مهارت های لازم برای معلمان دینی در عصر فناوری هاي نوين
چکیده
کلید واژگان:
مقدمه
بررسی اخیر، فناوری اطلاعات و ارتباطات را یک عامل تولید و به منزله دارایی می داند، که هزینه های مترتب بر آن، نوعی سرمایه گذاری به شمار می آید. به عبارت دیگر، فناوری اطلاعات و ارتباطات، منبعی ارزشمند برای افزایش توان و بهینه سازی عواملی چون نیروی انسانی، ابزار و سرمایه به منظور حرکت و پویایی محسوب می شود (حمزه بیگی، مقصودی، 1383). در واقع، از شاخص های نظام های پیشرو تعلیم و تربیت،
می توان به استفاده از ظرفیت های تازه ای اشاره کرد که در سایه تحول های فناوری ایجاد شده است (مهرمحمدی، 1383، ص2)؛ به گونه ای که امروزه می توان بیشترین انتظارها از کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات را در فرایند یاددهی و یادگیری داشت (استین سکیر و همکاران، (5) 2004، ص1).
بنابراین مراکز آموزشی و پرورشی در هزاره جدید در موقعیتی به فعالیت خود ادامه می دهند که با این مهم دست به گریبان اند که چگونه خود را برای فائق آمدن بر تغییرات و فرصت های ایجاد شده توسط کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات تغییر دهند (برین و همکاران، 2001). ورود رایانه های شخصی و دسترسی گسترده به اینترنت، محیطی را به وجود آورده که نظام های تعلیم و تربیت در سطح جهان را ملزم ساخته است بیشترین تمرکز خود را بر آماده کردن معلمان و دانش آموزان در بهره مندی از این فناوری ها در فعالیت های آموزشی و تربیتی قرار دهند. البته عوامل بسیاری بر نتایج یادگیری دانش آموزان تاثیرگذار است؛ مانند: نگرش، توانایی، خط مشی، روش های ارزشیابی، برنامه درسی، مشارکت والدین و تسهیلات مدرسه. اما با وجود این، معلمان کلید ارتباطی هستند میان انتظارات اجتماعی نظام آموزش و پرورش و آنچه دانش آموزان یاد می گیرند. گفتنی است توسعه مدرسه نباید بدون پیشرفت معلم اتفاق افتد؛ زیرا آمادگی حرفه ای معلمان نه تنها بر عملکرد، هدایت و نتایج خودشان، بلکه بر دانش آموزان و بالطبع آن جامعه هم تاثیر می گذارد.
آموزش (تعلیم) دینی، آموزش و فراگیری آموزه های دینی است که صرفا به قصد یادگیری و کسب اطلاع از مسائل زیربنایی یا روبنایی، جهان شناختی یا عقیدتی یک دین انجام می پذیرد (رهنمای، 1379، ص10). تربیت در اسلام تنها انجام مناسک دینی نیست، بلکه پروراندن هر صفت و کمالی است که انسان در مقام جانشین خدا بر زمین و انسان
به عنوان انسان باید دارا باشد (روزبهانی، 1380، ص3). اما شناخت تمایلات طبیعی و نیازهای فطری دانش آموزان و پاسخ گویی صحیح و به موقع به هریک از آنها مهم ترین پایه تربیت دینی به شمار می رود. احساس دینی از احساسات فطری بشری است که در طول تاریخ به شکل های مختلفی خود را بروز داده است. دین به منزله یکی از منابع فرهنگ و تمدن بشری، با تاثیرگذاری بر نخبگان و توده مردم می تواند تمام انرژی ها را در جهت انقلاب ها، اصلاحات، تمدن ها و فرهنگ ها به کار گیرد و آثار عظیمی از خود به یادگار بگذارد (نصرآبادی و نوروزی، 1383، ص31). اما نباید از یاد برد که توجه به عامل زمان (مقتضیات زمان) در تربیت دینی، ضرورتی انکارناپذیر است. آنچنان که حضرت امیر (علیه السّلام) می فرمایند: تقسروا اولادکم علی آدابکم فانهم مخلوقون لزمان غیر زمانکم؛ «فرزندانتان را برای زمان خودشان تربیت کنید نه زمان خوتان؛ زیرا آنان در زمانی غیر از زمان شما زندگی خواهند کرد». همچنین امام صادق (علیه السّلام) می فرماید: علی العاقل ان یکون عارفا بزمانه؛ «بر خردمند است، که زمان خود را بشناسد» (محمدی ری شهری، 1377، ص 3899). همچنان که حضرت امیر(علیه السّلام) می فرماید: انه لابد للعاقل... لیعرف اهل زمانه؛ «خردمند باید مردم زمان خود را بشناسد» (همان، ص3900). همه این احادیث بیانگر اهمیت و ضرورت شناخت عصر و زمانه است؛ زیرا در عصر حاضر، فناوری اطلاعات در حوزه تربیت دینی حضور تردید آفرین و شکننده خود را نشان داد. پویایی نظام تربیتی در این است که اصول، روش ها و کارکردهای خود را از حالت ایستا خارج کند و بتواند خواسته هایش را متناسب با دگرگونی محیطی شاداب و زنده نگه دارد. اگر یک نظام تربیتی بخواهد بدون توجه به دگرگونی شرایط محیطی، اصول و شیوه های معینی به صورت ثابت برای همه زمان ها و مکان ها استفاده کند، محکوم به شکست خواهد بود. نظام تعلیم و تربیت کشور ما، ویژگی اسلامی بودن را دارد؛ خواه به آن تصریح شود و خواه نشود؛ زیرا از آنجا که فرهنگ کشور ما دینی و اسلامی است، تربیت ما به یک معنا، دینی خواهد بود (باقری، 1379، ص15؛ به نقل از میرزارضی، 1386).
