جمعه ۱۰ فروردين ۱۴۰۳ - 29 Mar 2024
تاریخ انتشار :
دوشنبه ۲۹ مهر ۱۳۹۲ / ۲۲:۲۲
کد مطلب: 20016
۳

نقش تقویت كننده ها در آموزش

نقش تقویت كننده ها در آموزش
تقویت كننده های مثبت ومنفی

تقویت مثبت با استفاده از تقویت كننده های پته ای ، جایزه و بیان جملات تحسین برانگیز ( آفرین ، خیلی خوبه ،تو همیشه الگوی دوستانت هستی و...) موثرترین روش افزایش توجه و علاقه در دانش آموزان مقاطع پایین تحصیلی بویژه مقطع ابتدایی می باشد . اما گاهی اوقات تقویت منفی (مثلا عدم توجه به دانش آموز ی كه پرحرف است یا محروم كردن دانش آموز از بازی های مورد علاقه اش و... ) در اصلاح رفتار نابهنجار دانش آموزان سركش موثر واقع شده است.

تقویت كننده پته ای مثبت در سطح مدارس مقطع ابتدایی باید خوشایند و باب طبع دانش آموزان باشد ضمنا با توجه به موقعیت جغرافیایی و فرهنگی مدارس در سطح كشور عزیزمان ایران ، مربیان می بایست در انتخاب تقویت كننده های مثبت نهایت دقت را نمایند. تقویت كننده مثبت ایده آل تقویت كننده ای است كه زمانی مربی در امر تغییر رفتار ناشایست دانش آموز ، آن را بكار گیرد هم رفتار نابهنجاردر دانش آموز خاموش شود و هم رفتارمطلوب و بهنجار جایگزین رفتار ناشایست دانش آموز شود و دانش آموز از انجام رفتار بهنجار لذت ببرد .
روش تقویت مثبت تقریبا" همان روش متداول پاداش است که همه معلمان با آن آشنا هستند و غالبا" آنرا مورد استفاده قرار می دهند . با این حال بین پاداش و تقویت مثبت اندکی تفاوت وجود دارد که روانشناسان را بر آن داشته است تا به جای پاداش از اصطلاح دقیق تر (( تقویت مثبت )) استفاده کنند . در پاداش دادن افراد ، هدف ما به طور عمده قدردانی و تشکر از اعمال گذشته آنهاست و گر چه پاداش یک رفتار معمولا" به تکرار آن می انجامد ، هدف ما از پاداش دادن به رفتار ، ضرورتا" تکرار آن رفتار در آینده نیست . اما در تقویت مثبت هدف الزاما" تکرار رفتار است . تقویت مثبت بهترین و مؤثرترین روش افزایش رفتار است .

رعایت اصول زیر اثر بخشی تقویت کننده ها را بالا می برد:
اصل اول - انتخاب تقویت کننده های مناسب: تقویت کننده های مختلف برای افراد مختلف تأثیرات متفاوت دارند . همچنین تأثیر یک تقویت کننده واحد بر یک فرد معین در شرایط مختلف متفاوت است .بنابراین لازم است در استفاده از تقویت کننده ها در شرایط گوناگون و با افراد مختلف این نکته به خوبی مورد توجه قرار گیرد.

الف - تقویت کننده های نخستین : تقویت کننده های مثبت نخستین ذاتا" اثر تقویتی دارند و از ویژگیهای آنها این است که نیاز های فیزیولوژیکی کودکان را ارضا می کنند مانند آب ، غذا ، هوا که استفاده از این تقویت کننده ها در شرایط آموزشگاهی بسیار محدود است .

ب- تقویت کننده های شرطی : این تقویت کننده ها در اصل خاصیت تقویت کنندگی نداشته اما در اثر مجاورت با تقویت کننده های نخستین خاصیت تقویت کنندگی پیدا کرده اند . جایزه ، نمره ، ستاره ، مهر صد آفرین ، مدرک و نظایر اینها . تقویت کننده های شرطی در محیط آموزشگاهی کاربرد فراوانی دارند و میتوان از طریق تقویت کننده ها برای افزایش رفتار در درس ریاضیات استفاده نمود .

