افزایش گرایش دانشآموزان به رفتارهای پرخطر
هرچند آموزش و پرورش در این سالها همیشه سعی داشته با چراغ خاموش حرکت کند، اما با شکستن برخی محافظهکاریها و تابوها در راستای نگاه دولت جدید به بحث آسیبها و اجتماعی کردن آنها، بالاخره آموزش و پرورشیها حاضر شدند در آن سوی میز گفتوگو بنشینند و به برخی سوالات در خصوص آسیبهای اجتماعی پیش روی دانشآموزان پاسخ دهند.
دکتر «نادر منصور کیایی» در حالی که استقرار «نظام مراقبت اجتماعی از کودکان و نوجوانان» در کشور را امری ضروری میداند، گفت: آموزش و پرورش به طور مستمر و با ابزارهای مختلف، وضعیت آسیبهای اجتماعی نوجوانان را رصد میکند. جمعبندی گزارشهای آموزش و پرورش نشان میدهد که عوامل مخاطرهآمیز نوجوانان افزایش یافته که همین مساله، خطر گرایش نوجوانان به رفتارهای پرخطر را افزایش میدهد.
مهمترین خطراتی که نوجوانان را تهدید میکند
وی افزود: اگر بخواهم، وضعیت آسیبهای اجتماعی نوجوانان را توصیف کنیم، میتوان گفت که «رفتارهای پرخطر» از قبیل خطر گرایش به دخانیات، سوء مصرف مواد و خشونت، مهمترین خطراتی است که نوجوانان را تهدید میکند.
کیایی در این باره که گزارشهای اخیر حاکی از شیوع انواع مخدرهای جدید است گفت: در مورد این گزارشها، لازم است به چند نکته توجه کنیم. نکته اول اینکه مواد مخدر برای فریبندگی و تنوعبخشی، هر روز با اشکال و اسامی جدیدی به بازار ارائه میشوند بنابراین، بسیاری از این اسامی و اشکال گوناگون از یک واقعیتی به نام ماده مخدر صنعتی نشات میگیرند.
وی ادامه داد: نکته دوم، تغییر الگوی مصرف مواد و نکته سوم، سوء مصرف مواد است. به این معنا که فرد این نگرش را دارد که صرفا از یک داروی آرامبخش و یا تقویت حافظه استفاده میکند، اما از پیامدها و خطرات روانگردان و اعتیادآور آن آگاه نیست بنابراین، در اطلاعرسانی هم باید به این نکات ظریف توجه کنیم. البته همه این موارد نشان میدهند که باید به طور همه جانبه از کودکان و نوجوانان در برابر خطراتی که آنها را تهدید میکند، مراقبت کنیم.
دشواری شناسایی معتادان با تغییر الگوهای مصرف
مدیرکل دفتر مراقبت در برابر آسیبهای اجتماعی آموزش و پرورش در خصوص عدم ارائه آماری شفاف از سوی آموزش و پرورش در خصوص دانشآموزان معتاد گفت: برای پاسخ به این سؤال، باید ابتدا مشخص شود که به چه کسی معتاد میگویند؟ یکی از مهمترین متغیرها در تعریف اعتیاد فرد، وابستگی وی به مواد است. حال سؤال این است که آیا این وابستگی در افراد، مانند گذشته است؟ برای نمونه آیا نوع وابستگی به مواد سنتی با نوع وابستگی به مواد صنعتی یکسان است؟
وی ادامه داد: همچنین آیا علائم بالینی و تشخیصی این وابستگی، یکسان است؟ مثلا، آیا علایم وابستگی به مواد مخدر، با وابستگی به مواد محرک و وابستگی به داروهای اعتیادآور و مواد روانگردان یکسان است؟ و نکته سوم، نحوه غربالگری است. چگونه میتوانیم افرادی را که به هر شکلی، پرخطر هستند و نوعی از وابستگی را دارند، غربالگری کرده و تشخیص دهیم؟
کیایی همچنین افزود: شاید این تصور وجود داشته باشد که غربال کردن این دسته از نوجوانان، کار سادهای است، چراکه به شیوههای میدانی و از روی علایم ظاهری و یا بالینی قابل تشخیص هستند، در حالی که واقعیت این طور نیست.