در آیین مقدس اسلام، برنامه تربیت براساس احیای تمام تمایلات فطری و همه خواهش های طبیعی استوار است. از این روی، کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات به منظور پاسخ گویی مناسب و صحیح به تمایلات فطری بشری یعنی شناساندن خداوند، ایجاد حس پرستش براساس انس و محبت، احترام به انبیا (علیه السّلام) و بزرگان دین، ایمان به جهان آخرت و غیره ضرورت دارد. معلمان دینی با توجه به اینکه به رشد و تقویت عقاید دینی، آموزش مناسک و آداب دینی و عواطف مذهبی برای تربیت فردی متدین در جهت اهداف اساسی مبانی دینی آموزش و پرورش می پردازند، نیازمند فراگیری مهارت هایی هستند که آنان را به کاربرد صحیح فناوری اطلاعات و ارتباطات در فرایند یاددهی و یادگیری دروس دینی قادر سازد. از این روی، این مقاله در پی پاسخ گویی به پرسش های زیراست:
1. فناوری اطلاعات و ارتباطات در مدرسه و نظام آموزش چه کاربردی دارد؟
2. تربیت و آموزش معلمان دینی در عصر کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات چگونه باید باشد؟
3. نقش معلمان دینی و دانش آموزان در عصر کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات تغییری می کند؟
4. معلمان دینی برای کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در فرایند یاددهی و یادگیری درس دینی، به چه مهارت هایی نیاز دارند؟
1 . کاربرد فاوا در مدارس و نظام آموزشی
و کارآمد وظایف خود در اجتماع برخوردار باشند. منطق سوم کاربست فاوا در آموزش دینی، تسهیل و حمایت از فرایندها و برنامه های یاددهی و یادگیری آموزه های دینی است.
پس همان طور که نیوهوز بیان می دارد، مدارس و نظام های آموزش موظف به استقرار زیربناها و تامین تجهیزات لازم برای حمایت از دانش آموزان و معلمان و حفظ محیط های یادگیری ساخت گرا (8) هستند که فاوا در آنها مورد استفاده قرار می گیرد (نیوهوز، 2002)، اما تامین و تدارک امکانات و وسایل، متضمن کاربست آنها نیست. کرادلر(9) (2002) هفت پیش بایست را برای کاربرد اثربخش فاوا در آموزش ذکر می کند: 1. انطباق دادن فناوری با اهداف و استانداردهای آموزشی؛ 2.داشتن یک پنداره (10) در استفاده از فناوری برای حمایت برنامه درسی؛ 3. فراهم کردن آموزش های پیش از خدمت و ضمن خدمت؛ 4.تضمین دسترسی کافی به فناوری؛ 5. حمایت اجرایی برای کاربست فناوری؛ 6. فراهم کردن زمان کافی برای معلمان به منظور یادگیری چگونگی تلفیق فناوری در آموزش؛ 7.پشتیبانی فنی لازم در مدارس و کلاس های درس (کرادلر، 2002، ص12).
نیوهوز (2002)، موارد هفت گانه کرادلر را به پنج مورد اساسی کاهش داده است که به شرح زیر هستند: 1.تامین سخت افزار و نرم افزار؛ 2.تدوین برنامه درسی مناسب و حمایت لازم از معلمان؛ 3.سازمان، ساختار، خط مشی ها و قوانین مدرسه؛ 4. نظام آموزشی؛ 5.حمایت مدیریتی (نیوهوز، 2002، ص39). اما ضروری است پیش از کاربست فناوری اطلاعات و ارتباطات در فرایند یاددهی و یادگیری، آموزه های دینی پیش بایست های لازم را برای نتیجه بخش بودن آموزش دینی فراهم آورد.