ج - تقویت کننده های پته ای : پته نوع دیگری ازتقویت کنند های شرطی است . پته یک نوع کاغذ( ستاره ، ژتون ) یا یک مهر فلزی یا پلاستیکی است که پس از رفتار مطلوب دانش آموز به عنوان تقویت کننده به او داده می شود و دانش آموزان می تواند آنرا با غذا ، شیرینی ، انجام فعالیتهای مختلف و سایر تقویت کننده ها مبادلـه کنـند . بـه عنـوان مـثال می توان بـه دانـش آموز گـفت چـنانچه در درس ریـاضیـات پنج عدد ژتون کسب نماید می تواند در اجرای نمایشنامه یا .... ( که مورد علاقه اوست ) شرکت نماید . در پژوهشهای مختلف آموزشگاهی و آزمایشگاهی اثر بخشی آن با دانش آموزان مدارس ، نوجوانان بزهکار ، عقب ماندگان ذهنی و بیماران روانی به اثبات رسیده است .

د- تقویت کننده های اجتماعی : نمونه تقویت کننده های اجتماعی عبارتنداز لبخند زدن ، توجه کردن ، تمجید کردن و نوازش کردن . این تقویت کننده ها نیز اثر تقویتی نیرومند دارند و در کلاسهای درس ریاضیات می توانند مورد استفاده قرار گیرند .

و- تقویت کننده های فعالیتی : پریماک ( 1959 ) در پژو هشهای خود نشان داد که انجام رفتارهای دارای فراوانی زیاد را می توان به انجام رفتارهای دارای فراوانی کم یا ضعیف وابسته کرد . و از این طریق رفتار ضعیف را نیرومند ساخت . مثلا" به کودکی که به جای انجام تکالیف ریاضی وقت زیادی را صرف تماشای تلویزیون می کند . می توان گفت در صورتی می تواند به تماشای تلویزیون بپردازد که ابتدا تکالیفش را انجام دهد .

اصل دوم - فوریت تقویت : پژوهش ها نشان داده است که تقویت فوری از تقویت دیر آیند در ایجاد یادگیری سریع مؤثرتر است . از آنجا که تقویت بلافاصله همه رفتارهای دانش آموزان اغلب امکان پذیر نیست . معلم می تواند برای رفع این مشکل از توضیحات کلاس با پته های تقویتی استفاده کند . مثلا" معلمی که تصمیم گرفته است ، برای تقویت کردن رفتارهای مطلوب تحصیلی یا انجام درست تکالیف ریاضی و ..... دانش آموزان را در روز جمعه به گردش ببرد ، چون بین انجام رفتار و دریافت تقویت فاصله می افتدمعلم می تواند در پایان ساعت درسی یا کار روزانه به دانش آموزان بگوید که چون در درسهایشان جدیت داشته اند و تکالیف ریاضی را درست انجام داده اند خواهند توانست در برنامه گردش علمی روز جمعه شرکت کنند .

اصل سوم - مقدار تقویت: دانش آموزان وقتی می بینند معلمی همیشه و در هر مورد ، با دلیل و بی دلیل ، همه را مورد تشویق و تمجید قرار می دهد رفتار محبت آمیز او نسبت به دانش آموزان اثر تقویتی خود را از دست می دهد . اصل چهارم - تازگی موقعیت و تقویت کننده : معلمان باید بکوشند تا در آموزش خود روشها و فنون گوناگون را به کار ببرند تا دانش آموزان مرتبا" خود را در شرایط تقویتی تازه بیابند و همچنین از روشهای تقویتی متنوع استفاده کنند و برای مدت طولانی از یک تقویت کننده بطور تکراری استفاده نکنند .

