آیا خودکشی در میان نوجوانان کشور در وضعیت بحرانی است؟

مهرداد کاظم زاده عطوفی دبیر انجمن علمی روانشناسی بالینی در گفت‌و‌گو با خبرگزاري ايكنا، به بررسی مقوله خودکشی در میان نوجوانان پرداخت و در پاسخ به این سؤال که آیا در کشور ما محلی برای رصد سلامت و بهداشت روانی نوجوانان وجود دارد؟ گفت: در ارتباط با بحث خودکشی در تمام دنیا سیستم‌های مراقبت و مانیتورینگ وجود دارد که فراوانی اقدام به خودکشی و فراوانی خودکشی موفق را رصد و علل خودکشی‌ها را بررسی می‌کنند.

وی نکته مهم در این حوزه را وجود خطوط تلفن بحران در کشورهای مختلف عنوان و اظهار کرد: افرادی که افکارشان آنها را اذیت کرده و گاهی به خودکشی فکر می‌کنند، می‌توانند با این مراکز تماس گرفته خدمات مشاوره‌ای دریافت کنند، این مراکز مشاوره در صورت لزوم افراد دارای تفکرات خودکشی را به مراکز درمانی هدایت می‌کنند.

این روانشناس با اشاره به اینکه این اقدامات حمایتی در ایران نیز صورت می‌گیرد (از طریق شماره مشاور 1480 سازمان بهزیستی)، گفت: در بحث مانتیتورینگ، اقدام به خودکشی توسط پزشکی قانونی و وزارت بهداشت انجام می‌شود و اطلاعات آن به صورت محرمانه در اختیار مسئولان مربوطه قرار داده می‌‌شود.

وی با تأکید بر اهمیت فراوانی اقدام به خودکشی، آمار خودکشی در کشورمان را زیاد ندانست و افزود: اینگونه نیست که ما با موجی از اقدام به خودکشی مواجه باشیم؛ البته علت این اقدام‌ها باید بررسی شود. در زمان‌هایی نه چندان دور در برخی از استان‌ها آمار خودکشی موفق زیادی داشتیم که کارهای مطالعاتی بر روی آنها انجام و اقدامات پیشگیرانه صورت گرفت.

سیستم‌های ارائه مشاوره در مدارس باید قوی شود

کاظم‌زاده عطوفی در خصوص اقدامات پیشگیرانه‌ای که می‌توان برای مقابله با خودکشی انجام داد، گفت: دولت باید مسئولیت خود در این زمینه را انجام دهد و بررسی کند که دلایل بروز خودکشی‌ها چیست اما مسئولیت مهمی نیز بر دوش مسئولان آموزش و پرورش قرار دارد. سیستم‌های ارائه مشاوره در مدارس باید قوی شود، به این معنی که مدارس باید مشاورانی داشته باشند که صاحب دانش در حوزه مسائل روانشناسی باشند تا بتوانند تغییر رفتاری و خلقی دانش‌آموزان را شناخته و به ارائه مشاوره به آنها اقدام کنند.

نشانه‌هایی رفتاری قبل از خودکشی که خانواده‌ها باید جدی بگیرند

دبیر انجمن علمی روانشناسی بالینی در ادامه علائم رفتاری که ممکن است نشانه‌هایی برای اقدام به خودکشی نوجوانان باشد را برای خانواده‌ها تشریح کرد و گفت: در صورتی که والدین متوجه تغییر رفتار فرزندان خود شوند مثلاً قبلاً با اعضای خانواده ارتباط داشته، با خانواده سر میز غذا می‌نشسته و ... ولی مدتی است که بی‌حوصله شده، آستانه تحمل نوجوان پایین آمده، پرخاشگری می‌کند(در صورتی که قبلاً پرخاشگر نبوده)، گوشه‌گیر شده، کم‌صحبت شده، قبلاً تفریحاتی داشته که امروز انجام نمی‌دهد، یا حتی قبلاً زیاد در شبکه‌های اجتماعی حضور داشته و یا بازی‌‌های رایانه‌ای انجام می‌داده اما اکنون این کار را نمی‌کند و ... والدین باید این علامت‌ها را جدی گرفته و با یک مشاور و یا روانشناس در میان بگذارند.

خودکشی رفتار خشونت آمیز نسبت به خود است

وی پدیده خودکشی را یک رفتار خشونت‌آمیز نسبت به خود تشریح و عنوان کرد: خودکشی در واقع یک رفتار پرخاشگرانه است که مرجع آن به خود فرد باز می‌گردد. خودکشی را در اختلال‌های روانی مختلف می‌بینیم و باید دید در چنین مواردی با اختلال‌های روانی جدی مواجه هستیم یا خیر. طبیعتاً اول باید علت را پیدا کرد.