2. تربیت و آموزش معلمان دینی
این فعالیت ها مطالعه های فردی و بازتابی
از دروس دینی را شامل می شود. اما آموزش ضمن خدمت، به طور اختصاصی به فعالیت های یادگیری که معلمان به صورت مشارکتی به منظور بهبود و تقویت آموزش معارف دینی، تمرین می کنند، اشاره دارد. کارآموزی ضمن خدمت، یکی از نیازهای ضروری برای هر معلم، به ویژه معلم دینی است که در پی پاسخ گویی به نیازهای فطری دانش آموزان می باشد. این آموزش فرصت های مداومی برای کارآموزان به منظور پیشرفت حرفه ای شان فراهم می آورد که نه تنها بر عملکرد، هدایت و نتایج خودشان بلکه بر دانش آموزان هم تاثیر می گذارد.
تربیت معلمان دینی خلاق، شرط اساسی و جدایی ناپذیر کاربست نوآوری در آموزش است. کمیت و کیفیت آموزش معلمان دینی باید متناسب با الزامات تدریس در جامعه و محیط یادگیری فاوامحور باشد. پریکت (13) (2005) اقدامات و رویکردهای عمومی زیر را برای فرع نیازهای معلمان در فرایند تربیت معلم پیشنهاد می کند:
الف) افزایش آگاهی و دانش در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات در دستور کار قرار گیرد؛
ب) زمان بیشتری برای کارورزی معلمان اختصاص داده شود؛
ج) حمایت های اینترنتی کافی تدارک دیده شود؛
د) آموزش ها، مبتنی بر تجارب معلمان باشد؛
هـ) انجام کارورزی در موقعیت های طبیعی که مستلزم برخورداری از دانش و مهارت در انجام کار باشد؛
و) آموزش معلمان، قبل از ارائه یا اجرای نوآوری در مدارس یا کلاس های درس صورت گیرد؛
ز) کارورزی، بر اساس کار گروهی باشد؛ به گونه ای که معلمان امکان تسهیم تجارب و دست آوردهای خود را داشته باشند (پریکت، 2005) ص12).
افزون بر موارد پیش گفته، تربیت معلم دینی باید برخی مهارت های مدیریتی را در این معلمان پرورش دهد؛ از جمله: مدیریت زمان، مدیریت اطلاعات و مدیریت گروه؛ همچنین این معلمان باید با راهبردهای یاددهی و یادگیری فاوامحور آشنا شوند و مهارت هایی نیز در زمینه طرح ریزی برنامه درسی و تدارک تجارب یادگیری به دست آورند.
3. تغییر نقش ها در آموزش فاوامحور
1 -3. فاوا و نقش معلمان دینی
تعمق کند؛ 6. معلم دینی به مثابه کارآموز مادام العمر فاوا: فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی، بی نهایت متنوع و متعدد هستند و هر روز ابزارها و نسخه های جدیدی از آنها عرضه می شود. بنابراین کارآموزی دائمی برای معلمان دینی ضرورت دارد؛ 7.معلم دینی به عنوان عضوی از گروه معلمان: در محیط های یادگیری فاوامحور، معلم دینی عضوی از گروه معلمان است و به طور انفرادی فعالیت نمی کند (بارجاس، شورمن و کایکایز، 2002).
2 -3. فاوا و نقش دانش آموزان
الف) دانش آموزان تمایل به فعالیت بیشتر و خودنظم دهی دارند؛
ب) دانش آموزان یادگیری مشارکتی را به انفرادی ترجیح می دهند؛
ج)دانش آموزان کنترل بیشتری بر یادگیری دارند.
4. مهارت های معلم دینی در عصر کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات
1. مهارت استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات به صورت یک ابزار تولیدی و شخصی؛ 2. مهارت استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات با شاگردان و برای آنان (سالم و همکاران، 2002، ص9).
ازاین روی، این مهارت ها باید محور فرایند بازآموزی و کارآموزی معلم دینی قرار گیرند. تا بتواند قابلیت های خود را متناسب با نیاز پدیدارشده در محیط های یادگیری افزایش دهد. در شکل شماره1، به طور خلاصه مهارت های مورد نیاز معلم دینی در کاربست فناوری اطلاعات و ارتباطات ارائه شده است.
