بدن سازي يا بدن سوزي؟
گزارشي درباره خطرهاي بعضي مکمل ها و مربيان پرورش اندام
وقتي وارد باشگاه شد، كمتر كسي او را شناخت، حتي خود من هم فكر كردم اشتباه مي‌كنم؛ اين حميدخان، آن حميدخان معروف نيست كه بچه‌هاي جديد دوره‌اش مي‌كردند و از راز و رمز اندامش مي‌پرسيدند. او هم بادي به غبغب مي‌انداخت و گوشه چشمي به بازوهايش و مي‌گفت: «حالا براي شما زوده.»...
اين جمله‌اش شده بود رسم ميان همه بچه‌هاي باشگاه كه وقتي مي‌خواستيم همديگر را دست بيندازيم يا بپيچانيم و جواب همديگر را ندهيم، ابرويي بالايي مي‌انداختيم و نگاهي به بازوها مي‌كرديم و مي‌گفتيم: «حالا براي شما زوده!» حميدخان انگار كه بادكنكي بود بي‌باد، پوستش آويزان و جاهايي از بدنش مثل سنگ سفت شده بود! مي‌گفت كليه‌ها و كبدش هم ناراحت شده و ديگر جان و حال از خانه بيرون آمدن ندارد. مي‌گفت درد از يك طرف و خجالت از طرف ديگر نمي‌گذارد پا از خانه بيرون بگذارد. آهي كشيد و بچه‌ها را نگاهي كرد. يكي از بچه‌ها دست روي شانه‌اش زد، انگار كه بخواهد بگويد: «حميدخان همه‌چيز درست مي‌شه» اما انگار لمس شانه‌هاي حميدخان زيردست‌هايش تمام آنچه مي‌خواست بگويد، از يادش برد. سكوت شد. فقط صداي آه حميدخان بود كه يك دفعه يكي از بچه‌هاي تازه‌‌وارد باشگاه به شانه‌ام زد و آرام پرسيد: «چي شده؟» يك لحظه همه‌چيز يادم رفت، مي‌خواستم بگويم: «حالا براي شما زوده!» كه حميدخان زودتر از من گفت: «دارو پسرجان! اين داروهاي لعنتي!»
آنچه خوانديد يك داستان كاملا حقيقي بود از سرنوشت جواني كه خود را به داروهاي بدنسازي معتاد كرد. داروهايي كه چندي پيش دكتر روشن‌پژوه، مديركل پيشگيري و درمان اعتياد و سازمان بهزيستي كشور، در مورد شيوع استفاده از آنها هشدار داد و مصرف اين داروها را نوع جديدي از اعتياد رواني دانست. او با بيان اينكه اين هورمون‌ها از جنس هورمون‌هاي جنسي مردانه هستند كه باعث رشد عضلات، حجيم و پيچ در پيچ‌شدن آنها و «استروييد آنابوليك» ناميده مي‌شوند، هشدار داد: «سوءمصرف اين هورمون‌ها باعث اختلال در سيستم توزيع هورمون بدن و بروز سرطان و اختلال در كاركرد دستگاه تناسلي مي‌شود.»
اختلال‌هاي رواني همچون پرخاشگري و كم‌حوصلگي از ديگر عوارض اين داروهاست. شايد اگر اين نكته را هم بشنويد كه نتايج تحقيقي كه اخيرا در نشريه دانشگاه علوم پزشكي ايران به چاپ رسيده، متوسط سن مصرف‌كنندگان هورمون‌هاي بدنسازي را 22 سال و 6 ماه اعلام كرده است، سوالي برايتان در مورد ضرورت پرداختن به اين موضوع كه «موضوع ويژه» اين هفته است، باقي نماند.
مـرگ پـسـر 27 سـالـه بـر اثـر مـصـرف مـواد نـيـروزا
زهره حميدي، بازيگر چهره آشنايي که او را بسيار بر صفحه تلويزيون و در ايفاي نقش مادر ديده‌ايد؛ يکي از کساني است که از همين داروها ضربه خورده و پسر 27 ساله‌اش را از دست داده است. او درباره اين اتفاق به يکي از مجله‌ها گفته بود: «تلخ‌ترين خاطره زندگي من فوت حامد عزيز بود و اين بدترين حالت براي يك مادر است. هنگام اين جريان، من براي فيلمبرداري در اهواز بودم كه اطلاع دادند حامد فوت كرده است. 16 ساعتي كه از اهواز به تهران مي‌آمدم، برايم مانند يك عمر گذشت و لحظه‌اي نبود كه چشمانم خيس نباشد، درست از همان لحظه كه حامد متولد شده بود و پزشك او را در آغوشم گذاشته بود تا مدرسه رفتن، بزرگ شدنش، همه و همه مانند يك فيلم از جلوي چشمانم مي‌گذشت. حامد فقط 27 سال داشت كه اين اتفاق برايش افتاد، او در اثر ايست قلبي در خواب، ما را ترك كرد. حامد مانند تمام جوان‌هاي همسن و سالش به فكر سلامت و اندامش بود و به همين دليل از داروهايي كه در کلاس‌هاي بدنسازي به او معرفي شده بود، استفاده مي‌کرد ولي دارويي كه مصرف كرده بود، روي قلبش تاثير گذاشت. توصيه من به جوان‌ها به‌عنوان يك مادر، پرهيز از مصرف داروهاي اين چنيني و شيميايي است و جوان‌هاي امروز بايد مثل جوان‌هاي قديم كه زورخانه مي‌رفتند با روش‌هاي درست به فكر سلامتشان باشند.»