2- تقویت منفی: در تقویت منفی ، حذف تقویت منفی یا فرار از آن منجر به نیرومندی رفتار می شود . تقویت منفی مانند تقویت مثبت از پدیده های معمولی زندگی روزانه است . کودکی که هنگام راه رفتن قدم اشتباهی برمی دارد ، زمین خواهد خورد . معلم با تهدید کردن دانش آموزان به گرفتن نمره کم و مردود شدن در امتحان ، آنها را به درس خواندن وا میدارد. یکی از مشکلات تقویت منفی این است که ابتدا باید محرک آزارنده را در مورد آزمودنی اعمال کنیم تا بعد بتوانیم با حذف آن محرک ، رفتاری را در آنها نیرومند سازیم حال بمنظور آشنایی با تقویت پته ای رفتار، نمونه هایی را مطرح می نماییم :
 
آموزگار در ازای كار های مثبت دانش آموزان ( توجه دانش آموزان به درس جدید ، انجام به موقع تكالیف ، همكاری با دوستان ، دادن پاسخ صحیح به سوالات آموزگار ،جدیت در فراگیری دروس جدید ) از ابزار تقویت كننده ذیل استفاده می نماید :
الف – بیان كلمات تحسین آمیز ( آفرین ، خوبه ، بسیار خوبه و... )
ب – دادن نمره عالی به دانش آموزان در دفتر ثبت شاخص كلاس
ج- دادن كارت جایزه به دانش آموز و معرفی به بانك جایزه آموزشگاه جهت در یافت جایزه موردعلاقه اش
د-دادن مسئولیت های دلخواه دانش آموزان به آنها ( نماینده كلاس ، نماینده بهداشت كلاس ، نماینده بهداشت مدرسه ، مسئول كتابخانه ، پلیس كلاس ، پلیس مدرسه و نماینده واحد تكنولوژی و... )

توضیح : بانك جایزه ، یك یا دو كمد ویترینی مملو از جوایز مورد علاقه دانش آموزان است كه در قسمتی از سالن آموزشگاه قرار می گیرد معمولا از بخش كمك های مردمی جوایز متناسب با سن دانش آموزان خریداری و پس از امتیاز بندی كلیه جوایز در كمد ها چیده می شود همچنین در كلیه كلاس ها جدول امتیاز ژتونی یا همان جدول كارت جایزه نصب می شود ، هرگاه دانش آموز در دروس مختلف موفقیتی كسب نماید در جدول امتیاز ژتونی یك كارت به كارت های جایزه او افزوده می شود. جدول امتیاز ژتونی این امكان را به دانش آموزان می دهد تا با سعی وتلاش بیشتر در انجام رفتار های بهنجار و ترك رفتار های نابهنجار كارت های جایزه بیشتری كسب نموده و بدین ترتیب به جوایز دلخواه خویش برسند ازسویی دیگر رفتارهای بهنجار در دانش آموزان تقویت خواهد شد و رفتارهای نامطلوب آن ها كم رنگ تر می شود.

بی توجهی به رفتار های نامطللوب و تایید رفتارهای بهنجار
گاهی اوقات بی توجهی آموزگار به رفتار های نامطلوب یك دانش آموزدر حین انجام فعالیت های كلاسی (مثلا : نوید در حین آموزش درس جدید توسط آموزگار، زیاد صحبت می كند ولی محمد هنگام آموزش درس جدید كاملا به صحبت های آموزگار توجه می نماید ) در دراز مدت باعث خاموشی رفتار نامطلوب خواهد شد.

نكته : همواره سعی نمایید رفتارهای مطلوب و بهنجار دانش آموز را مورد تشویق قرار دهید و نسبت به رفتارهای نابهنجار او بی توجه باشید و در باره رفتارهای خوب و مورد پسند خویش با دانش آموزان صحبت نمایید و به آن ها كمك نمایید تا خود را به آن سطح متعالی برسانند .

استفاده از طرح ارائه الگو به دانش آموزان : در این روش در ابتدا به دانش آموزان الگویی كامل كه مورد علاقه دانش آموزان است و با تحصیل وكسب علم خویش توانسته به مدارج بالای علمی دست یافته است به دانش آموزان معرفی می شود و مربی بابیان كلمات تحسین آمیزدرباره الگوی ارائه شده و با بیان اینكه این گونه افراد همواره محبوب و مورد علاقه همه هستند مقدمات ایجاد تصویر ذهنی مناسب از الگوی مربوطه رادر ذهن دانش آموزان فراهم خواهد نمود پس ازمدتی خصایص وشخصیت الگوی ارائه شده در ذهن دانش آموزان جای گرفته و در آینده ملكه رفتاری آن ها خواهد شد و دانش آموزان سعی می نمایند با انجام كارهای خوب خودرا به الگوی رفتاری خویش نزدیك تر نمایند .