وی تصریح کرد: شیوه میدانی هر چند این یکی از ابزارهای غربالگری است، اما کافی نیست؛ ضمن آنکه امروز با تغییر الگوهای مصرف، تشخیص نه تنها دشوار که بسیار پیچیده شده است؛ بنابراین باید از ابزارهای معتبرتر، متنوعتر و دقیقتری استفاده کنیم.
مدیرکل دفتر مراقبت در برابر آسیبهای اجتماعی آموزش و پرورش با اشاره به اینکه شیوعشناسیها، یکی از این ابزارهای تشخیصی محسوب میشوند خاطرنشان کرد: نباید فراموش کرد این روش ملاحظات فنی و تربیتی خود را دارند به این معنا که آیا از نظر تربیتی صحیح است که در قالب یک پرسشنامه شیوعشناسی، از کودک و نوجوان سؤالاتی را بپرسیم که سوگیری مثبتی را در او برای مصرف مواد و یا کنجکاوی درباره آن ایجاد نکند؟
راهحلهای آموزش و پرورش برای تشخیص مصرف مواد در بین دانشآموزان
وی درباره اینکه چه راه حلی برای این مساله وجود دارد، پاسخ داد: آموزش و پرورش در حال استفاده از چند ابزار مختلف برای این امر است و یکی از شیوههای مناسب، استفاده از ابزارهای سنجش خطرپذیری است که مشکلات و بدآموزیهای تربیتی پرسشنامههای شیوعشناسی را ندارد. روش دوم استفاده از ابزارهای مکمل، از قبیل غربالگریهای میدانی و روش سوم در صورت تایید خطرپذیری فرد در ابزارهای خطرپذیری و میدانی، استفاده از ابزارهای تشخیصی مصرف و وابستگی است.
کیایی با تاکید براینکه برای دست یافتن به آمار اعتیاد نوجوانان باید دیدگاههایی که در مورد آمار اعتیاد در بین نوجوانان وجود دارد را اصلاح کنیم چراکه غربالگری این موضوع، کار پیچیده و ظریفی است و این گونه نیست که ما با نوعی سرشماری بتوانیم نتیجهگیری کنیم لذا نباید تبعات تربیتی چنین غربالگریهایی نیز نادیده گرفته شود.
طراحی ابزاری برای سنجش مستمر وضعیت خطرپذیری نوجوانان
وی از طراحی ابزاری مناسب برای سنجش مستمر وضعیت خطرپذیری نوجوانان خبرداد و گفت: در این طرح وضعیت خطرپذیری نوجوانان مورد سنجش و ارزیابی قرار میگیرد؛ به این معنا که متغیرهایی همچون نگرش مخاطرهآمیز، گرایش مخاطرهآمیز، محیط مخاطرهآمیز و متغیرهای مشابه دیگر، به ما در تشخیص وضعیت خطرپذیری کمک میکنند و چنین ابزارهایی میتواند کمک کند که تحلیل و رصد مستمری از وضعیت نوجوانان داشته باشیم.
مدیرکل دفتر مراقبت در برابر آسیبهای اجتماعی آموزش و پرورش در ادامه این گفتوگو اظهار کرد: برخلاف تصور رایج، تحلیلهای ما نشان میدهد، تنها این وابستگی به مواد و اعتیاد نیست که ممکن است نوجوانان را تهدید کند، بلکه مهمتر از آن، رفتارهای پرخطر و سوء مصرف مواد هم بسیار خطرناک است. به عنوان مثال، خطراتی که در زمینه دخانیات، آرامبخشها، انرژیزاها وجود دارد که هم خود خطرناک هستند و هم دروازهای برای خطرات بزرگتر را ایجاد میکنند.
کیایی در باره نوع برخورد آموزش و پرورش با دانشآموزان معتاد، با اینکه ابتدا باید به جای تعبیر دانشآموز معتاد بگوییم، «نوجوان معتاد» و یا «نوجوانان در معرض خطر» و «نوجوانان پرخطر» تصریح کرد: دانشآموز معتاد، پیش از هر چیز یک نوجوان است که در محیطهای مختلف خانواده، محله، رسانهها، همسالان و مدرسه زندگی میکند و متغیرهای مختلفی در خطرپذیری او نقش دارند ضمن آنکه آموزش و پرورش نیزموضوع رفتارهای پرخطر نوجوانان را موجب نگرانی میداند و در این زمینه، علاوه بر خدمات پیشگیری اولیه، خدمات دیگری را هم طراحی کرده است.