هشدار دکتر لطفعلي پورکاظمي رييس فدراسيون پزشکي‌ورزشي و دبير کل ستاد ملي مبارزه با دوپينگ (نادو)
فـروش داروهـاي نـيـروزا در بـاشـگـاه?ها مـمـنـوع اسـت
سلامت: سياست فدراسيون براي برخورد با باشگاه‌هايي که مواد نيروزا و مکمل را بدون مشاوره با پزشک و متخصص تغذيه در اختيار افراد قرار مي‌دهند، چه بوده؟قطعا کنترل باشگاهها و جلوگيري از اين امر از برنامه‌هاي اصلي ما بوده اما تعداد باشگاه‌هاي ورزشي بسيار زياد است و احتمال کنترل همه آنها و به دفعات زياد وجود ندارد. فقط 15 هزار باشگاه در بخش خصوصي داريم، اما در 10 ماه گذشته توانسته‌ايم با همکاري فدراسيون پزشکي و کميسيون ماده 5 ورزش و جوانان از حدود 5 هزار باشگاه خصوصي و دولتي بازرسي محسوس و نامحسوس انجام دهيم. همچنين به همه مديران باشگاهها توصيه شده به هيچ‌وجه به هيچ مربي‌اي اجازه تجويز مکمل ندهند زيرا جزو حيطه وظيفه و تخصص مربي‌ها نيست؛ مگر اينکه اين تجويز با مشاوره و اجازه پزشکان ورزشي باشد.
سلامت: در ميان باشگاه‌هايي که کنترل داشتيد، چند باشگاه عملکرد درست نداشتند؟حدود 1500 باشگاه به علت عملکرد نادرستشان در اين زمينه تذکر گرفته‌اند.
سلامت: آيا با توجه به اتفاق‌هاي تلخي که رخ داده و حتي منجر به مرگ جواناني بر اثر استفاده از مواد مکمل شده، فکر مي‌کنيد تذکر کافي است؟فقط تذکر نيست؛ ما دوبار به يک باشگاه تذکر مي‌دهيم و بار سوم در صورت تکرار تخلف، باشگاه پلمپ مي‌شود.
سلامت: چرا باشگاهها موظف نمي‌شوند تا پزشک ورزشي و متخصص تغذيه داشته باشند؟همه باشگاهها امکان اين کار را به خاطر بالا بودن هزينه‌ها ندارند.
سلامت: فکر نمي‌کنيد دستمزد يک پزشک ورزشي و متخصص تغذيه به نسبت شهريه‌هايي که اين روزها باشگاهها مي‌گيرند، خيلي بالا نباشد؟براي همه باشگاهها اينطور نيست چون همه باشگاهها در يک وضعيت مالي نيستند که بشود اين را به صورت قانون درآورد و بار هزينه‌اي به آنها تحميل کرد. البته ورزشکاراني که در سطح حرفه‌اي و قهرماني ورزش مي‌کنند، پزشک ورزشي و متخصص تغذيه دارند.
سلامت: اين متخصصان و پزشکان اجازه تجويز دارو و مکمل دارند؟بله، اصلا مکمل‌هايي هستند که فقط پزشکان تيم‌ها مجازند آنها را براي ورزشکاران تجويز کنند، مثلا براي المپيک لندن که پيش رو داريم،
27 مکمل مجاز اعلام شده که مي‌توان براي ملي‌پوشان تجويز کرد. براي بازي‌هاي گوانگجو هم همين‌طور بود و نزديک به 38-37 مکمل مجاز اعلام شد.
سلامت: چرا بعضي مکملها مي‌توانند باعث مرگ يا بروز مشکلات جسماني شوند؟به هر حال مکملها مي‌توانند آلودگي هورموني، ميکروبي داشته باشند.
سلامت: حتي اگر تاييديه داشته باشند؟شايد تاييديه هم داشته باشند، اما دلالان يک قوطي را به 10 قوطي تبديل مي‌کنند و در اين فرايند تبديل شدن يک قوطي به 10 قوطي با اضافه شدن مواد ديگر، اتفاق‌هايي مي‌افتد که باعث آلودگي و خيلي مسايل ديگر مي‌شود.
سلامت: برخي باشگاهها هم همين مواد نيروزا و مکمل را به فروش مي‌رسانند!از نظر ما هيچ باشگاهي حق فروش مواد نيروزا و داروهاي هورموني ندارد.
