الگوها یا ریشه‌های وسیع و فراگیری تعریف می‌کند که بر اساس خاطرات، احساسات و افکار فرد در مورد خودش و ارتباطش با دیگران ساخته شده‌اند. به نظر می‌رسد که طرحواره‌ها در طول کودکی یا حتی بزرگسالی رشد می‌کنند و از آن جایی که به یک رفتار دفاعی منجر می‌شوند، ناکارآمد هستند.
 

طرحواره‌های ناسازگار
این اصطلاح واژه ای است که توسط یانگ در حوزه طرحواره درمانی به کار رفته است. یانگ آن دسته از طرحواره‌هایی را که منجر به مشکلات روانشناختی می‌شوند، طرحواره‌های ناسازگار اولیه می‌نامد و معتقد است که طرحواره ها به الگوی مداوم از خاطرات‌، احساسات، شناختها، حواس و ادراکات که راهنمایی کننده رفتارها هستند اشاره دارد. این طرحواره‌ها موضوعات طولانی مدت و ثابت هستند که در دوران کودکی بوجود می آیند و منجر به طرز تلقی در زندگی بزرگسالان می شوند و تا حد زیادی آسیب زا هستند.

به طور خلاصه می‌توان گفت که طرحواره‌های ناسازگار به طرحواره‌هایی گفته می‌شود که زمینه‌ساز اختلالات روان‌شناختی و شخصیتی هستند. این تله‌های ذهنی عموما در اثر تجربیات نادرست کودکی در شخصیت فرد شکل می‌گیرد و ریشه می‌دواند. این طرحواره‌ها منجر به رفتارهای غلط و تصمیم‌گیری‌های نامناسب شده و بر ابعاد فردی و اجتماعی زندگی یک فرد اثر منفی خواهند گذاشت.

 

مهم‌ترین طرحواره‌های ناسازگار
یانگ و همکارانش تاکنون 18 طرحواره را معرفی کرده‌اند که عبارتند از طرحواره‌های:
۱-رهاشدگی/ بی ثباتی
۲-بی اعتمادی/ بدرفتاری
۳-محرومیت هیجانی
۴-نقص/ شرم
۵-انزوای اجتماعی
۶-دلبستگی /بی کفایتی
۷-آسیب پذیری نسبت به ضرر یا بیماری
۸-خود تحول نیافته / گرفتار
۹-شکست
۱۰-استحقاق/ بزرگ منشی
۱۱-خویشتن داری و خود انضباطی ناکامی
۱۲-اطاعت
۱۳-ایثار
۱۴-پذیرش جویی/ جلب توجه‌
۱۵-منفی گرایی، بدبینی
۱۶-بازداری هیجانی
۱۷-معیارهای سرسختانه / عیب جویی افراطی
۱۸-تنبیه

هر کدام از ما ممکن است یک یا چندتا از این طرحواره ها را در خود داشته باشیم که باعث بوجود آمدن اضطراب حاکم بر ما می‌شود.

شدت طرحواره‌ها به مراتب مهم‌تر از تعداد آنهاست. ممکن است فردی تمامی ۱۸ طرحواره را به شکل خفیف در خود داشته باشد ولی زندگی کاملاً عادی داشته باشد اما وجودی یک طرحواره شدید می‌تواند آسیب‌های جدی به زندگی، شغل و روابط فرد و سلامتی او وارد کند.