فرد جدي نمي تواند بخندد
مشرب خوش، در حكم مغناطيسي است كه همهي گوشها و اذهان را به خود جلب ميكند. و خنده، زباني جهاني است كه وقتي كلمات از عهده بر نميآيند، از موانع فرهنگي عبور ميكند. مسلماً «كوزينس» اولين كسي نبود كه از مشرب خوش به عنوان روشي مقابلهاي استفاده نمود. انسان از روزي كه احساس كرد اگر خودش را غلغلك بدهد خندهاش ميگيرد، از مشرب خوش استفاده كرده است.
يونانيان قديم، مشرب خوش را يك فضيلت ميدانستند. از جمله افلاطون معتقد بود كه مشرب خوش، پرورش دهندهي روح و روان است و آن را به عنوان عاملي التيام بخش توصيه ميكرد. از يونان باستان بود كه تئاتر و از جمله كمدي شكل گرفت كه تا به امروز نيز ادامه دارد. در بسياري از مذاهب و اديان الهي، به مشرب خوش تأكيد شده است. در واقع مشرب خوش به عنوان دارويي التيام بخش در تمامي فرهنگهاي روي زمين ريشه دوانده است، از بوميان آفريقا گرفته تا سرخپوستان آمريكا، همگي به مشرب خوش بها ميدادند.
چنين به نظر ميرسد كه مشرب خوش و ويروسي كه در اثر اين مشرب نابود ميشود، هر دو واگيردار هستند.دكتر «ريموند مودي»، تحت تأثير قدرت التيام بخشي مشرب خوش و بذله در سال 1978 اقدام به مطالعه كتابهاي مختلفي در همين زمينه نمود. از جمله اطلاعاتي كه به دست آورد مطلبي است كه در ادامه شرح دادهايم.در سال 1260، يك پزشك روشنفكر و پيشرفتهي فرانسوي به نام «هانري دوموندويل» به رابطهي مهمي ميان احساسات مثبت و سلامتي پي برد. او به بستگان و دوستان و بيمارانش توصيه ميكرد كه براي آنها لطيفه بگويند، با آنها مزاح كنند و آنها را بخندانند.
پادشاهان اروپايي نيز در سالهاي دور، هميشه كساني را در قصر خود داشتند كه آنها را ميخنداندند. شايد مشهورترين اين بذلهگويان، «ريچارد تارلتون» بود كه در دربار ملكه اليزابت اول خدمت ميكرد و ميگويند كه او بيش از گروه پزشكي ملكه، به سلامتي او كمك كرد.
گونههاي مشرب خوش و شوخ طبعي
به رغم بررسيهاي مختلفي كه دربارهي مشرب خوش به عمل آمده، هنوز ميان كارشناسان، بر سر اين كه مشرب خوش به راستي چيست، وحدت نظري وجود ندارد. در واقع هنوز تعريف واحد و جامعي از آن ارائه نشده است. به اعتقاد اغلب صاحبنظران، مشرب خوش، به خودي خود يك احساس مثبت نيست، اما ميتواند منجر به احساسات خوب شود كه از جملهي آنها ميتوان به شادي، سعادت، خوشي، عشق، اميد، ايمان و قدرت اراده اشاره كرد مشرب خوش يك رفتار نيست، گر چه ميتواند اقدامات و رفتارهايي از قبيل تبسم و خنده را به وجود آورد. با اين حال ميتوان گفت كه مشرب خوش و بذله، يك ادراك و تصور است؛ به اين علت كه ممكن است كسي از يك حرف بامزه خندهاش بگيرد و ديگري به همان حرف نخندد. با اين حال، با توجه به بعضي از تعاريفي كه دربارهي مشرب خوش ارائه شده، ميتوان گفت كه مشرب خوش داراي دو جنبهي اصولي است كه به زبان ساده نوعي بده و بستان هستند. يكي آن كه بذله و مشرب خوش را ميتوان جذب نمود يا آن را تجربه كرد و ديگر اين كه ميتوان آن را ابراز كرد و با ديگران در ميان گذاشت. هر كسي به گونهاي داراي مشرب خوش است، هر چند ممكن است كسي با توجه به تجارب خود منكر اين كيفيت باشد. در ميان كساني كه دربارهي مشرب خوش مطالعه كردهاند. «مك گي» به سه عاملي اشاره ميكند كه بايد وجود داشته باشند تا مشرب خوش شكل بگيرد:
1- منبعي كه بتواند محرك بالقوهاي به حساب آيد.