سلامت: آقاي دکتر! اگر بخواهيم از منظر ديگري به اين قضيه نگاه کنيم، رسيدن به اندام دلخواه و سطح انرژي موردنياز، حتما بايد با اين مواد تامين شود؟ يعني ما ورزشکاري نداريم که به صورت طبيعي به اين سطح انرژي يا اندام برسد؟اصلا اينطور نيست، افراد بسياري از راه طبيعي يا با استفاده از مکملهاي طبيعي توانسته‌اند به آنچه مي‌‌خواستند، برسند.
سلامت: پس چرا مصرف اين مواد تا اين حد شايع شده است؟باور غلط و عجله زياد! اين را هم در نظر داشته باشيد که ورزشکاران حرفه‌اي به علت زماني که براي ورزش مي‌گذارند، به مواد نيروزا و مکمل نياز دارند و در همه جاي دنيا هم همين‌طور است اما برخي افراد بيش از حد به مواد انرژي‌زا متکي مي‌شوند، طوري که به محض قطع اين مواد، بدنشان شرايط خيلي بدي پيدا مي‌کند و به شکل بادکنکي درمي‌آيد که بادش خالي شده است.: کسي که از مکمل طبيعي استفاده مي‌کند، دچار چنين مشکلي نمي‌شود؟نه، حتي اگر اين مکملها را قطع کند، اتفاقي برايش نمي‌افتد.
سلامت: عمده‌ترين عوارضي که مکملهاي غيرطبيعي و داروهاي نيروزا در اين سال‌ها ايجاد کرده‌اند، چه بوده است؟سکته‌هاي قلبي، مغزي و به‌طور کلي مرگ ناگهاني بسياري گزارش شده، نارسايي کليه، حتي از دست دادن کليه. دچار شدن به سرطان کبد، کبدچرب، ابتلا به مشکلات گوارشي و افسردگي و ناراحتي‌هاي عضلاني و عصبي هم از جمله اين موارد بوده است.
سلامت: آمار دقيقي از اين موارد داريد؟نه، چون گاهي اين عوارض باعث بيماري‌هاي ديگري مي‌شوند و فرد ممکن است چند سال بعد به علت ابتلا به يک بيماري ديگر دچار مرگ شود.
سلامت: به عنوان آخرين سوال، توصيه شما به افرادي که مي‌‌خواهند پرورش اندام کار کنند يا به هر دليلي از مواد نيروزا و... استفاده مي‌کنند، چيست؟به هيچ‌وجه بدون مشاوره پزشک ورزشي و متخصص تغذيه از اين مواد استفاده نکنند.
سلامت: اگر فردي بر اثر استفاده از اين مواد دچار مشکلي شد و آن را از باشگاهي تهيه کرده بود، به کجا مي‌تواند شکايت کند؟فدراسيون پزشکي-ورزشي هر استان يا اداره کل ورزش و جوانان.
مـکـمـلهـاي بـدنـسـازي را چـقـدر مـي‌شـنـاسـيـد؟
مکمل بدنسازي چيست؟
مکملهاي بدنسازي، مکملهاي غذايي هستند که توسط ورزشکاران و به‌خصوص افرادي که به بدنسازي مي‌روند، استفاده مي‌شوند. مکملهاي بدنسازي به دلايل مختلفي مي‌توانند استفاده شوند مثل جايگزيني موادغذايي، تسريع افزايش وزن، تسريع کاهش وزن يا بهبود ظاهر ورزشکار.
بيشترين موادي که به عنوان مکملهاي بدنسازي استفاده مي‌شوند، شامل مکملهاي ويتاميني، پروتئيني، اسيدهاي‌‌آمينه شاخه‌دار، گلوتامين، اسيدهاي چرب ضروري، محصولات غذايي جايگزين، کراتين، محصولات کاهش وزن و تقويت‌کننده‌هاي تستوستروني هستند. اين مکملها يا به صورت يک ترکيب واحد فروخته مي‌شوند يا به صورت تلفيقي از چند مکمل بدنسازي ارائه مي‌شوند، با اين ادعا که چند مکمل به‌کاررفته آثار يکديگر را تقويت مي‌کنند. با توجه به اينکه اين مکملها توسط بسياري از افراد معمولي استفاده مي‌شوند، نمي‌توان ميزان دقيق استفاده آن را تخمين زد.