1 -4. رویکرد یادگیری(14)
1-1 -4. درک چگونگی یادگیری دانش آموزان و توسعه مهارت های یادگیری آنان از درس دینی
الف) دانشی در باره چگونگی یادگیری فراگیران، همراه با منابعی خاص از فاوا که قابلیت کمک و حمایت از دانش آوزان را داشته باشد، کسب کند؛
ب) دانش آموزان را در مورد کیفیت و کمیت منابع اطلاعاتی قابل کاربرد در درس دینی کمک کند (سراجی؛ 1385)؛
ج) اینترنت را به منزله ی منبع اطلاعاتی مفید و قابل کاربرد در درس دینی، همراه با طرز استفاده ی صحیح از آن، آموزش دهد؛
د) از مهارت ایجاد انگیزه و توانایی در دانش آموزان برای کاربست فاوا در فرایند حل مشکلات دینی در زندگی برخوردار باشد؛
هـ) دانش آموزران را به توانایی مجهز کند که اطلاعات دینی مناسب و درست از منابع گوناگون جمع آوری و انتخاب کنند (جلالی و عباسی، 1383).
** توضیح شکل:
2 -1 -4. تدریس با منابع الکترونیک
الف) چگونگی استفاده از فاوا را در موقعیت های متفاوت یادگیری آموزه های دینی بیاموزد؛
ب) توانایی و چگونگی استفاده دانش آموزان از فناوری های در دسترس آنها را درک کند؛
ج) توانایی به کارگیری نظریه های مبنایی یادگیری در ارتباط با فاوا و آموزه های دینی را دارا باشد؛
د) درک مناسبی از سبک های یادگیری به منظور بهره مندی مفید و کارآمد از فاوا را در آموزش درس دینی دارا باشد؛
هـ) از توانایی ژرف اندیشی و نقد کردن کمیت و کیفیت منابع دینی مبتنی بر فاوا برخوردار باشد.
3 -1 -4. ارزشیابی الکترونیک فعالیت های دانش آموزان
الف) توانایی کاربست انواع وسایل فاوا را در جهت فرایند ارزشیابی آموخته های درسی دینی دارا باشد؛
ب) باید توجه داشت که وظیفه ارزشیابی معلم نه تنها محدود نشده است، بلکه با توجه به گستردگی منابع دینی مبتنی بر فاوا و توانایی های متفاوت دانش آموزان در بهره مندی از فاوا، این فعالیت باید با اهمیت بیشتری دنبال شود؛
ج) ارزشیابی باید به مثابه فرایندی مستمر اندیشیده شود تا توانایی افزایش کیفیت فرایند یاددهی و یادگیری دانش آموزان را در درس دینی بهبود بخشد؛
د) معلم باید انتظارات خود را از فرایند یادگیری آموزه های دینی بیان، و دانش آموزان را از نحوه فرایند ارزشیابی با توجه به انواع فاوا آگاه سازد (زمانی و کریمی، 1386).
2- 4. منابع برای یادگیری (15)
1 -2 -4. انتخاب محتوای مناسب و مهارت جست و جو در اینترنت
از سوی دیگر، قبل از هر چیز معلم دینی باید قادر به کار کردن با رایانه و استفاده از اینترنت باشد و بتوانند به خوبی از نرم افزارها و سخت افزارهای آموزشی به منظور ارتقای سطح آموزش درس دینی و نیز ایجاد انگیزه شغلی و تحصیلی خود و فراگیران استفاده کند (جلالی و عباسی، 1383).
2-2 -4. مهارت های زیربنایی و سخت افزاری
موارد | مهارت ها |
توانایی انتقال مهارت ها و داده ها میان سیستم های رایانه ای | استفاده از رایانه |
طراحی محتوای سیستم های شبکه ای مراکز آموزشی | استفاده از شبکه های الکترونیکی |
آشنایی و استفاده بهینه و مناسب از ویدئوپروژکتور | استفاده از سیسم ارائه اطلاعات |
3 -2 -4. ایجاد محتوا برای یادگیری درس دینی
الف) ساخت و پردازش محتوا به صورت فردی و جمعی؛
ب) طراحی محتوای یادگیری؛
ج) فراهم آوردن ابزارهایی برای یادگیری محتوای طراحی شده؛
د) رعایت قانون کپی رایت در باره مطالب انتشاریافته و حمایت از حقوق کپی رایت در زمینه نوشته های دانش آموزان؛
هـ) درک فرایند بازخورد و بهره گیری از آن در طراحی محتوای یادگیری که منجر به تحریک دانش آموزان برای ادامه فعالیت می شود.
