تاب آوری کودکان، حمایت و مراقبت
فاطمه رمضانی
به زبان ساده تر تاب آوری عبارت است از رشد بهینه با وجود شرایط خطرناک و یا در مواجهه با سختی ها.
تاب آوری به خودی خود یک متغیر جداگانه محسوب نمی شود، بلکه مفهومی است که از درون سختی ها و انطباق مثبت با آنها برداشت می شود. انطباق همواره در قالب یک موفقیت خود را نشان نمی دهد، حتی عدم ابتلا به اختلالات روانپزشکی زمانی که یک آسیب شدید رخ می دهد، انطباق و تاب آوری است.
یکی از عوامل مهم در شکل گیری تاب آوری کودکان و نوجوانان، عوامل خانوادگی می باشد. پژوهش های زیادی در زمینه عوامل مرتبط با والدین که در تاب آوری فرزندان مؤثر می باشند، صورت گرفته است. برای مثال پژوهش ها بر نقش حمایت والدین به عنوان یک پیش بینی کننده قوی تاب آوری در زمینه های اعتماد به نفس، سوء مصرف مواد و افسردگی در دانش آموزان تأکید کرده و نشان دادند زمانی که نوجوانان از خانواده های حمایتگر و با ثباتی برخوردار هستند، واکنش هایشان نسبت به استرس بهتر شده و گستره وسیعی از راهکارهای مقابله ای را در برابر استرس به کار می برند.
همچنین پژوهش ها نشان می دهد در رشد تاب آوری نوجوانان نیز صلاحیت والدین، ارزش های مشترک آنها، روابط خانوادگی مناسب و توان درک روابط توسط والدین از جمله مؤلفه های مهم تاب آوری به حساب می آیند. علی رغم نقش مهم و غیرقابل انکار والدین در تاب آوری فرزندان، گاهاً دیده می شود که برخی از والدین در سختی هایی که فرزندانشان با آنها روبه رو هستند، نقش عمده ای دارند که ممکن است از توانایی های فرزندانشان در مقابله با شرایط مشکل ساز جلوگیری کنند.
از سویی دیگر تاب آوری والدین و فرزندان الزاماً منطبق با هم نیست. یک فرایند یا نتیجه ای که برای والدین می تواند تاب آور باشد (برای مثال زندگی با یک شریک جدید) ممکن است نتایج مختلف و حتی منفی در زمینه فرزندپروری آنها داشته باشد. در چنین شرایطی دسترسی به بزرگسالانی غیر از پدر و مادر به منظور جبران مراقبت و حمایت، امری بسیار مهم است.
نتایج پژوهش های پیگیرانه از جمعیت های متعدد نشان داده است که محرومیت های بسیار شدید مانند فقدان گرمی عاطفی و نبود مراقبت مسئولانه و حساس به طور معمول رشد عقلانی، ارتباطی و رفتاری کودک را تحت تآثیر قرار می دهد که بسیار آسیب زننده است.
از سویی دیگر کودکانی که بنا به این دلایل از نظر عقلانی یا اجتماعی و هیجانی عقب تر از همسالانشان عمل می کنند، زمانی که در محیط هایی با استانداردهای بهتر تحت مراقبت قرار می گیرند، به ویژه زمانی که به یک محیط جدید و یک خانواده حمایتگر و دوست داشتنی سپرده می شوند، کارکرد آنها در سطوح مختلف به صورت چشمگیری بهبود می یابد. زمانی که مراقبت پدر و مادر ناکافی است، کودکان و نوجوانانی که حداقل یک رابطه حمایت کننده و اطمینان بخش را با یک بزرگسال در خارج از خانواده داشته اند، قادرند تا علی رغم وجود خطر و یا سبک زندگی پرمشغله، پیشرفت هایی را تجربه کنند. این بزرگسالان حمایتگر در بسیاری از موقعیت ها، اعضای فعال در شبکه های کودکان در مدرسه یا اجتماع هستند که از طریق ایجاد یک رابطه ی کاملاً دوستانه و ایجاد فرصت هایی برای مشارکت و همکاری، نقش خود را ایفا می کنند.