گوشت قرمز و آب انگور؛ مکمل هاي يونان باستان
در يونان باستان به ورزشکاران توصيه مي‌شد مقادير زيادي گوشت‌قرمز و آب‌انگورقرمز مصرف کنند. در دوران باستان در ميان جوامع مختلف معجون‌ها و مواد تقويتي گياهي مورداستفاده ورزشکاران و مردان نيرومند قرار مي‌گرفت تا قدرت و نيروي آنها را افزايش دهد. در سال 1910، «يوگن ساندو» که به عنوان اولين بدنساز مدرن غرب شناخته مي‌شود از مواد غذايي خاصي استفاده مي‌کرده تا رشد عضلاني بدنش افزايش پيدا کند. اين فرد، عصاره گوشت گاو را توصيه مي‌کرد. در سال 1950 که بدنسازي حالت رقابتي پيدا کرد ايروين پي مشهور، کار تجارت پودرهاي پروتئيني که با استفاده از تخم‌مرغ تهيه شده بودند را براي ورزشکاران و بدنسازان آغاز کرد. سال‌هاي 1970 و 1980 به عنوان سال‌هاي انفجار رشد صنعت مکملهاي بدنسازي شناخته شدهاند زيرا صنعت ساخت مکملها رشد زيادي داشته و مصرف اين مواد هم روند صعودي طي کرده است. در ايالات‌متحده، در اکتبر 1994 سازمان آموزش و سلامت مکملهاي غذايي، تاييد شد و طبق قوانين اين سازمان، توليدکنندگان مکملهاي بدنسازي در مقابل توليداتشان مسوول هستند. لازم نيست هيچ يک از مکملهاي غذايي توليد شده در آمريکا مورد تاييد FDA (سازمان دارو و غذاي آمريکا) قرار بگيرد و به اين دليل تحت کنترل اين سازمان نيستند.
در مکمل ها چه وجود دارد؟
مکملهاي بدنسازي جديد با شعارهاي مختلفي تبليغ و فروخته مي‌شوند: بهبود تغذيه، افزايش حجم عضلات يا بهبود وضعيت برداشت وزنه. اگرچه بسياري از اين محصولات طي فرايندهاي علمي و بر پايه دانش فيزيولوژيک و بيوشيمي تهيه مي‌شوند، استفاده آنها در امور بدنسازي بيشتر براساس بازار و با تکيه بر امور بازرگاني تعيين مي‌شود. انواع مواد به‌کاررفته در اين مکملها را مي‌توان بررسي کرد.- پروتئين: معمولا در اغلب اين مکملها، شکل پودري پروتئين به کار مي‌رود. اين پودر با آب، شير يا آبميوه مخلوط و مصرف مي‌شود و معمولا اين پودرها بلافاصله قبل و بعد از ورزش يا به جاي غذا مصرف مي‌شوند. در بعضي موارد قبل از خواب نيز استفاده مي‌شود. تئوري سازندگان اين پودرها، اين است که ورزشکاران و بدنسازان براي رشد حداکثري عضلات به پروتئين بيشتري نياز دارند. البته در حال حاضر، مدارکي دال بر تاثير پروتئين اين مکملها در تقويت عضلات ديده نشده است. مکملهاي پروتئيني در شکل‌ها و طعم‌هاي مختلف وجود دارند و براساس پروتئين‌هاي مختلفي تهيه مي‌شوند: پروتئين وي (Whey) حاوي سطوح بالاي اسيدهاي آمينه ضروري و اسيدهاي آمينه زنجيره شاخه‌دار و اسيد سيستئين، پروتئين کازئين که گلوتامين و کازومورفين است، پروتئين سويا که حاوي ايزوفلاون است، پروتئين سفيده تخم‌مرغ که لاکتوز ندارد، پروتدين دانه شاهدانه يا کنف، پروتئين مرغ که معمولا با پروتئين حبوبات مخلوط مي‌شود، پروتئين نخودفرنگي که مثل پروتئين برنج حساسيت‌زا نيست.- اسيدهاي آمينه زنجيره‌شاخه‌دار: اسيدهاي آمينه، ساختار سازنده پروتئين هستند که نوع مذکور سه اسيدآمينه را تشکيل مي‌دهد؛ لوسين، ايزولوسين و والين. اين اسيدهاي آمينه 33درصد پروتئين عضلات را تشکيل مي‌دهند.- گلوتامين: اين ماده يکي از فراوان‌ترين اسيدآمينه‌هايي است که در عضلات وجود دارد و در مکملهاي بدنسازي به شکل پودر محلول عرضه مي‌شود.
- اسيدهاي چرب ضروري که همان اسيدهاي آلفا لينولنيک و لينولنيک هستند و در عملکردهاي مختلف بدن، نقش دارند. اين اسيدها در ماهي‌هاي چرب، روغن کتان، گردو و دانه کدوحلوايي وجود دارند و جزو ترکيبات مهم مکملهاي بدنسازي هستند.
- محصولات جايگزين غذا که به صورت پودرهاي نوشيدني يا قطعات خوردني توليد مي‌شوند و معمولا حاوي مقادير بالاي پروتئين، مقادير کم‌چربي، مقادير کم تا متوسط کربوهيدرات و انواع مختلف ويتامين‌ها و املاح است.- پروهورمون‌ها: پيش‌ساز هورمون‌ها هستند و عمدتا در بدنسازي به عنوان پيش‌ساز ساخت هورمون تستوسترون معرفي مي‌شوند.- کراتين: يک اسيد آلي است که به‌طور طبيعي در بدن وجود دارد و تامين‌کننده انرژي سلولهاي عضلاني است. ضمنا کراتين حجم سلولي را افزايش مي‌دهد زيرا آب را درون سلولهاي عضلاني مي‌کشد و آنها را بزرگ‌تر مي‌کند.- فراورده‌هاي ترموژنيک (حرارت‌زا): اين مکملها حرارت بدن را افزايش مي‌دهند، ميزان سوخت‌وساز بدن را زياد مي‌کنند و مقدار سوخت چربي را بالا مي‌برند و کاهش وزن را تسريع مي‌کنند.- تقويت‌کننده‌هاي تستوسترون: گياهان، ويتامين‌ها و موادشيميايي صناعي مختلفي وجود دارند که توليدکننده‌هاي مکملها معتقدند ميزان تستوسترون را افزايش مي‌دهند.