4 -2 -4. ابزار عمومی و خاص
موارد | ابزارها |
واژه پرداز(12)، پویانمایی ها(13)، پایگاه داده ها(14)، صفحه گسترده(15)، موسیقی | استفاده از نرم افزارها و پردازشگر داده ها |
دوربین فیلمبرداری، چاپگر، اسکنر، ویدئوپروژکتور، ویدئوکنفرانس، پست الکترونیک، اتاق های گفت و گو، تابلوهای اعلانات الکترونیکی | استفاده از ابزرهای فناوری اطلاعات و ارتباطات برای اهداف متفاوت |
سیستم های اطلاعاتی جغرافیایی، سیستم های یادگیری زبان | استفاده از نرم افزارها و سخت افزارهای خاص |
3 -4. ارتباطات و مشارکت (20)
1 -3 -4. مهارت استفاده مناسب و کنترل شده از اینترنت
الف) فراهم آوردن امکانات و تجهیزات برای حراست و مراقبت از دانش آموزان؛
ب) شناخت و کنترل موقعیت های مشکل زا که دانش آموزان را مورد هدف قرار داده اند؛
ج) آگاهی دادن و برگزاری کارگاه های آموزشی برای استفاده صحیح از امکانات و فرصت های یادگیری ایجاد شده توسط اینترنت و...؛
د) مهم ترین فعالیت در این راستا، افزون بر آگاهی معلم، آشنا ساختن فراگیر و آگاهی دادن به اوست که می تواند نقش مهم و قابل توجهی در تحقق هدف فوق ایفا کند (زمانی و کریمی، 1386، ص74).
2 -3 -4. انتشارات الکترونیک
مزایای نشر الکترونیک
4-4. مدیریت و نظارت (22)
1- 4 -4. مدیریت محتوا و ارزیابی
الف) درک اهمیت یادگیری آموزه های دینی و محتوای یادگیری مربوط به جنبه های متفاوت یادگیری؛
ب) توانایی ایجاد تعادل میان محتواهای متفاوت یادگیری در زمینه دین و اعتقادات دینی؛
ج) شناخت میزان توانایی یادگیری دانش آموزان و امکانات محیط یادگیری در زمینه دین و اعتقادات دینی؛
د) توانایی بهره گیری از توانمندی های دانش آموزان در یافتن، گردآوری، ایجاد محتوای یادگیری و ارزیابی این محتوا در زمینه دین و اعتقادات دینی؛
هـ) شناخت ضرورت و نحوه ارزیابی محتوای یادگیری اعتقادت دینی؛
و) کمک به دانش آموزان برای خودارزیابی آنان (همان).
2 -4 -4. مهارت های ضروری برای اجرای اثربخش و توسعه استفاده از سیستم های فناوری اطلاعات و ارتباطات در تعلیم و تربیت دینی، همراه با اداره فراگیران و نظارت بر یادگیری آنهاست که موارد زیر را در بر می گیرد:
ب)آشنایی با نرم افزارها و استفاده از آنها و سخت افزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات به منظور رشد و توسعه مدیریت یادگیری اعتقادات دینی و سیستم های گزارش دهی مبتنی بر عملکردهای شخصی و گروهی دانش آموزان، معلمان و مراکز آموزشی و پژوهشی در زمینه دین و اعتقادات دینی؛
ج) یاری رساندن به دانش آموزان در یافتن بهترین مسیر یادگیری اعتقادات در راستای کاربست فاوا (همان).
5. رویکردهای کارآموزی معلم دینی در عصر کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات
دانش آموز محور، رشد و توسعه مهارت های آموزشی و فعالیت های مشارکتی حمایت کند (هداد،(23) 2003، ص2).