فاطمه رمضانی
روانشناس ، مترجم و مدیر کلینیک سپید
تاب آوری به خودی خود یک متغیر جداگانه محسوب نمی شود، بلکه مفهومی است که از درون سختی ها و انطباق مثبت با آنها برداشت می شود. انطباق همواره در قالب یک موفقیت خود را نشان نمی دهد، حتی عدم ابتلا به اختلالات روانپزشکی زمانی که یک آسیب شدید رخ می دهد، انطباق و تاب آوری است.
یکی از عوامل مهم در شکل گیری تاب آوری کودکان و نوجوانان، عوامل خانوادگی می باشد. پژوهش های زیادی در زمینه عوامل مرتبط با والدین که در تاب آوری فرزندان مؤثر می باشند، صورت گرفته است. برای مثال پژوهش ها بر نقش حمایت والدین به عنوان یک پیش بینی کننده قوی تاب آوری در زمینه های اعتماد به نفس، سوء مصرف مواد و افسردگی در دانش آموزان تأکید کرده و نشان دادند زمانی که نوجوانان از خانواده های حمایتگر و با ثباتی برخوردار هستند، واکنش هایشان نسبت به استرس بهتر شده و گستره وسیعی از راهکارهای مقابله ای را در برابر استرس به کار می برند.
همچنین پژوهش ها نشان می دهد در رشد تاب آوری نوجوانان نیز صلاحیت والدین، ارزش های مشترک آنها، روابط خانوادگی مناسب و توان درک روابط توسط والدین از جمله مؤلفه های مهم تاب آوری به حساب می آیند. علی رغم نقش مهم و غیرقابل انکار والدین در تاب آوری فرزندان، گاهاً دیده می شود که برخی از والدین در سختی هایی که فرزندانشان با آنها روبه رو هستند، نقش عمده ای دارند که ممکن است از توانایی های فرزندانشان در مقابله با شرایط مشکل ساز جلوگیری کنند.
از سویی دیگر تاب آوری والدین و فرزندان الزاماً منطبق با هم نیست. یک فرایند یا نتیجه ای که برای والدین می تواند تاب آور باشد (برای مثال زندگی با یک شریک جدید) ممکن است نتایج مختلف و حتی منفی در زمینه فرزندپروری آنها داشته باشد. در چنین شرایطی دسترسی به بزرگسالانی غیر از پدر و مادر به منظور جبران مراقبت و حمایت، امری بسیار مهم است.
نتایج پژوهش های پیگیرانه از جمعیت های متعدد نشان داده است که محرومیت های بسیار شدید مانند فقدان گرمی عاطفی و نبود مراقبت مسئولانه و حساس به طور معمول رشد عقلانی، ارتباطی و رفتاری کودک را تحت تآثیر قرار می دهد که بسیار آسیب زننده است.
از سویی دیگر کودکانی که بنا به این دلایل از نظر عقلانی یا اجتماعی و هیجانی عقب تر از همسالانشان عمل می کنند، زمانی که در محیط هایی با استانداردهای بهتر تحت مراقبت قرار می گیرند، به ویژه زمانی که به یک محیط جدید و یک خانواده حمایتگر و دوست داشتنی سپرده می شوند، کارکرد آنها در سطوح مختلف به صورت چشمگیری بهبود می یابد. زمانی که مراقبت پدر و مادر ناکافی است، کودکان و نوجوانانی که حداقل یک رابطه حمایت کننده و اطمینان بخش را با یک بزرگسال در خارج از خانواده داشته اند، قادرند تا علی رغم وجود خطر و یا سبک زندگی پرمشغله، پیشرفت هایی را تجربه کنند. این بزرگسالان حمایتگر در بسیاری از موقعیت ها، اعضای فعال در شبکه های کودکان در مدرسه یا اجتماع هستند که از طریق ایجاد یک رابطه ی کاملاً دوستانه و ایجاد فرصت هایی برای مشارکت و همکاری، نقش خود را ایفا می کنند.
فاطمه رمضانی
روانشناس ، مترجم و مدیر کلینیک سپید