وقتي پاي عوارض به ميان مي‌آيد
بسياري از بدنسازان به اين دليل از مکملها استفاده مي‌کنند که توسط آنها نتايج تمرين‌هايشان افزايش يافته و زيادتر شود چون تمرين‌ها، معمولا وقت‌گير است و به کاري سخت نياز دارد به اين دليل وقتي فرد بدنساز حس کند با اين مکملها نتيجه تمرين‌هايش بهتر مي‌شود به آنها روي مي‌آورد. اين اتفاقي است که امروزه بسياري از اين افراد را به سمت مکملهاي بدنسازي مي‌کشاند.
مثل هر مکملي اين مکملها هم عوارض جانبي دارند که بعضي از آنها شديدتر و جدي‌تر از ديگري هستند.
• يکي از مکمل‌هايي که امروزه زياد مصرف مي‌شود، کافئين است. دليل مصرف اين ماده در بدنسازي افزايش انرژي و تمرکز طي تمرين است. خطرهاي کافئين شامل تپش قلب، عصبي‌شدن، اسهال و کم‌آبي است.
• مکمل ديگري که عوارض جانبي منفي دارد، مکملهاي پرواستروييد هستند. اين مکملها خطر بيماري قلبي دارند و تمايلات جنسي را نيز کاهش مي‌دهند.
• پروهورمون‌ها از گروه مکملهاي مساله‌ساز هستند. يکي از دلايل مشکل‌ساز بودن آنها اين است که در بيشتر کشورها، اين مواد بدون تجويز فروخته مي‌شوند و در کشورهاي زيادي به‌صورت غيرقانوني ساخته مي‌شوند. بيشتر متخصصان بدنسازي و علوم ورزش اين مکملها را جزو ليست موارد ممنوعه اعلام کرده‌اند. تاکنون بيشتر اين محصولات مورد مطالعه قرار نگرفته‌اند و آثار طولاني‌مدت آنها روي سلامت ناشناخته است. در ايالات‌متحده و بسياري کشورها مصرف آنها بدون تجويز پزشک ممنوع است.
• مکملهاي پروتئيني نيز بدون عارضه نيستند. مصرف زياد اين مکملها باعث چاقي، مشکلات کليوي، پوکي‌استخوان و اسهال مي‌شود.
در کل در ميان عوارض اين مکملها، عوارض قلبي-عروقي خطرناک‌ترين و شايع‌ترين آنها به شمار مي‌رود. ايست قلبي در ورزشکاران دقيقا به اين دليل است که اين مواد باعث پرگوشتي عضلات قلبي شده و با اختلال در مکانيسم خونرساني قلبي، زمينه بروز سکته‌ها و ايست قلبي را در فرد ايجاد مي‌کند. خوب و بدهاي اين مکملها بسيار است. امروزه سعي شده، بسياري از اين محصولات براساس مواد طبيعي باشد. اگر واقعا صحت ساخت اين محصولات توسط متخصصان تاييد شود شايد مصرف آن با تجويز متخصصان مربوطه بهتر از مواد صناعي باشد البته در اين مسير، راه طولاني بايد پيموده شود و نمي‌توان صرفا با طبيعي اعلام کردن اين مواد بدون نگراني از آنها استفاده کرد. نکته منفي تمام مکملهاي بدنسازي وجود محرک‌هايي است که در آنها وجود دارد و مصرف آنها به‌خصوص طولاني‌مدت و بي‌رويه، عوارض ناگواري همراه دارد.
نگاه روانشناس فدراسيون پزشكي
پـرورش انـدام جـاي ورزش را گـرفـتـه
دكتر لاله سامع روانشناس فدراسيون پزشكي
همه ما مي‌دانيم ورزش در هر سني و براي تمام اقشار جامعه سفارش شده است و ارزش آن بر هيچ‌كس پوشيده نيست اما وقتي زندگي از حالت تعادل خارج شود و زياده‌روي در هر كاري جاي خود را به ميانه‌روي بدهد، بي‌ترديد آثار منفي آن به چشم مي‌آيد و قابل لمس خواهد بود.