شناخت اهمیت فناوری اطلاعات و ارتباطات در تدریس و یادگیری، بیشتر کشورهای جهان را بر آن داشته است که معلمان خود را برای بهره مندی مناسب از این فناوری ها در شکل های متفاوت آماده کنند. کارآموزی معلمان دینی برای استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش [اعتقادات، اصول و آیین های دینی] می تواند در شکل های متفاوت اجرا شود؛ به گونه ای که این فناوری ها به منزله یک هسته اصلی و یا یک ابزار تکمیل کننده فرایند کارآموزی استفاده شود (کولایس و ژانج(24)، 2003، ص176). از این روی، کولایس و ژانج چهار رویکرد را برای کارآموزی معلمان برشمرده اند که می توان این رویکردها را برای معلمان دینی هم منظور داشت:
1 -5. فناوری اطلاعات و ارتباطات محتوای اصلی(25) کارآموزی و بازآموزی
2 -5. فناوری اطلاعات و ارتباطات تسهیل کننده (26) کارآموزی و بازآموزی
3 -5. فناوری اطلاعات و ارتباطات قسمتی از روش تدریس (30)
4 -5. فناوری اطلاعات و ارتباطات هسته انتقال فناوری (31)
نتیجه گیری
از فناوری اطلاعات و ارتباطات، تفسیرهای متفاوتی ارائه شده که گاهی با پیچیدگی بسیار غیر قابل درک است. اما در کل، با بررسی دیدگاه های مطرح شده از جانب صاحب نظران، می توان به این نتیجه دست یافت که همگی در راستای اهمیت و ضرورت کاربست صحیح فناوری اطلاعات و ارتباطات به منظور افزایش قدرت رقابت پذیری و سازگاری نظام های گوناگون آموزشی و پرورشی بوده اند. این امر خود ارتقای سطح
کارآیی و اثربخشی نظام های آموزشی را به همراه دارد. فناوری اطلاعات و ارتباطات، مشارکت بین المللی در آموزش و پرورش را تسهیل و از پیشرفت حرفه ای آن حمایت می کند. دامنه ای از انتخاب های فناوری اطلاعات و ارتباطات چون ویدئوکنفرانس ها، تابلوهای اعلانات الکترونیکی (32) و اینترنت وجود دارد که می توانند در آشنا شدن و مقابله با چالش های امروز حوزه تعلیم و تربیت دینی، معلمان را یاری دهد. لیکن آموزش و تربیت معلم در عصر اطلاعات و ارتباطات یکی از ضروریات ناشی از کاربست فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش درس دینی است. از این روی، برای برآوردن نیازها و انتظارات دینی و اعتقادی جامعه، والدین، اولیای آموزشی، فراگیران و معلمان باید مجهز به مهارت هایی به منظور استفاده بهینه از فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی باشند. به همین دلیل، تکلیف معلمان و دانش آموزان آن است که به طور مداوم کارآموزی و بازآموزی داشته باشند و دانش و مهارت های نوین را در حالی که به فعالیت خود ادامه می دهند کسب کنند؛ زیرا بدون کاربرد مناسب فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی فعالیت های آموزشی تقریبا بی حاصل خواهد بود. به این منظور، پیشنهادهای زیر ارائه می شود:
- ارتقاء و افزایش توانایی معلمان دینی در جهت به کارگیری موثر این فناوری ها؛
- آماده کردن دانش آموزان از ابعاد جنبه های ذهنی و علمی برای کاربست فناوری اطلاعات و ارتباطات در فرایند یاددهی و یادگیری درس دینی؛
- تجهیز مکان های آموزشی با امکانات و ابزارهای مورد نیاز در راستای رشد و توسعه کاربست فناوری اطلاعات و ارتباطات در فرایند یاددهی و یادگیری درس دینی؛
- ایجاد ساختار آموزشی و تربیتی مناسب در بهره گیری مناسب از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای آموزش درس دینی؛
- توسعه منابع انسانی متخصص برای بهره گیری کارآمد و اثربخش از فناوری اطلاعات و ارتباطات به منظور ترغیب و تشویق فراگیران درس دینی؛
- آموزش چگونگی استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات به منظور ارتقای کیفیت آموزش و بهبود روش های تدریس معلمان درس دینی؛
- چگونگی ایجاد فرصت های برابر آموزش دینی و بهره مندی از آن به منظور یادگیری مادام العمر مشارک کنندگان نظام آموزشی؛
از سوی دیگر، چون درس دینی تنها یک مقوله آموزشی صرف نیست و بیشتر مقوله ای تربیتی و معرفتی است که نتایج آن در تمام شئون زندگی فردی و اجتماعی دانش آموز دخیل می باشد؛ بهره وری آموزشی به تنهایی نمی تواند مورد نظر باشد. بنابراین رویکرد معرفت شناختی معلمان دینی به فاوا و آگاه بودن آنان از خاستگاه چنین پدیده ای و حدود و ثغور آن و همچنین مزایا و معایب مترتب برآن، بیش از پیش اهمیت می یابد و باید به گرایش های اخلاقی، اجتماعی و جهان شناختی در این زمینه توجه کرد.
همچنین چون مهم ترین چالش پیش روی تربیت دینی به طور عام معلمان دینی به مثابه طلایه داران این مهم به طور خاص، «ساخت زدایی» و شکسته شدن مرزها و ساخت های تقابلی مانند «دور/ نزدیک» و «ممنوع/ مجاز» می باشد که در تربیت دینی اهمیت بسیار دارد (باقری، 1384، ص59). از این روی، توجه به مولفه های ذیل از سوی معلمان دینی و کسب مهارت های لازم و تلاش برای تحقق آنها اهمیتی دو چندان می یابد:
*مولفه عقلانیت و مهارت خردوری:
و تربیت دینی زمانی تحقق و دوام می یابد که موجودیتی مدلل و موجه داشته باشد (باقری، 1384، ص72-74). قرآن کریم نیز نه تنها بر این امر صحه می گذارد، بلکه در آیات مختلف بدان تاکید می کند: قُلْ هَاتُوا بُرْهَانَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ ؛ (بقره، 111) «بگو اگر راست می گویید، دلیل خود را بیاورید».