2- شناختي كه بتواند اين بذله يا مشرب را درك كند.
3- پاسخي كه خندهدار بودن رفتار يا گفتار را نشان دهد.
انواع بذله و مشرب خوش
بذلهگويي و زدن حرفهاي بامزه و نشان دادن مشرب خوش، انواع مختلفي دارد كه در بسياري از موارد با يكديگر همپوشيهايي پيدا ميكنند. در ادامهي مطلب، به انواع بذلهها اشاره كردهايم.
1- تقليد و اداي كسي را درآوردن: ميتوان با تقليد از كسي يا چيزي سبب خنده شد. ثابت شده است كه اين رفتار ميتواند در برخورد و مقابله با استرس مفيد واقع گردد، مشروط بر آن كه به عزت نفس خدشهاي وارد نكند. برخورد مبالغهآميز با رفتارها و ويژگيهاي شخصيتي، نمونههايي هستند كه ميتوان به آن اشاره كرد.
2- طنز: در حالي كه تقليد و طنزگويي وجوه مشترك فراوان دارند، طنز معمولاً حالت نوشته دارد كه اشكالات اجتماعي و شخصي را بيان ميكند.
3- دلقكبازي: در روزگار گذشته، بسياري از بازيگران سينما با ادا درآوردن و با دلقكبازي درصدد خنداندن اشخاص بودند. سر خوردن روي پوست موز، پرتاب كردن بشقاب خامه و بستني به صورت ديگران نمونههايي بود كه براي خنداندن ديگران از آن استفاده ميشد.
4- مسخرهبازي: نوع ديگر مشرب خوش و بذله، مسخرهبازي و رفتارهاي چرند است. مثل اين كه فيلمي تهيه كنيم كه در آن مثلاً پلنگ بستني بفروشد، يا گاوها پشت فرمان اتومبيل رانندگي كنند.
5- رويدادهاي شگفتانگيز، طنز و طعنه: اشاره به دو رويدادي است كه به اتفاق، بذلهاي را ميسازند. مثل اين كه كسي براي شما پاكتي بفرستد، آن را باز كنيد و ببينيد كه يك اسكناس يك صد دلاري به شما هديه كرده است و لحظهاي بعد پاكت ديگري به دستتان برسد كه نشان بدهد مبلغ يك صد دلار از حساب بانكي شما برداشت شده است.
6- ايهام و جناس: صحبتها و رفتارهاي بامزهاي هستند كه به شكلي مدبرانه، در قالب ايهام بيان ميشوند. استفاده از يك كلمه با معاني مختلف، نمونهاي است كه ميتوان به آن اشاره كرد.
7- زخم زبان و تمسخر: زخم زبان، نوعي بذلهگويي است كه با خود، نيشي به همراه دارد و در واقع خشمي را بيان ميكند. در واقع ميتوان گفت كه زخم زبان نوعي انتقام كلامي است. كسي كه زخم زبان ميزند، ميخواهد به طرزي اجتماع پسند، منظور و ناراحتي خود را بيان كند. خيليها پس از آن كه حرفشان را در قالب زخم زبان زدند، ميگويند: «شوخي ميكنم.»
8- طنز تلخ: و بالاخره ميتوان به طنز تلخ اشاره كرد كه معمولاً به شكلي با حادثهي مرگ در ارتباط است. بعضيها به طنز تلخ «لاس زدن با موضوع مرگ» ميگويند. توجه داشته باشيد كه مرگ، يكي از هراسهاي انسان است و معمولاً سعي ميشود با حرفهاي خندهدار با آن برخورد شود تا از شدت نگراني ناشي از آن بكاهد.
