تبیین جامعه شناختی فرایند طلاق

طلاق، پديده اي نيست كه به طور ناگهاني روي دهد؛ بلكه فرايندي است كه چه بسا آغاز آن با آغاز زندگي مشترك زوجين هم زمان است اگر چه پديده طلاق خود فی نفسه آسيب اجتماعی نيست اما امار بالای طلاق در يک جامعه و تبعات فروپاشی زندگی برای زوجين و فرزندان ميتواند به آسيب های اجتماعی زيادی منجر شود .  
آمارها نشان مي دهند كه در سال هاي اخير رشد طلاق همواره از ميزان رشد ازدواج پيشي گرفته است؛ به طوري كه از سا ل های ۱۳۸۰تا ۱۴۰۰به طور مداوم با افزايش رشد طلاق نسبت به رشد ازدواج روبه رو بوده ايم . اگرچه در ۱۴۰۱ کاهش دو، سه درصدی آمار طلاق را داشته ايم .
شایسته کرمخانی در ادامه این مطلب آورده است به دليل اهميت اجتماعي پديده طلاق و اثرگذاري آن بر تمامي جنبه هاي زندگي فردي و اجتماعي افراد درگير در اين  مسئله،پژوهشگران پژوهش هاي متعددي از منظر جامعه شناختي، روان شناختي و حقوقي در زمينه پديده طلاق انجام داده اند و اثرا تآن را در سطوح خرد و كلان بررسي كرده اند.
پژوهشگران دراغلب تحقيقات جامعه شناختي به دنبال كشف علل طلاق، بازدارنده ها و پيامدهاي طلاق بوده اند
نكته مهمي كه در اين مطالعات از نظر دور مانده است، ماهيت فرايندي طلاق است؛ يعني طلاق پديده اي مقطعي نيست كه به طو رناگهاني روي دهد؛ بلكه فرايند يا فرايندهايي د ر متنContext)  (خانواده جريان دارند كه در شكل گيري گرايش به طلاق و تصمي منهايي فرد براي طلاق تأثيرگذار هستند؛ بنابراين شناخت اين فرايندها براي شناخت پديده طلاق اهميت دارد . اين شناخت امكان مداخله به موقع به منظور پيشگيري از طلاق را براي هر يك از زوجين، خانواده هاي زوجين، روان شناسان و مددكاران در سطح خرد و براي جامعه شناسان  و سياست گذاران در سطح كلان فراهم مي كند.
به منظور شناسايي فرايندها، استفاده از روش كيفي مصاحبه عميق براي بررسي كساني  كه به صورت مستقيم با مسئله طلاق درگير هستند و بررسي همه جانبه گرايش به طلاق در افراد، ضروري ب ه نظر مي رسد پاسخ به اين سوال بسيار مهم ا ست كه :چه فرايند يا فرايندهايي در خانواده روي مي دهند كه در نهايت به تصميم زوجين براي طلاق منجر مي شوند؟ به عبارتي، چه علل ي در چه روند زماني اي زوجين را به اقدام براي طلاق سوق ميدهند ؟
که البته از اين زاويه کمتر به موضوع ؛يعنی فراي ند وقوع طلاق پرداخته شده است. بررسي مطالعات پيشين در مورد طلاق اين نكته را روشن مي كند كه خانواده به عنوان يك گروه اجتماعي تحت تأثير دو دسته از عوامل در معرض فروپاشي قرار مي گيرد:  
 دسته اول، عوامل درون گروهي مانند: عوامل زمينهای، عوامل رفتاری، ويژگ یهای فردی زوجين، عوامل ارتباطی درون خانواده ، عوامل اعتقادی و نگرشی عوامل اقتصادی هستند كه به حوزه داخلي خانواده مربوط مي شوند؛
دسته دوم عوامل برون گروهي هستند كه معمو الا با سطوح كلان اجتماعي مرتبطند مانند:  عوامل محيطی از جمله تاثير شهرنشينی و کم شدن ارزشهای مذهبی و سنتی و تاثير رسانه
تفاوت عمده تحقیقات داخلی و خارجی در پدیده طلاق
عمده پژوهش هاي داخلي  در اين زمينه، مطالعات مقطعي بوده اند كه با روش پيمايش )کمی ( انجام شده اند و بعد کيفی مطالعه ودرک و تفسير زوجين از چگونگی شکل گيری فرايند طلاق ناديده گرفته شده است.

