بررسی تأثیر ارائه اطلاعات تحصیلی ـ شغلی بر گزینه های تحصیلی ـ شغلی
● چكیده
این پژوهش تأثیر ارائه اطلاعات تحصیلی ـ شغلی شاخه بهداشتی ـ درمانی را بر گزینه های تحصیلی ـ شغلی دانش آموزان دختر پیش دانشگاهی رشته علوم تجربی منطقه ۲ تهران مورد بررسی قرار داده است. هدف از انجام این تحقیق، پاسخ به سؤالات ذیل بوده است:
۱) آیا ارائه اطلاعات تحصیلی ـ شغلی در دوره پیش دانشگاهی ضروری است؟
۲) آیا ارائه خدمات راهنمایی و مشاوره تحصیلی ـ شغلی منجر به افزایش شناخت كمّی و كیفی رشته های علوم تجربی مقاطع بالاتر می شود؟
۳) آیا ارائه خدمات راهنمایی و مشاوره تحصیلی ـ شغلی منجر به تثبیت یا تغییر گزینه های انتخابی دانش آموزان پیش دانشگاهی می شود؟
یافته های تحقیق نشان می دهد كه دانش آموزان دوره پیش دانشگاهی در رابطه با مشاغل موجود در رشته علوم تجربی، بخصوص شاخه بهداشتی ـ درمانی دچار كمبود منابع اطلاعاتی هستند. همچنین از فرصت های شغلی كه با مدرك دیپلم قادر به كسب آن هستند ناآگاهند. علاوه بر این، تسلط زیاد خانواده ها بر دانش آموزان مانع تصمیم گیری آزادانه آنها در امر انتخاب رشته دانشگاهی است. هیچ یك از دانش آموزان حاضر در این تحقیق از تجربه كاری برخوردار نبودند.
به طور كلی، نتایج حاكی از آن است كه ارائه خدمات راهنمایی و مشاوره تحصیلی ـ شغلی منجر به افزایش شناخت كمّی و كیفی رشته های علوم تجربی، افزایش گزینه های تحصیلی ـ شغلی، تثبیت اولویت انتخابی اول و تغییر سایر گزینه های تحصیلی ـ شغلی شده است.
● مقدّمه
در عصر حاضر، تعلیم و تربیت كلید ورود به بسیاری از مشاغل است و راهنمایی تحصیلی می تواند نقش مؤثری در برنامه ریزی زندگی شغلی داشته باشد; زیرا دانش آموزان با انتخاب رشته تحصیلی به گزینه های شغل آتی خویش می نگرند.
با آنكه هزاران شغل در بازار كار وجود دارد، ولی دانش آموزان مدارس تنها با تعداد معدودی از آنها، آن هم به طور صوری، آشنا هستند. به نظر می رسد منابع اطلاعاتی و اطلاع رسانی، در امر راهنمایی تحصیلی شغلی دانش آموزان ضعیف است. این امر می تواند منجر به سردرگمی و ناتوانی در تصمیم گیری حرفه ای و در نهایت، نارضایتی شغلی شود. امروزه دنیای كار پیچیده و متغیّر است و دانش آموزان برای اخذ تصمیمات هوشیارانه و آمادگی برای انتخاب شغل نیازمند یاری هستند. چنین كاری از طریق راهنمایی و مشاوره تحصیلی ـ شغلی میسّر است. از این رو، مسئله مورد توجه این تحقیق بررسی تأثیر ارائه خدمات راهنمایی تحصیلی ـ شغلی بر گزینه های تحصیلی ـ شغلی دانش آموزان دختر دوره پیش دانشگاهی رشته علوم تجربی است.
● فرضیه های تحقیق
۱) به علت فقدان خدمات راهنمایی و مشاوره تحصیلی ـ شغلی در دوره پیش دانشگاهی، اطلاعات تحصیلی ـ شغلی به دانش آموزان ارائه نمی شود.