مساله‌اي كه اين روزها جامعه ما به‌خصوص نوجوانان و جوانان را تهديد مي‌كند، روي آوردن به پرورش اندام به جاي ورزش است كه استقبال از آن به شدت ديده مي‌شود. به مرور زمان، ورزش جاي خود را به پرورش اندام مي‌دهد و نقش ورزش روزبه‌روز كمرنگ‌تر از گذشته مي‌شود. جوان به دليل روحيه و سنش، تشنه خودنمايي است. ورزش هم يكي از ابزارهاي اين كار است. پرداختن به ورزش براي كسب مقام‌هاي قهرماني و شهرت، قابل‌قبول و توجيه‌پذير است، ولي وقتي هدف جوان به هدفي سطحي مانند مطرح كردن خود از طريق زيبايي اندام، آن هم با مصرف مواد نيروزا نزول پيدا مي‌كند، بايد با دقت بيشتري اين موضوع را پيگيري كرد زيرا آثار منفي مصرف اين مواد امروزه برهمه پيداست.
پيش از آنكه دلايل استقبال از وزرش پرورش اندام را بازگو و راهكاري براي آن ارائه كنيم، بهتر است تعريفي از خودباوري كه نقش بسيار مهمي در گرايش نوجوانان و جوانان براي انتخاب اين ورزش دارد، داشته باشيم. خودباوري تصوري است كه شخص از خود و احساس رضايتي است كه از بدن و اعمال خود دارد. اين حس از دوران كودكي شروع به رشد و شكل‌گيري مي‌كند و هرگاه نوجوان به اين خودباوري نرسد، براي آنكه احساس شكست و سرخوردگي‌اش را سركوب كند به هر كاري دست مي‌زند. زيبايي اندام و ميل به داشتن اندامي ايده‌آل راهي است براي رسيدن به خودباوري. خانواده، نخستين محيطي است که نقش بسزايي در شكل‌گيري خودباوري كودك دارد. والديني که کودک خود را با تمام ويژگي‌هايي که دارد و به همان صورتي که هست، مي‌پذيرند، فرد خود باوري را براي آينده تربيت مي‌کنند. والدين خودباور، فرزندان خودباور تربيت مي‌کنند. هرگونه برخورد در دوران كودكي مي‌تواند اين حس خودباوري را در شخص تقويت يا تضعيف كند. يكي از بارزترين خصوصيات دوران نوجواني، اين است كه شخص بسيار به اندام و ظاهر خود توجه مي‌كند و در بيشتر مواقع از آنها رضايت ندارد اما رفتار خانواده در چنين شرايطي مي‌تواند نوجوان را به سمت و سوي خودباوري هدايت كند يا برعكس، كاري كند براي رسيدن به شرايط مطلوب دست، به هر اقدامي بزند و هر راهكاري را دنبال كند. مثلا گفته‌هايي مانند «چقدر لاغر مردني هستي» يا «از چاقي در حال تركيدني»، مي‌تواند نوجوان را به زيبايي اندام و استفاده از مكمل?ها متمايل كند. در چنين شرايطي، اگر فرزند يا نوجوان دچار كمبود وزن باشد، به‌كاربردن عبارتي چون «من هم وقتي همسن و سال تو بودم، وزنم به همين ميزان بود» يا «بزرگ‌تر كه شوي، چاق‌تر مي‌شوي و اين نگراني ندارد» مي‌تواند حس خودباوري را در او تقويت كند. بنابراين در دوران نوجواني همدلي با فرزند بسيار مفيد و سازنده خواهد بود. رسانه‌ها اعم از نوشتاري و گفتاري، نقش بسيار ارزنده‌اي در ايجاد خودباوري در نوجوانان و جوانان دارند. استفاده از واژه‌هاي نامناسب و تخريب شخصيت نوجوانان در فيلم و سريال‌هايي كه از رسانه ملي پخش مي‌شود، باعث گرايش نوجوان به ورزش بدنسازي و استفاده از مكمل‌هاي ورزشي خواهد شد، مي‌توان با برنامه‌ريزي مناسب و ارائه راهكارهاي تربيتي و اخلاقي در ميان نوجوانان و جوانان، احساس خودباوري را در ميان آنها تقويت كرد تا به مرور زمان بياموزند مي‌توان بدون داشتن اندامي متفاوت، فردي مفيد بود.
هشدار دكتر شهرام فرج‌زاده رييس فدراسيون پزشکي- ورزشي
مـکـمـلهـاي بـدنـسـازي بـراي جـوانـان سـم اسـت!
ساخت و توليد مکملهاي غذايي مانند توليد دارو نيست و شرايط بهداشتي و کنترل کيفي‌اي که براي توليد دارو اعمال مي‌شود، در توليد اين مکملها تفاوت دارد در نتيجه امكان آلودگي در آنها بسيار زياد است. وقتي ساخت مکملهاي غذايي را يک شرکت غيردارويي و شرکت توليدکننده مواد غذايي و مکملهاي غذايي بر عهده داشته باشد، احتمال آلودگي بيشتر خواهد بود.
اگر مصرف مکملهاي مجاز ويتامين با مشاوره با پزشک يا متخصص تغذيه باشد، مصرف آنها مشكلي ندارد و ورزشکاران چه در سطح قهرماني و چه در سطح همگاني مي‌توانند با مشورت پزشک، ويتامين‌هايي نظير امگا 3، ويتامين E، Bکمپلکس، B12، B6 يا کپسول‌هاي مولتي‌ويتامين، فارماتون و... را که وزارت بهداشت تاييد کرده است، مصرف کنند.