گاهی اوقات مربی در خلال ساعات آموزشی زندگی نامه دانشمندان ومشاهیر بزرگ ادبی كه چگونه در راه پیشرفت علم و خدمت به بشریت تلاش نموده اند را برای دانش آموزان بصورت داستان یا شعر بخواند باعنایت به اینكه دانش آموزان اكثر مهارت های رفتاری و آموزشی را بصورت تصادفی و اتفاقی و غیر مستقیم از محیط اطراف خویش كسب می نمایند، مربیان و اولیاء می بایست محیط اطراف نو آموز چه درخانه وچه در مدرسه رابه نحوی تزئین نمایند تا همواره دانش آموز در حال كسب تجربه جدید باشد ضمنا فراموش ننماییم كه كودكان مقلدان بسیار خوبی هستند و همیشه رفتارهای مارا تحت نظر داشته و هرگونه كه رفتار نماییم آن ها تقلید می كنند و به خود ما ارائه می دهند. پس بهتر است هنگام آموزش كودكان مواظب رفتار خویش باشیم.

پرورش خلاقیت در دانش آموزان ابتدایی: خلاقیت مفهومی پیچیده و در برگیرنده ابعاد مختلف علمی، فرهنگی، سازمانی و فردی است. اگر بخواهند در جامعه ای این مفهوم توسعه یابد و به شکلی پایدار تحقق یابد باید در درجه اول شرایط علمی، فرهنگی، سازمانی و فردی آن را به وجود آورند. زیرا اگر شرایط لازم و مناسب علمی فراهم نیاید هر نوع کوشش از نظر کیفیت و محتوا بی نتیجه خواهد ماند. همچنین اگر نتوانیم شرایط فرهنگی و سازمانی تحقق و توسعه خلاقیت را ایجاد کنیم هر چه بکوشیم و توان علمی خود را افزایش دهیم باز هم نمی توانیم به توسعه ای پایدار دست پیدا کنیم.

آماده سازی شرایط گام اول پرورش خلاقیت دانش آموزان ابتدایی: اکثر صاحبنظران بر این باورند که اولین گام در پرورش خلاقیت کودکان به وجود آوردن شرایط مناسب در محیط خانوادگی، آموزشی است.
کارل راجرز می گوید: واضح است که خلاقیت را نمی توان با فشار به وجود آورد بلکه باید به آن اجازه داد تا ظهور کند. در مورد خلاقیت هم همین وضع صادق است.

چگونه می توانیم شرایط خارجی را مساعد بسازیم تا شرایط داخلی تسریع شود و خلاقیت پرورش یابد؟
تجربیات در روانشناسی نشان میدهد که می توانیم با فراهم کردن امنیت روانی و آزادی، احتمال ظهور خلاقیت سازنده را افزایش دهیم.

آموزش و پرورش برای رشد و خلاقیت و نوآوری در معلم و دانش آموز به ویژه در دوره آموزش ابتدایی به منزله زیربنای تعلیم و تربیت باید درک روشن و صریحی از شرایط موجود به دست بیاورد، در گام بعدی باید بکوشد بر مبنای فلسفه تعلیم و تربیت و اهداف اصولی و معیارهای علمی و معتبر تصویر روشنی از شرایط مطلوب پرورش خلاقیت رسم کند. با ارایه این تصویر می توان به خوبی دریافت که شرایط پرورش خلاقیت در کلاس درس، مدرسه، سازمان آموزش، خانواده یا هر محل آموزشی و پرورشی دیگر، باید به چه صورتی باشد. در نتیجه می توان با کمترین صرف وقت، انرژی، میگنا دات آی آر،انگیزه و سرمایه در مسیر پرورش و شکوفایی خلاقیت و نواندیشی قرار گرفت. اما اگر شرایط مناسب علمی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و فردی پرورش خلا قیت را فراهم نیاوریم هر عامل مثبتی در مسیر خلا قیت نه تنها موثر نخواهد بود بلکه به صورت یک مانع عمل خواهد کرد.