۲) ارائه خدمات راهنمایی و مشاوره تحصیلی ـ شغلی در دوره پیش دانشگاهی موجب شناخت كمّی و كیفی بیشتر رشته های تحصیلی علوم تجربی مقاطع بالاتر خواهد شد.
۳) ارائه خدمات راهنمایی و مشاوره تحصیلی ـ شغلی در دوره پیش دانشگاهی موجب تمایل دانش آموزان به افزایش گزینه های تحصیلی ـ شغلی آنان خواهد گردید.
۴) ارائه خدمات تحصیلی ـ شغلی مكفی به دانش آموزان پیش دانشگاهی موجب تثبیت اولویت های تحصیلی ـ شغلی آنان می گردد.
۵) ارائه خدمات راهنمایی و مشاوره تحصیلی ـ شغلی در دوره پیش دانشگاهی رشته تجربی، موجب تغییر گزینه های تحصیلی ـ شغلی انتخابی آن ها خواهد شد.
پیشینه تحقیق
پژوهش بر روی یك هزار نفر دانش آموز دبیرستانی دختر و پسر رشته های علوم تجربی و ریاضی ـ فیزیك حاكی از آن است كه ۳/۷۸ درصد دانش آموزان علاقه مند به شركت در گروه های راهنمایی و مشاوره تحصیلی شغلی بوده اند. همچنین در برآورد دیگری از دانش آموزان، مشخص شد كه قریب ۴۹/۴۵ درصد محصّلان به رشته تحصیلی ـ شغلی دوم برای خود نیندیشده اند. این امر حاكی از عدم انعطاف پذیری در برنامه ریزی تحصیلی ـ شغلی و اشاره به وظیفه اصلی نظام آموزشی است كه باید نوجوانان را در درك وجودی خویش و واقعیت های موجود یاری نماید.۱
پریدیهر ـ راث و نت (Prediyer, Roth and Neth) نیز در پژوهشی پیرامون پیشرفت شغلی ۲۸۰۰۰ دانش آموز (۱۹۷۳) پی بردند كه قریب ۴/۳ درصد دانش آموزان دبیرستان در زمینه برنامه ریزی شغلی احتیاج به كمك دارند. آگاهی اندك دانش آموزان در مورد گزینه های شغلی و فرایند برنامه ریزی شغلی، نشان می دهد كه وقت و توان زیادی به صورت تردید و سردرگمی به هدر می رود و این امر به صورت از دست دادن مشاغل، كاهش تولید و بیگانگی فرد، تأثیر مستقیمی بر اجتماع باقی می گذارد.۲
یكی از اصول پذیرفته شده روان شناسی پرورشی این است كه بهترین زمان یادگیری هر چیز درست پیش از آغاز استفاده و پرداختن بدان است; زیرا در آن موقع، علایق فرد در بالاترین حد خود است و خطر كهنه و منسوخ شدن دانش او در حداقل امكان قرار دارد. از این رو، زمان مناسب برای كمك و راهنمایی شغلی به منظور اخذ تصمیم مناسب، پیش از موقعی است كه تعداد زیادی از دانش آموزان به انواع اطلاعات نیاز دارند و خواهان آن هستند. در نظام جدید متوسطه، جایگاه خدمات راهنمایی و مشاوره مشخص شده است و در كنار آن، كتابی به نام آشنایی با برنامه ریزی تحصیلی ـ شغلی با ارزش ۲ واحد درسی برای سال اول نظری در نظر گرفته شده است. بخش عمده ای از درس با هدف آشنایی دانش آموز با سه محور اصلی «خودشناسی»، «حرفه شناسی» و «توانایی تصمیم گیری و برنامه ریزی برای آینده» مطرح شده است. ارائه درس با روش های معمول، كه عمدتاً متّكی بر حافظه است، اهداف موردنظر را تأمین نمی كند، بلكه چنان كه در طرح درس آمده است، الگوی راهنمایی و مشاوره گروهی را دارد:
۱) ارائه اطلاعات كافی در مورد رشته های تحصیلی، شرایط و نحوه ادامه تحصیلی آنها;
۲) اختصاص یك ساعت مشخص كلاسی برای ارائه اطلاعات تحصیلی ـ شغلی;
۳) كمك در زمینه شناخت هر چه بیشتر توانایی ها، علایق و استعدادها و امكانات شخصی ـ محیطی;
۴) ایجاد رغبت و علاقه تحصیلی ـ شغلی، ارائه آگاهی از رشته های تحصیلی با شغل ناشناخته برای محصّلان;
۵) ارائه كتب اطلاعات شغلی در زمینه مزایا و محدودیت های مشاغل، شرایط ورود، میزان درآمد و ترفیع، مشكلات و نیازمندی های كاری، چشم انداز بازار كار، و نیاز جامعه به این مشاغل در آینده.