شوخ طبعي
درست همان طور كه صاحبنظران به انواع مختلف مشرب خوش و بذله توجه كردهاند، ميتوان به انواع مختلف شوخ طبعيها نيز اشاره كرد. همه به شكلي و در زمينهاي شوخ طبعي دارند، اما ياد دادن شوخ طبعي به ديگران ساده نيست. دكتر «ريموند مودي» در كتاب «خنده بعد از خنده» به چهار نوع شوخ طبعي اشاره كرده است:
1- مرسوم و سنتي: در نظام شوخ طبعي مرسوم و متعارف، دو يا چند نفر موضوع مضحك و خندهداري پيدا ميكنند، به اتفاق دربارهاش حرف ميزنند و ميخندند.
2- شوخي و شوخ طبعي در مهمانيها: در بسياري از مهمانيها كساني پيدا ميشوند كه نقل محفل ميشوند و با حرفها و حركات خندهدار خود ديگران را ميخندانند. لطيفه و مزاحگويي در مجالس و مهمانيها، نمونهاي است كه ميتوان به آن اشاره كرد.
3- شوخ طبعي خلاق. نمونهاش را در كساني مييابيم كه كارشان نوشتن بذله و لطيفه است. اين اشخاص اغلب بسيار بانمك، خوش مشرب وبه شدت خلاق هستند. اينها ميتوانند در هر مطلب و هر موضوعي نكتهي بامزهاي پيدا كنند.
4- آزاده و ورزشكار: و بالاخره به كساني بر ميخوريم كه ميتوانند به كارهاي خودشان بخندند و از انسان بودن خودشان لذت ببرند. آنها با خنديدن به اشكالات و عيوب خود، اغلب در موقعيت شادي به سر ميبرند. مراحل استفاده از مزاح درماني
1- بياموزيد كه زندگي را بيش از اندازه جدي نگيريد: سرپرستار بخش سرطان يكي از بيمارستانهاي بزرگ، به كمك بنياد “هايت”، مأموريت يافت تا در بخش سرطان بيمارستاني كه در آن كار ميكرد از مشرب خوش براي كمك به درمان بيماران سرطاني استفاده كند. او ميگويد: «در طبقهاي كه من در آن كار ميكنم، از سياست به خصوصي پيروي ميكنيم. ما ميگوييم كارتان را جدي بگيريد اما به خودتان سخت نگيريد.» او معتقد است كه بايد به خودتان بيش از كارتان بها بدهيد.
2- براي هر روز خود يك موضوع فرح بخش در نظر بگيريد: اگر خوب نگاه كنيد، ميبينيد همواره در پيرامونتان موضوعهاي مضحك و خندهدار هست كه ميتوانيد به آنها بخنديد. البته مواقعي هست كه خنديدن درست و مطلوب نيست. در لحظات و مواقع جدي، خنده و مزاح ميتواند بيادبي تلقي شود. از اين رو به هنگام خنديدن و مزاح كردن، رعايت احتياط را بكنيد.
3- قوهي تخيل و خلاقيت خود را افزايش دهيد: مشرب خوش و مزاح كردن و لطيفه گفتن، هميشه اقدامي خلاق است. به اين موضوع توجه كافي داشته باشيد.
الف_ براي افزايش قوهي تخيل خود بيشتر كتاب بخوانيد و كمتر تلويزيون تماشا كنيد.
ب_ هر زمان كه ميتوانيد داستان يا لطيفهاي بنويسيد
ج_ با بچهها بازي كنيد. بچهها از قوهي تخيل بسيار زيادي برخوردارند. ممكن است برخي از تخيلات آنها به شما هم منتقل شود.