افزون بر اين، در بيشتر اين پژوهش ها،  بدون توجه ب ه چگونگي مكانيسم وقوع اين پديده و توالي علل، تنها به بررسي روابط علي ميان متغيرها پرداخته شده است . علاوه بر اين، در عمده  اين پژوهش ها از  مباني نظري يكساني استفاده شده  است و  بنابراين، متغيرهايي كه در اين پژوهش ها به عنوان علل طلاق ذكر شده اند، در بسياري موارد با يكديگر همپوشاني دارند؛ از اين رو، نتايج بيشتر پژوهش ها با هم مشابه است و با توجه به يكسان بودن روش و متغيرهاي بررسي شده ، به توليد علم منجر نشده و شناخت جديدتري از موضوع طلاق حاصل  نميشود و به ذخيره دانش موجود مطلب  تازه اي اضافه نمي شود . 

اين در حالي است كه در پژوهش هاي خارجي از منظر ديگري نيز به پديده طلاق پرداخته شده است. هيوستون، كافلين ، هاوتس،اسميت و جورج)  ۲۰۱۵ ( مدل هايي را به عنوان مدل هاي طلاق به كار برده اند . آن ها با استفاده ا ز اين مدل ها به بررسي اي نموضوع پرداخته اند كه دلايل طلاق با توجه به طول دوره زندگي چگونه تغيير مي كنند. 
در مدل سرخوردگي؛همسران در ابتداي رابطه به شكل غيرواقع گرايانه اي به رابطه خود كاملاخوش بين هستند، كمبودهاي طرف مقابل را ناديده مي گيرند و او ر ا در حالتي ايده آل تصور مي كنند، اما پس از ازدواج،  با روبه رو شدن با جنبه هاي واقعي شريك زندگي و نوع رابطه، اين برداشت ايده آل دستخوش تغيير مي شود  و در نتيجه اين تغيير، کيفيت رابطه دچار تغيير مي شود. 
مدل فرسودگي برآينده،  از لحاظ اهميت جاذبه هاي عاطفي اوليه شبيه به مدل سرخوردگي است؛ با اين تفاوت كه زوجين انتظارندارند احساسات  عاشقانه به همان  شدت  ادامه  يابد . آنچه در اين مدل  به طلاق منجر مي  شود ، وقوع تضادها و  ايجاد حالات منفي است آنچه در اين مدل اهميت دارد، چگونگي حل تعارض ها و مديريت تفاوت ها در خانواده است.  
مدل ديگر، مدل پويايي هاي پايدار اين مدل، برخلاف دو مدل ديگر، فرض بر اين است كه همسران با ديدي واقع گرايانه، پيش ا زازدواج از مشكلات و نقايص يكديگر و ازدواج شان آگاهي دارند . پژوهشگران با توجه به اين كه كدام مدل در مورد هر زو جصدق مي كند، وقوع طلاق را پيش بيني كرده اند
در نهايت، مرور مطالعات داخلي و خارجي ،نشان مي دهد كه از بررسي فرايندي پديده طلاق غفلت شده است و پژوهش هاي چنداني در مورد چگونگي عملكرد دلايل در يك توالي زماني انجام نشده اند؛
نتايج به تحقيق کيفی مجيد فولادی و مينا شجاعی قلعه نی در سال ۹۹ در مورد فرايندهای طلاق زوجين متقاصی طلاق با هدف کشف فرايندهای زندگی مشترک زوجين که منجر به تصميم زن يا شوهر برای طلاق ميشود ،به روش روايت پژوهی شش مدلفرايند طلاق را از يکديگر تميز داده است : 
مدل ازدواج ناهمسان،  مدل ازدواج نابالغ، مدل ازدواج اجباری ، مدل خانواده مردسالار ، مدل خانواده کم برخودار و مدل خانواده ناسالم 
اين پژوهش کيفی در جست جوي نحوه ورود عوامل و تأثير و تأثرات متقابل آن ها در بافت و زمينه خانوادگي بوده ، و از انجاکه شناخت صرف عوامل مؤثر در يافتن فرايندها كافي نيست ،از اين رو، نحوه ورود عوامل و برهم کنش انها از طريق الگو ترسيم شده  تا به اين ترتيب درك درست به فرايندهايي كه در زمينه های) Contecxt  ( خانوادگي آغاز مي شوند و كانون خانواده را مرحله به مرحله و بصورت يک فرايند به پديده طلاق نزديك مي كنند، ايجاد گردد.