تحقیقی با عنوان «بررسی تأثیر برنامه راهنمایی و مشاوره در انتخاب رشته های تحصیلی، به ویژه رشته های فنی، بر روی ۱۲۰ نفر از دانش آموزان پسر سال سوم راهنمایی تهران» انجام شد و نتایج تحقیق نشان داد كه بدون وجود برنامه راهنمایی و مشاوره در مدارس راهنمایی، نمی توان اطلاعات تحصیلی به دانش آموزان داد و برنامه راهنمایی و مشاوره در میزان تمایل آزمودنی ها به انتخاب رشته های فنی مؤثر بوده است.۳
بری فیلد (Brayfield) در تحقیق خود (۱۹۴۸)، نتیجه گرفته است افرادی كه پیش از انتخاب شغل، درباره مشاغل متعدد اطلاعات وسیعی داشتند، در مقایسه با كسانی كه فاقد چنین اطلاعاتی بودند مشاغل مناسب تری انتخاب نموده اند. همین تحقیق نشان می دهد افرادی كه از طریق شركت در گروه، موفق به شناسایی مشاغل و انتخاب شغل خود شده اند، در مقایسه با كسانی كه بدون داشتن اطلاعات كافی، شغلی را برگزیده اند در حل مشكلات خود موفق ترند و نیز رضایت بیشتری از شغل انتخابی خود دارند. همچنین این افراد خودشناسی بهتر و دقیق تری نسبت به كسانی دارند كه در چنین گروهی شركت نداشته اند.۴
استفن سون (Stefenson) در تحقیق خود (۱۹۶۲) دریافت:
۱) تعداد زیادی از افراد گروهی كه در سن انتخاب حرفه خود قرار دارند هیچ گونه انتخابی در این زمینه به عمل نیاورده اند.
۲) در میان آنهایی كه حرفه ای را انتخاب می نمایند، غالباً این گرایش وجود دارد كه از میان چند حرفه محدود، یكی را برگزینند.
۳) انتخاب های حرفه ای معمولا در میان حرفه های تخصصی صورت می گیرد.
۴۰ توزیع یا پراكندگی انتخاب های حرفه ای با فرصت های حرفه ای محلی یا حرفه پدر خیلی كم تطابق دارد.
۵) پسران در طرح ریزی حرفه ای واقع بینانه تر از دختران اقدام می كنند.
مطالعه كسی (Cassie) در مورد راه های كسب اطلاعات دانش آموزان (۱۹۸۱) حاكی است: دانش آموزان دختر دبیرستانی راه های كسب اطلاعات را این گونه بیان داشته اند:
۱) از طریق گفتوگو و مذاكره در مورد انتخاب شغل;
۲) از طریق خواندان جزوات و كتاب ها;
۳) از طریق گفتوگو با والدین;
۴) از طریق گفتوگو با مشاور;
۵) از طریق مركز راهنمایی و اطلاع رسانی;
۶) از طریق برنامه رایانه ای.
بیشتر دختران اظهار نمودند در مورد انتخاب شغل، پیش از تصمیم گیری مشورت می كنند (قریب ۵۷ درصد با والدین، ۵۵ درصد با مشاوران). همچنین او دریافت: دختران نسبت به پسران از شغل آینده خود كمتر انتظار حقوق دارند.