مكمل‌هاي غيرمجاز مي‌توانند انسان را عقيم كنند
مصرف غيراصولي و غيرمجاز برخي مكمل‌ها مي‌تواند در دراز مدت عوارضي داشته باشد كه متاسفانه اين عوارض خود را نشان ندهند يا فرد به بروز آنها مقاومت داشته باشد. يکي از عوارض رايج، اختلال‌هاي گوارشي است که نوجوانان بسيار به آن مبتلا مي‌شوند. در بسياري موارد، افراد به خصوص نوجوانان، با شكايت از مشكلات گوارشي مانند اسهال يا يبوست به پزشك مراجعه مي‌كنند. وقتي آزمايش مدفوع تجويز و بررسي‌‌هاي لازم انجام مي‌شود، نتايج نشان مي‌دهد مشكل مصرف بيش از حد مكمل‌هاست كه معمولا افراد غيرکارشناس به آنها تجويز كرده‌اند و نتيجه اين كار برهم خوردن عملكرد دستگاه گوارش است. مصرف غيراصولي مكمل و داروهاي غيرمجاز حتي مي‌تواند باعث ناباروري در پسران و دختران شود.
يكي از مشكلاتي كه براي مصرف‌كنندگان مكمل‌هاي پروتئيني به وجود مي‌آيد، نارسايي کليه و کبد آنهاست كه معمولا با انجام آزمايش مشخص مي‌شود و غيرقابل‌برگشت است. اختلال در فشارخون، افسردگي، مشكلات پوستي، زخم اثني‌عشر، ريزش مو، گرفتگي و سفتي عضلات نيز گريبانگير مصرف‌كنندگان مكمل?ها خواهد شد. فرد براي بهتر شدن عملکرد ورزشي از اين مکملها استفاده مي‌كند اما به مرور دچار مشکلاتي مي‌شود.
كوتاهي قد از عوارض برخي داروهاي غيرمجاز است
بيشتر داروهاي غيرمجاز شامل انواع استروييدهاي آنابوليک، هورمون رشد يا انسولين که در باشگاهها و به‌وسيله افراد فاقد صلاحيت تجويز مي‌شوند، از سوي نهادهاي ملي و بين‌المللي مربوط به مبارزه با دوپينگ ممنوع اعلام شدهاند. اين داروها علاوه بر ايجاد شرايط نابرابر در ورزش، عوارض زيادي دارند. يكي از عوارض اين داروها، بروز اختلال در رشد است. مثلا اين داروها مي‌توانند صفحه‌هاي رشد نوجواني که هنوز رشدش کامل نيست و صفحه‌هاي رشدش بسته نشده، ببندند و در بلوغ فرد تاثير منفي بگذارند. در جوانان هم اين داروها باعث ريزش مو، تغييرات صدا و... مي‌شوند.
مصرف مكمل براي افراد زير 18 سال ممنوع است
مصرف مكمل و داروهاي نيروزا قبل از سن 18 سالگي براي ورزشكاران جوان مانند سم است و مربيان ورزش نيز بايد به اين نكته توجه داشته باشند كه بهتر است نوجوانان و جوانان به جاي مصرف داروها و مكمل‌هاي غيرمجاز، از انواع حبوبات، ميوه‌ها، لبنيات، پروتئين و غذاهاي طبيعي استفاده کنند.
فقط ورزشكاراني كه در سطح ورزش قهرماني و حرفه‌اي فعاليت مي‌كنند، مي‌توانند زيرنظر متخصص پزشک ورزشي يا متخصص تغذيه از مکملهاي مجاز استفاده كنند. بدن يک ورزشکار حرفه‌اي به 8 هزار کالري نياز دارد در نتيجه نمي‌تواند فقط با مصرف غذا، حبوبات و... اين کالري را تامين کند در نتيجه سوخت‌وساز بدنش با مشكل روبرو خواهد شد.
فروش موادنيروزا در تمام باشگاه‌هاي کشور ممنوع است و فقط داروخانه‌ها مجازند اين مواد را عرضه كنند و ورزشکاران بايد فقط با تجويز و مشاوره پزشک ورزشي باشگاه يا شهرشان يا متخصصان تغذيه اين داروها را مصرف کنند.
جوانان و نوجوانان بايد به اين نكته توجه كافي داشته باشند كه قبل از استفاده از هر نوع مكمل و داروي نيروزا با مراجعه به درمانگاه فدراسيون پزشكي و هيات‌هاي پزشكي – ورزشي مشاوره لازم را از متخصصان اين حوزه بگيرند تا از بروز بسياري از مشكلات جلوگيري شود.