خودکشی چه زمانی اتفاق می‌افتد؟

این روانشناس افزود: اقدام به خودکشی زمانی اتفاق می‌افتد که انسان دچار احساس ناتوانی کامل نسبت به تغییر وضعیت خود شود. یعنی احساس می‌کند در مسیر زندگیش هیچ راهی نمانده است و خودکشی اقدامی برای رها شدن از تمام فشارهایی است که فکر می‌کند در اطراف وجود دارد و قادر به تغییر و اصلاح آنها نیست.

وی به شرایط خاص دوره نوجوانانی اشاره و عنوان کرد: در نوجوانان این مسئله شایع است که وقتی با یک فشار روانی بسیار جدی مواجه می‌شوند، می‌تواند منجر به خودکشی شود. مثلاً مواردی داریم که دانش‌آموزی توسط والدین خود تنبیه جدی شده، یا مورد آزار یا سوء استفاده جنسی قرار گرفته، یا دانش‌آموزی با مسئله طلاق در خانواده مواجه شده است و ...؛ اینها می‌توانند عوامل فشارزا برای نوجوانی باشد که فکر می‌کند خودکشی بهترین راه برای رهایی از این فشارها است.
-

افرادی به خودکشی فکر می‌کنند که مهارت‌های مقابله‌ با استرس‌های روزمره را ندارند

کاظم‌زاده عطوفی در پاسخ به این سؤال که آیا مسئله خودکشی در نوجوانان به حدی جدی است که به همه خانواده‌ها هشدار داده شود که مراقب این مسئله باشند؟ گفت: این مسئله برای همه می‌تواند اتفاق بیفتد، چه نوجوان، چه جوان و چه بزرگسال. نکته مهم این است که افرادی به خودکشی فکر می‌کنند که مهارت‌های مقابله‌ با استرس‌های روزمره زندگی را ندارند و یا در این زمینه ضعیف هستند.

وی به والدین توصیه کرد تا فرزندان خود را در مقابل آسیب‌های روانشناختی واکسینه کنند و افزود: واکسینه کردن به این معنی است که فرزندان خود را از همین اکنون درگیر آموزش‌های مهارتی زندگی بکنیم. مهارت‌های زندگی ابزار بسیار خوبی است که می تواند فرد را برای پیشگیری از این آسیب‌ها تقویت کند؛ فرد باید قادر باشد که بر روی پای خود راه برود.

دبیر انجمن علمی روانشناسی بالینی در ادامه به برخی از اقداماتی که منجر به نداشتن مهارت‌های زندگی در نوجوانان می‌شود، اشاره و اظهار کرد: وقتی ما از نوجوانمان قدرت استدلال را می‌گیریم، اجازه اظهار نظر و مخالفت به وی نمی‌دهیم، وقتی با یک مخالفت نوجوان مواجه می‌شویم و عملاً قادر نیستیم مسیر مذاکره را باز کنیم و یا نمی‌دانیم چگونه قوانینمان را اجرایی کنیم، فرزند ما هم در زمانی که دچار بحران می‌شود مهارت حل آن را ندارد و به پدیده‌های خشونت بار روی می‌آورد.

وی افزود: گاهی این پرخاشگری مربوط به محیط بیرون است و نسبت به اطرافیان از جمله پدر و مادر نشان داده می‌شود و گاهی معطوف به درون است که طی آن نوجوان به خود آسیب می‌رساند.

کاظم‌زاده عطوفی به مسئله‌ رسانه‌ای شدن خودکشی نوجوانان در کشور نیز اشاره و با انتقاد از این مسئله، گفت: به جای اینکه این مسائل را رسانه‌ای کنیم، باید بدانیم که این پدیده‌ها پدیده‌های خیلی خاصی نیستند و در تمام دنیا وجود دارد و رسانه‌ای هم نمی‌شود. آنچه ما باید به عنوان شهروند انجام دهیم این است که راه‌کارهایی برای ارتقای سلامت جامعه پیدا کنیم.

وی در پایان خواستار فراگیر کردن آموزش‌های مهارت‌های زندگی در میان نوجوانان شد و گفت: مسئولان امر نیز باید به پایش و علت‌شناسی خودکشی‌‌ها اقدام برنامه‌های دراز مدتی برای پیش‌گیری طراحی و اجرا کنند.