● طرح پژوهش
جامعه آماری: تمامی دانش آموزان دختر پیش دانشگاهی علوم تجربی منطقه ۲ آموزش و پرورش شهر تهران.
● نمونه تحقیق
از بین ۵ مركز پیش دانشگاهی دخترانه دولتی منطقه ۲ آموزش و پرورش شهر تهران به طور تصادفی ۲ مركز پیش دانشگاهی دخترانه انتخاب شد. از هر مركز، یك كلاس با ۲۴ دانش آموز دختر انتخاب گردید: یكی برای آموزش و شركت در جلسات راهنمایی و مشاوره تحصیلی ـ شغلی و دیگری به عنوان گروه گواه. حجم نمونه جمعاً ۴۸ نفر است و تحقیق از نوع تجربی با گروه كنترل. گروه آزمایش در ۱۲ جلسه ۵/۱ ساعته تحت آموزش و مشاوره گروهی برای آشنایی با ۵۵ شغل شاخه بهداشتی درمانی قرار گرفت.
● ابزار اندازه گیری
ابزار این پژوهش پرسشنامه محقق ساخته است كه برای سنجش میزان اطلاعات تحصیلی ـ شغلی دانش آموزان از رشته های تحصیلی شاخه بهداشتی ـ درمانی تهیه شده است. این پرسشنامه دارای ۳۷ سؤال (۱۵ سؤال باز و ۲۲ سؤال بسته پاسخ) است كه با كمك استادان رشته، برای تعیین میزان روایی، چندین بار مورد تجدیدنظر قرار گرفته است. برای تعیین صحّت روایی آن، یك بار به صورت آزمایشی روی ۲۰ دانش آموز دوره پیش دانشگاهی رشته علوم تجربی اجرا شد تا ابهامات آن برطرف شود و در هر بار اجرا، آزماینده حضور داشت و به سؤالات مطرح شده پاسخ گفت.
پایایی پرسشنامه با استفاده از Test - retest پس از دو هفته با گروه كنترل ۷۳ درصد محاسبه شد.
دكتر طیبه زندی پور ـ دكتر مهرانگیز شعاع كاظمی
سایر منابع
ـ واتسون شرتزر، اصول راهنمایی، ترجمه علی شریعتمداری، اصفهان، مشغل، ۱۳۵۲;
ـ مجله علوم انسانی، تهران، دانشگاه الزهراء، ش ۱۳ و ۱۴ (۱۳۷۳);
ـ بروس نیشر تزر، بررسی و برنامه ریزی زندگی تحصیلی ـ شغلی، ترجمه طیبه زندی پور، فردوس، ۱۳۶۶;
- brammer Shostrom, The Raputic Counselling and Psychotheraphy, six ed, ۱۹۹۳;
- Pitter Gita and others, Licensure Examination Results as outcomeindicators. issues and challenges, ۱۹۹۷.
- Zunkerg Vernon, Career Counselling Apllied Concept of Le Planning. (Brok / cole co. Athe ed. U.S.A), ۱۹۸۱.
پی نوشت ها
۱ـ ر.ك: طیبه زندی پور، بررسی زندگی تحصیلی ـ شغلی، كرج، نادی، ۱۳۶۹.
۲ـ جورج و كریستیانی، روان شناسی مشاوره; نظریه ها و اهداف، ترجمه رضا فلّاحی و محسن حاجیلو، تهران، رشد، ۱۳۷۴.
۳ـ مجید فرشاد، بررسی تأثیر برنامه راهنمایی و مشاوره در انتخاب رشته های تحصیلی به ویژه رشته های فنی، پایان نامه كارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۱.
۴ـ عبداللّه شفیع آبادی، راهنمایی و مشاوره شغلی و حرفه ای و نظریه های انتخاب شغل، تهران، رشد، ۱۳۷۴.
مجله معرفت
