دو زبانگی در کودکان؛ مزیت ها و مخاطرات
پدیدۀ دو زبانگی امروزه یکی از دغدغه های اصلی جوامع و گویشوران «دهکدۀ جهانی» است. در ایران نیز به دلیل وجود اقوام، نژادها، زبان ها و گویش های متنوع، ضرورت فراگیری زبان معیار ملی و بین المللی دو چندان قلمداد می شود. آیا دو زبانگی و ترویج آن مطلوب است؟ چه مزیت ها یا مخاطرات اجتماعی و روان شناختی برای آن می توان متصور شد؟
دکتر رضا پیش قدم در این نشست که ۱۹ آبان با همکاری گروه علوم تربیتی و روان شناسی و گروه زبان انگلیسی دانشگاه فردوسی برگزار شد در سخنرانی خود با عنوان «دو زبانگی؛ آری یا خیر؟!» به پدیده دو زبانگی پرداخت و گفت: شاید بدیهی به نظر برسد که ما امروزه باید دو زبانه شویم؛ ولی این طور نیست. همچنان که در آمریکا از هر چهار نفر فقط یک نفر می تواند ارتباط برقرار کند. پس تحت لوای فناوری روز و نرم افزارهای مکالمه چه نیازی است که زبان دوم یاد بگیریم؟ اگر چنین باشد آینده آموزش به مخاطره می افتد. استاد دانشگاه فردوسی با اشاره به دغدغه هایی مبنی بر تغییر هویت کودکان افزود: برخی مدعی اند اگر بچه ها دو زبانه شوند، در یادگیری زبان اول با تاخیر در صحبت کردن مواجه خواهند شد.
دکتر پیش قدم در ادامه بحث خود چهار مزیت: ۱٫داشتن ذهن چابک ۲٫ تفکر خلاق ۳٫ جهان بینی جدید ۴٫ غنای هوش هیجانی را از محاسن دو زبانگی برشمرد و افزود: انتقال از یک زبان به زبان دیگر باعث پویایی و چالاکی ذهن افراد می شود و چنین افرادی دیرتر دچار فراموشی(آلزایمر) می شوند. چون ذهن، بسیار چابک (multitasking)می شود. وی با اشاره به تفکر خلاق کسانی که دو زبانه می شوند به سخن ویگوتسکی Vygotsky استناد کرد و گفت: تعداد واژه مساوی است با میزان تفکر. یعنی هرچه قدر تعداد واژگان زبان شخص بیشتر باشد او تفکر متفاوتی خواهد داشت. استاد گروه زبان انگلیسی دانشگاه فردوسی سومین مزیت دو زبانگی را کسب جهان بینی جدید دانست و گفت: در آموزه های دینی نیز به آموختن زبان جدید و کسب جهان بینی جدید اشاره شده است. به عنوان مثال زبان فارسی زبانی است که در آن چند پهلوگویی، نبود شفافیت، غیرخطی بودن و تعارف محور بودن باعث می شود که سخنان ما خواننده محور شود. در نتیجه زبان فارسی جنبه ادبیاتی، شعری و هنری پیدا می کند اما زبان انگلیسی به دلیل داشتن ماهیت خطی، مستقیم و شفاف گونه در واقع زبانی منطقی نما است و به درد مباحثه می خورد. وی در تشریح چهارمین مزیت که غنای هوش هیجانی بود افزود: در یادگیری زبان دوم، هوش هیجانی زبان آموز تقویت می شود. چراکه در کلاس های آموزش زبان نوعی تعامل و کنش متقابل(interaction) شکل می گیرد؛ در نتیجه ما وقتی زبان دیگری یاد می گیریم در واقع حساس می شویم.
دکتر پیش قدم با تقسیم زبان به دو سطح زبان اجتماعی که در مکالمات روزمره استفاده می شود و زبان آکادمیک که به مهارت های نوشتاری و خوانشی توجه دارد افزود: به نظر می رسد موسسات زبان بیشتر به نوع اول و دانشگاه ها بیشتر به نوع دوم توجه نشان می دهند. وی مناسب ترین زمان یادگیری زبان دوم را در ایران حدود ۸ و ۹ سالگی دانست و گفت: در این سنین مغز دارای آمادگی لازم برای کسب محفوظات است و سواد زبان فارسی شکل گرفته و هویت ملی مذهبی تا حدی درک شده است. همچنین محققان بر این باورند که برای رسیدن به سطح متوسط زبان انگلیسی حدود ۱۱۰۰ ساعت وقت لازم است، این در حالی است که آموزش و پرورش حدود ۵۵۰ ساعت از ۱۳ تا ۱۸ سالگی به آموزش زبان انگلیسی زمان اختصاص می دهد که هرگز پاسخ گوی نیاز زبان آموزان نیست. دانشگاه هم در خوش بینانه ترین حالت تا پایان مقطع کارشناسی ۱۰۰ ساعت برنامه زبانی دارد که باز هم بسندگی زبانی مناسب در دانشجویان ایجاد نمی شود.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی خاطر نشان کرد: به نظر می رسد امروزه موسسات زبان انگلیسی به شرط استفاده از مدرسان آشنا به مفاهیم هویتی، فرهنگی و روان شناسی یادگیری و آموزش زبان می توانند از سنین ۹-۸ تا ۱۵-۱۴ سالگی سطح بسندگی زبان را در زبان آموزان ایجاد کنند. وی تاکید کرد: آموزش زبان خارجی در سنین کودکی در صورتی که معطوف به زبان اجتماعی و به شکل بازی و غیر رسمی باشد مردود نیست؛ به شرطی که از مدرسان بسیار حرفه ای زبان انگلیسی استفاده شود که آشنا به مفاهیم روان شناسی رشد، شناختی و اجتماعی باشند و تداخل و تعادل زبانی و هویتی ایجاد نشود. دکتر پیش قدم تاکید کرد: زبان آموزی در سنین کودکی اگر توسط افراد غیر حرفه ای ارائه شود می تواند هویت، انگیزه، حس اعتماد به نفس و کارآمدی فردی کودکان را در سنین بزرگسالی دستخوش تغییر قرار دهد و صدمات جبران ناپذیری به فرد وارد کند.