وَ مَا کَانَ لِنَفْسٍ أَنْ تُؤْمِنَ إِلاَّ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ یَجْعَلُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِینَ لاَ یَعْقِلُونَ؛ (یونس، 100) «هیچ کس را نرسد که جز با اذن خدا ایمان آرد و بر آنان که عقل خویش را به کار نمی بندند، پلیدی قرار می دهد».
علامه طباطبایی نیز در پاسخ کسانی که معتقدند آیات و روایات، عقل را حجت نمی دانند و دلیل بودن آن را ابطال کرده اند، می فرماید: «این سخن به منزله تیشه ای است که ابتدا به ریشه آیات و روایات زده می شود و حقانیت آنها را ابطال می کند؛ زیرا اثبات حقانیت و معصومیت وحی، راهی جز طریق عقل ندارد (طباطبایی، 1362، ص219).
* مهارت تقوای حضور:
*مهارت ارزیابی، گزینش و طرد:
براین اساس، نظام آموزشی و معلم باید به جای انتقال صرف اطلاعات به دانش آموزان، موقعیت های مناسب برای پرورش تفکر آنان را فراهم سازد؛ تفکر، به ویژه تفکر انتقادی، خودبخود رشد نمی یابد. بلکه ضروری است که به صورت نظری و علمی تدریس شود (ملکی، و حبیبی پور، 1386، ص93). از سوی دیگر، این مهارت پشتوانه و مکمل تقوای حضور می باشد؛ چرا که لزوم حضور غیرانفعالی، ارزیابی اطلاعات و رویدادها می باشد. این امر نیز زمانی تحقق می یابد که فرد از روحیه ای نقادانه برخوردار باشد (باقری، 1384، ص78). از این روی، معلم دینی نیز به منزله یکی از اصلی ترین نقش آفرینان فرایند تربیت دینی، هم باید خود از مهارت تفکر انتقادی برخوردار باشد و هم بتواند این امر را در درون دانش آموزان نهادینه کند تا آنان نیز بتوانند با ذهنیتی آگاهانه و روشن در عصر فوران و بمباران اطلاعات به ارزیابی و انتخاب اطلاعات مبادرت ورزند و در برخورد با مسائل، موضعی مبتنی بر عقلانیت و اقتدار اتخاذ کنند.
پی نوشت ها :
1. کارشناس ارشد برنامه ریزی آموزشی.
2. دانشجوی کارشناسی ارشد فلسفه تعلیم و تربیت.
3. رضا علی نوروزی(استادیار گروه علوم تربیتی دانشگاه اصفهان.
4.دانشجوی کارشناسی ارشد فلسفه تعلیم و تربیت.
5. Stensaker & et al.
6. Information and Commumication Technology.
7. Niemiec, Sikorski & Walberg.
8. constructiveist.
9. Cradler.
10. vision.
11. Pre - service.
12. In - service.
13. Prickett.
14. Learning approach
15. Resources for learing.
16. Word processor.
17. Animation.
18. Database.
19. Spreadsheet.
20. Communication and Collaboration.
21. Parsons and Oja.
22. Management and Recording.
23. Haddad.
24. Collis & Jung.
25. Information and Communication Technology as Main Content.
26. Information and Communication Technology.
27. Virtual Teacher Center.
28. www. vtc. ngfl. gov. uk.
29. Career Development.
30. Information and Communication Technology Part of Method.
31. Information and Communiction Technology as Core Delivery Technology.
32. Electronic Bulletin Board.
1. قرآن کریم.
2. باقری، خسرو(1384)، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، ج2، مدرسه، تهران.
3. بیگی، حمزه، طیبه، مقصودی، مجتبی (1383)، برنامه درسی در عصر فناوری اطلاعات و ارتباطات، آییژ، انجمن برنامه ریزی درسی ایران، تهران.
4. بهار، مهری(1387)، «مطالعات دینی در نظام آموزش عالی ایران»، مجله آموزش عالی ایران، 135-149.
5. جلالی، علی اکبر، عباسی، محمد علی (1383)، فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش سایر کشورهای دنیا، آییژ، برنامه ریزی درسی ایران، تهران.
6. راهنمایی، احمد (1379)، «میزگرد تعلیم و تربیت دینی»، مجله معرفت، ش32.