د_ به سياحت و كشف و اكتشاف بها بدهيد. كارهاي شجاعانه بكنيد. به موزه برويد و هنرهاي زيبا را تماشا كنيد.ه_ چيزي از خود خلق كنيد. كتاب آشپزي بخريد و آشپزي كنيد. براي روز تولد امسالتان، شخصاً هديهاي بسازيد. برنامه بريزيد و به اكناف دنيا سفر كنيد. سرگرمي و تفريح جديدي را شروع كنيد. دنيا را به مكان بهتري براي زندگي تبديل كنيد.
4- به هنگام توصيف يك ماجرا، يا يك حكايت، از روشهاي مبالغهآميز استفاده كنيد: از استعارهها استفادهي كنيد. استفاده مبالغهآميز از استعاره ميتواند توليد خنده بكند.
5- يك كتابخانه از مزاحها و شوخيها تهيه كنيد: يكي از لازمههاي مقابله، استفاده از منابع موجود است كه ميتواند شامل همه چيز بشود. براي لطيفه درماني، منابع، شامل استفادهي همه جانبه از كتابها، نوارها، ويديوها و حتي اسباببازيها و مثلاً تفنگهاي آبپاش ميشود. بخشي از اتاق يا منزلتان را به كتابخانهاي براي شوخي درماني اختصاص دهيد.ميتوانيد دفترچهاي بخريد و درآن هر لطيفهاي را كه به نظرتان جالب ميرسد يادداشت كنيد. سواي مطالب نوشتني، ميتوانيد از كارتونها، نوشتههاي جالب، روزنامهها، اشعار عاشقانه و عكسهاي مختلف استفاده نماييد.
6- از انواع مشربهاي خوش استفاده كنيد: لطيفه گفتن و بذلهگويي، تنها يك اقدام براي داشتن مشرب خوش است، هر چند اولين مطلبي است كه با شنيدن موضوع مشرب خوش به ياد آن ميافتيم. اما مشرب خوش، تنها محدود به گفتن لطيفه نيست. هر چه دسترسي به انواع مطالب شوخ طبعانه بيشتر باشد، بهتر ميتوان از اين ابزار براي مقابله با استرس استفاده نمود. از جمله ساير روشهاي رسيدن به مشرب خوش ميتوان به سينما، تئاتر، كتابها، موسيقي، تلويزيون و كمدي اشاره كرد. مشرب خوش و سرگرمي، در ضمن بسيار سازگار هستند، هر چند ممكن است هميشه با هم يكي نباشند. سعي كنيد و گوش به زنگ باشيد تا انواع اشكال شوخ طبعي را به زندگيتان راه دهيد.
7- به شبكهي شوخ طبعي دسترسي داشته باشيد: بارها اتفاق ميافتد كه در جريان زندگي روزانه، روحيهتان را از دست ميدهيد. به اين لحظات توجه داشته باشيد. اغلب آنها زودگذر هستند و ميتوانيد فكري به حالشان بكنيد. اما اگر افسردگي و احساس كسالت طولانيتر شد، احتمالاً لازم است كه از افراد ديگر و كساني كه ميتوانند در اين زمينه به شما كمك كنند، مساعدت بگيريد. همهي ما، كساني را ميشناسيم كه ميتوانند ما را بخندانند. حتي گاه، وقتي اسم اين اشخاص را ميشنويم و يا به زبان ميآوريم، خندهمان ميگيرد. از سوي ديگر تا حد امكان از معاشرت با اشخاص بدبين و بدخلق خودداري نماييد. مجبور نيستيد با كشتي آنها به اعماق درياها برويد.
8- بر عزت نفس خود بيفزاييد: خنديدن در شرايطي كه عزت نفس پايين است، دشوار مينمايد. مواقعي هست كه همهي ما خودمان را چاق، زشت، يا احمق و خرفت ارزيابي ميكنيم. در اين مواقع مسلماً خنديدن و مزاح كردن دشوار ميشود. در اينجا بد نيست كه به قانون اينشتين توجه كنيد كه همه چيز را نسبي ميداند. حقايق را از افسانهها جدا كنيد. همه روزه به خودتان تأييدهاي مثبت بدهيد. خودتان را دوست بداريد و بر توانمنديهاي خود ارج بگذاريد.