معلم خلاق و نقش او در پرورش خلا قیت دانش آموزان: بسیار می شنویم می خوانیم و مشاهده می کنیم که همه درباره شیوه های پرورش خلا قیت دانش آموزان بحث می کنند. در حالی که دانش آموزان در مقام فراگیرنده و شکل پذیر آموزش و پرورش به شدت تحت تاثیر رفتار معلم قرار دارد.

در دوره ابتدایی که اثرپذیری، نقش پذیری و انعطاف پذیری بیشتر به چشم می خورد، ضرورت دارد که بیش از پیش از پرداختن به شیوه های پرورش خلاقیت دانش آموزان سعی کنید یک معلم نواندیش، نوآور و خلا ق باشید، زیرا معلم در ابتدای امر آموزش در نظر دانش آموز الگوی قابل اعتمادی است که سبب اثبات یا نفی یادگیری می شود.

اگر معلم آموزش خلاقیت را به دانش آموز به صورت کلا می ارائه دهد، ولی خودش الگوی عملی خلا قیت نباشد برای او تناقض و تضاد شناختی به وجود می آورد.

اگر در گفتار خود شیوه آموزش و نحوه پرسیدن سوال شیوه برقراری ارتباط عاطفی و نحوه ارزشیابی خلا قی را بروز ندهیم و احساس و عاطفه خود را به شکل خلا قانه ای ابراز نکنیم هر چه تلا ش کنیم نمی توانیم به خوبی آموزش عملی باعث پرورش خلا قیت آنها بشویم. در حقیقت معلم باید با رفتار عملی خود به شکل خلاقانه ای اندیشه ها و افکارش را نمایش دهد و با ابراز احساس عاطفه و شکل های گوناگون کلا می و غیرکلامی خلاقیت، فرصت نمونه برداری ادراکی را برای دانش آموز فراهم کند تا او بتواند به خلا قیت و نوآوری دست یابد.

ضروری ترین گام معلم برای پرورش خلا قیت دانش آموزان تلا ش و کوشش او در پرورش خلاقیت خود اوست. ولی این حرکت نباید سبب شود که معلم از یاد دانش آموزان غافل شود. در اصل این حرکت دو سویه است و از معلم به شاگرد و از شاگرد به معلم باز می گردد.

«بی آرتورا - کارین و رابرت بی ساند» درباره نقش خلا قیت معلم در زمینه توسعه خلا قیت در کلاس می نویسد:
((معلمانی که از خود رفتار خلاق نشان می دهند، محیط های کلا س درسی به وجود می آورند که خلاقیت را ارتقا می دهند. این معلمان از موانع حسی و فرهنگی در کلا س خود پرهیز می کنند.))

- آثار مطابقت - ایمان بیش از حد به منطق - ترس از اشتیاه یا ناکامی - خود ارضایی - نداشتن استقلال - اتکا به قدرت - کمال گرایی. اگر این چند نشانه را در مورد معلم خلاق و آفرینشگر در نظر بگیریم می توانیم از همین امروز در جهت پویایی و خلاقیت بیشتر خود حرکت کنیم.»