7. زمانی، بی بی عشرت، کریمی، مهدی (1386)، «مهارت های نوین و رویکردهای کارآموزی معلم در عصر فناوری اطلاعات و ارتباطات»، ماهنامه انجمن انفورماتیک ایران، ش29.
8. سراجی، فرهاد (1385)، «ظهور فناوری اطلاعاتی و ارتباطی و ضرورت تغییر در شیوه های آموزشی»، پژوهش نامه آموزشی، ویژنامه ش94.
9. عباس، روزبهانی (1380)، «تاملی در تربیت اسلامی»، فرهنگ عمومی و تربیت دینی، ش29.
10. عطاران، محمد (1383)، جهانی شدن، فناوری اطلاعات و تعلیم وتربیت، موسسه توسعه فناوری آموزشی مدارس هوشمند، تهران.
11. قائمی، علی (1380)، «لزوم تجدید نظر در شیوه های تربیت دینی»، ماهنامنه پیوند، ش41.
12. مایرز، چت (1383)، آموزش تفکر انتقادی، ترجمه خدایار ابیلی، سمت، تهران.
13. ملکی، حسن و حبیبی پور، مجید (1386)، «پرورش تفکر انتقادی هدف اساسی تعلیم وتربیت»، فصلنامه نوآوری های آموزشی، ش19.
14. مهرمحمدی، محمود (1383)، بازاندیشی مفهوم و مدلوم انقلاب آموزشی در عصر اطلاعات و ارتباطات، آییژ، انجمن برنامه ریزی درسی ایران، تهران.
15. محمدی ری شهری، محمد (1377)، میزان الحکمه، دارالحدیث، قم.
16. میرزارضی دهقی، سمیه (1386)، فرصت ها و تهدیدهای ناشی از گسترش فناوری اطلاعات درتربیت دینی دانشجویان از دیدگاه اساتید عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان، پایان نامه کارشناسی ارشد، چاپ نشده، دانشگاه اصفهان، دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی.
17. نصرآبادی، حسنعلی، نوروزی، رضاعلی (1383)، «تاثیر آموزه های تربیت دینی بر فرهنگ وتمدن ایران»، مجله علوم تربیتی و روان شناسی، دانشگاه اصفهان، ش4.
18. Barajais, M. Scheuermann, F. & Kikis, K. (2002), Critical indicatiors of innovative practices in ICT - supported learning. Tech on the World Wide Web, Available at: www.iacm. forth. gr/educational/publictions. html.
19. Bradley, H, Conner, C&Southworth, G. (1994), Developing Teachers, Developing Schools, London:David Fulton.
20. Breen & et al. (2001), The Role of Information and Communication Technologies in a University Learning Environment, Studies in HigherEduction, Vol 26, No.1.
21. Collis, B & Jung, I.S. (2003), Uses of information and communication technologies in teacher education. in B. Robinson & C. Latchem (Eds), Teacher eduacation through open and distance learning, London: Rutledge Falmer
22. EEP (2006). Teachers' ICT skill framework; available at: www. eep-edu. org/innservice/skills/ICTSlillsF.htm
23. Haddad, W.D. (2003), Is instructional technology a must for learning?
24. Techknwlogi. org, retrived, available at: www.techkmowlogia.org/TKL-active-pages2/CurrentArticls/main.
25. Newhouse. p. (2002), The Impact of ICT on Learning and Teaching, on published, Western Australian Department of Education.
26. Niemiec, Sikorski, & Walberg (1989), Comparing the cost - effectiveness of tutoring and computer based instruction; Journal of Educational Computing Research, 5 (4), 395-407
27. Person, J. J. and oja, D (2004), new perspectives on compute concepts. Boston: Thomson course technology.
28. Prickett, G. R. (2005), pre-service teachers and media: Post experiences and present Practices, on published PHD Dissertation, the Faculty of the Virginia Polytechnic Institute and State University.
29. Salem, Ali & Selwood (2002), The Impact of information and communication technology on Education, available at: www. squ. edu. om/ceto.
30. Stensaker, Bjorn. Massen, Peter. Borgan, Monika. Oftebor Mette, & Karseth, Berit (2007), Use, updating integration of ICT in higher education: Linking purpose, people and pedagogy; Higher education 2007,vol,54, 417-433.
نویسندگان:
مهدی کریمی (1)
-مهدی مظاهری (2)
-رضا علی نوروزی (3)
-سید حسن هاشمی (4)
منبع مقاله :
جمعی از نویسندگان، (1388)، مجموعه مقالات همایش تربیت دینی، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پرورشی امام خمینی (رحمه الله).