چـرا بـعـضـي هـا دوپـيـنـگ مـي‌كـنـنـد؟
1 اشتياق فراوان به كسب عناوين قهرماني و به نتيجه رسيدن تلاش‌هاي ورزشي بدون طي مراحل قهرماني
2 كسب مدال‌هاي المپيكي، جهاني، آسيايي، بين‌المللي و داخلي با حداكثر سرعت و حداقل زمان و به هر قيمت
3 به شهرت رسيدن در سطوح داخلي و بين‌المللي زيرا معتقدند ديگر رقبا هم از موادنيروزا استفاده مي‌كنند و آزمايشگاه قدرت تشخيص ماده نيروزا را ندارد.
4 براي کسب درآمد و ارتقاي رفاه زندگي
5 به دست آوردن يك شغل يا تحصيل در رشته دانشگاهي يا ارتقاي تحصيلي
6 دريافت جوايز و هداياي ارزشمند كه باعث اعتلاي مادي شود و توقعات بيش‌ازحد مردم و مسوولان
7 اين باور غلط كه پس از مصرف مواد نيروزا، مي‌تواند با مصرف يك ماده ديگر، اثر ماده دوپينگ را در روز انجام تست از بين ببرد.
8 فريب خوردن از يك ورزشكار هم‌رشته يا مربي غيرحرفه‌اي كه عقيده دارد كسب مدال به هر قيمت بايد انجام شود.
9 ناآگاهي كامل از عوارض و خطرهاي مواد نيروزاي غيرمجاز با وجود آموزش‌هاي متعدد
10 مقايسه اندام خود با بدن ورزشكاري كه عضلات حجيم و زيبايي دارد و اين تفكر كه تنها راه رسيدن به چنين اندامي، مصرف مواد نيروزاست.
11 استفاده از مكمل‌هاي غيرمجاز كه از راه‌هاي قاچاق وارد كشور مي‌شود و مورد تاييد وزارت بهداشت يا فدراسيون پزشكي و نادو نيست.
12 مصرف ناآگاهانه يك دارو يا مكمل غيرمجاز كه مي‌تواند عامل مثبت شدن تست دوپينگ بشود، با وجود آگاهي از اينكه براي مصرف هر دارو بايد با پزشك تيم مشورت كرد.
13 بي‌توجهي به توصيه‌هاي پزشكي - ورزشي يا توصيه‌هاي مربي باتجربه
14 اين باور غلط كه بدون دوپينگ هرگز نخواهد توانست به مدال‌هاي جهاني دست يابد و حاضر مي‌شود حتي دچار نقص عضو و بيماري‌هاي متعددي در آينده شود ولي در يك مسابقه المپيكي يا آسيايي به مدال دست يابد.
15 جدي نگرفتن هشدارها مبني بر حضور سرزده افسران دوپينگ وادا و نادوي ايران
16 اعتقاد نداشتن به اينكه تكنولوژي پيشرفته آزمايشگاه‌ها براي تشخيص مواد نيروزا به‌گونه‌اي است كه حتي دوپينگ بيش از يك سال را نشان مي‌دهد.
شايع‌ترين داروهاي دوپينگ
شايع‌ترين مواد نيروزا كه بين ورزشكاران ايراني رواج يافته است عبارتند از: ناندرولون، تستوسترون، استانوزولول، متانديون (متان)، هورمون رشد، انسولين، سوما، LH، HCG، كلنبوترول، فوروسمايد (لازيكس)، آمفتامين (در ايران كراك به مخلوطي از آمفتامين و هروئين گفته مي‌شود)، مت‌آمفتامين (شيشه)، دي‌اكسي مت‌آمفتامين (اكس)، كوكائين، موادمخدر سنتي (حشيش و تركيب‌هاي ترياكي)، دگزامتازون، پردنيزولون، هيدروكورتيزون، تريامسينولون، الكل، ايندرال (پروپرانولول)، آنتولون، افدرين و كلوميفن.
عوارض مصرف داروهاي دوپينگ
افسردگي، پرخاشگري، خودكشي، قتل، آكنه، ريزش مو، كاهش رشد طولي استخوان‌ها، نازايي، ناتواني جنسي، سكته قلبي و مغزي، خونريزي داخلي، نارسايي كبد، كليه و قلب، ديابت، سرطان خون (لوسمي)، ازدياد و كاهش فشارخون، تنگي نفس، زخم معده، پوكي استخوان، تپش قلب، سردرد، لرزش دست‌ها و پاها، درد مفاصل، سرگيجه، كابوس شبانه، تهوع، استفراغ، تشنج، شوك، كما و مرگ.
چه مکمل‌هايي مجاز است؟
مصرف انواع مكمل‌هاي ويتاميني و تغذيه‌اي زير نظر پزشكان ورزشي مجاز است از جمله امگا3، مولتي‌ويتامين يا فارماتون، ويتامين E، ويتامين B1، قرص‌هاي آهن، اسيدفوليك و...
ولي مصرف مكمل‌هاي پروتئيني و نشاسته‌اي در سطح ورزش همگاني ضرورت ندارد و در صورت مصرف حتما بايد زير نظر پزشكان ورزشي و كارشناسان تغذيه باشد. هفته نامه سلامت سارا جمال آبادي/ سارا دماوندان/ فرشته آل علي