خلاقیت در کلاس:
معلم دوره ابتدایی می باید ذهنی فعال، پویا و اطلا عاتی علمی و به روز و کاربردی داشته باشد. معلم دوره ابتدایی باید یک سلسله اصول و مبانی را در جهت پرورش خلا قیت دانشآموزان در کلاس درس در نظر بگیرد تا بتواند دراین زمینه موفق شود. برخی از این اصول به شرح زیر است:
1- پرورش خلاقیت در آموزش ابتدایی نیازمند نوگرایی، انعطاف پذیری و تنوع در رفتار، گفتار و تدریس است.
2- اگر معلم ابتدایی پرتکاپو، با انرژی و فعال و با نشاط باشد سبب رشد خلا قیت در دانش آموز خواهد بود.
3- اعتماد به نفس معلم در رشد اعتماد به نفس در دانش آموزان ابتدایی خلا قیت است.
4- خطر پذیری، بارش فکری، یورش اندیشه برای دانش آموز زمینه فن پرورش خلا قیت است.
5- میل به تجربه های آموزشی ناشناخته، ترجیح دادن سادگی به پیچیدگی، طرح سوال، تحریک کنجکاوی، آموزش کشف محیط، جهت دهی ذهنی دانش آموز، برای رشد خلا قیت در دوره ابتدایی ضروری است.
6- فشار نیاوردن، تحمیل نکردن دانسته های خود و تقویت مثبت دانش آموز ابتدایی در پرورش خلا قیت تاثیر بسیار دارد.
7- بازی و فعالیت های آزاد و انعطاف پذیر کلا س سبب رشد افکار و احساسات خلا قانه می شود.
8- معلم شوخ طبع، خوش رو و دارای علا یق هنری باعث تحریک در رشد خلا قیت می شود.
9- پرهیز از دانش جدید، روش های تازه، فکر نو، برنامه های جدید و ابراز وجود مانع رشد خلا قیت است.
10- گرایش به روش های تکراری، آموزش از روی عادت، پرسش و پاسخ کلیشه ای، روح خلا قیت را در دانش آموز ابتدایی می کشد.
11- نداشتن تمرکز ذهنی، تحمل نکردن، ابهام و تضاد وابستگی و انجام فکری نشانه نبود خلا قیت است.
12- رشد علمی، تجربه کلا سی، ارزشیابی مستمر از خود از عوامل رشد خلا قیت است.

پرورش خلا قیت در خانواده:
1- به اندیشه ها، ایده ها و نظرهای فرزندانتان بی اعتنا نباشید و آنها را بی اهمیت و ناچیز نشمارید.
2- فرزندانتان را با داستان، اسطوره و افسانه ها آشنا کنید تا پشتوانه فرهنگی قوی و محکمی در این زمینه داشته باشید. 3- در صورت امکان به فرزندانتان حق انتخاب و آزادی عمل بدهید.
4- با فرزندانتان از رویاها و امیدهای آینده صحبت کنید.
5- طوری رفتار نکنید که گویی فقط آن چه بزرگ ترها انجام می دهند اهمیت دارد.
6- به فرزندتان یاد بدهید چگونه برای کاری که می خواهد انجام دهد پیشاپیش برنامه ریزی کند و آینده نگر باشد.
7- اگر فرزندتان گوشه گیر و خجالتی است در حضور دیگران از او تعریف کنید و برایش احترام قائل شوید و در خلوت در آغوشش بگیرید.
8- ترس و تشویش خود را نسبت به دستگاه های صاحب اقتدار به فرزندتان منتقل نکنید.
نام شما

آدرس ايميل شما
  • نظراتی که غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نمی‌شود
  • نظرات پس از تأیید مدير حداكثر ظرف 24 ساعت آينده منتشر می‌شود

دربارۀ تاثیرات عجیب «ترس از پشیمانی»
چگونه با ذهن آگاهی حواس کودکان مان را جمع کنیم؟
تقاضا برای سلب اختیار تشخیص اختلال اسکیزوفرنی توسط روانشناسان بالینی!
چرا نباید برای جلب محبت یا عشق التماس کنیم؟
ویژگی‌های یک اردو مطالعاتی خوب چیست؟
چطور از فکر کردن بیش از حد به یک موضوع جلوگیری کنیم؟
نوجوانان آمریکایی بدون تلفن همراه احساس بهتری دارند
من با دروغ گفتن و آه وناله پول درمیارم
افراد کمال‌گرا چه ویژگی‌هایی دارند؟
كودكان را قرباني حرف مردم نكنيد
خودبیمارانگاری از خود بیماری مرگبارتر است!
راه‌ درمان تب بالای تمایل به عمل‌های زیبایی چیست؟
ميزان هوش، با توانايى تغيير كردن، اندازه گيرى ميشود. آلبرت انشتين