آشنایی با اختلال اسكیزوفرنی
اسكیزوفرنی گروهی از اختلالات روانی شامل انواع اسكیزوفرنی كاتاتونیك، پارانویید، آشفته، تمایزنیافته و باقیمانده. واژه «اسكیزو» به‌معنی گسیختگی است و «فرنی» نیز به ذهن و روان اشاره دارد.
اسكیزوفرنی اغلب به اختلال گسیختگی شخصیتی اشاره دارد، زیرا افكار و احساسات فرد مبتلا به این عارضه دارای ارتباط منطقی و معمول با یكدیگر نیستند. فرد مبتلا قادر نیست تخیلات خود را از واقعیت افتراق دهد و بنابراین رفتاری غیرمنطقی و غیرعادی دارد.
◄ انواع اسكیزوفرنی DSM-IV
اسكیزوفرنی عمدتاً براساس تظاهرات بالینی به انواع زیر طبقه بندی گشته است :
- بدگمان ( پارانوئید Paranoid )
- آشفته یا نابسامان (Disorganized )
- نوع قوام یافته ( كاتاتونیك : Catatonic)
- نوع نامتمایز (Undiffrentianted)
- نوع باقیمانده (Residual)
- بدگمان ( پارانوئید Paranoid )
- آشفته یا نابسامان (Disorganized )
- نوع قوام یافته ( كاتاتونیك : Catatonic)
- نوع نامتمایز (Undiffrentianted)
- نوع باقیمانده (Residual)
تازه ترین سیستم پیشنهاد شده ، بیماران اسكیزوفرنیك را به تیپ های یك و دو دسته بندی می نماید . تی جی كراو در سال ۱۹۸۰ پیشنهاد كرد كه اسكیزوفرنی را براساس وجود یا عدم وجود علایم مثبت و منفی به دو تیپ یك و دو تقسیم شود .
◄اسكیزوفرنی بدگمان
۴۰ سالگی را خوب سپری كرده و معمولاً روابط اجتماعی محكمی ساخته اند . هوش آنها اغلب سالم می ماند . ذهن این بیماران به یك یا چند هذیان مشغول است و یا توهمات مكرر شنایی دارند و این دو جز مشخصه اسكیزوفرنی بدگمان می باشند . این هذیانها عمدتاً هذیانهای گزند و یا خودبزرگ بینی می باشند . بیماران دچار این نوع اسكیزوفرنی رفتارهای مشخصه انواع نابسامان و قوام یافته را دارا نبوده و هیچ یك از موارد زیر وجود ندارد :
- رفتار تكلم نابسامان یا قوام یافته - حالت عاطفی سطحی یا نامتناسب - تفكر بی ربط
◄اسكیزوفرنی نابسامان
نوع نابسامان یا آشفته اسكیزوفرنی سابقاً كودك روانی ( هبفرنی ) خوانده می شد و این بیماری معمولاً زودتر و قبل از سن بیست و پنج سالگی شروع میشود . بیماران مبتلا به این نوع فعالیتشان هدفمند و سازنده نیست و تماس زیادی با واقعیت ندارند . اكثر اوقات توجیه به ظاهر جسمی خود نمی كنند و رفتار اجتماعی به هم ریخته و آشفته ای دارند . اغلب ناگهان بدون دلیل می خندند و خندیدن و شكلك در آوردن بی جا و بی دلیل در این بیماران شایع است و دارای واكنشهای هیجانی نامتناسب حالات عاطفی سطحی و غیرهماهنگ با موقعیت ، می باشند . در حقیقت رفتار این بیماران نابسامان و در یك كلام « ابلهانه » است .
◄اسكیزوفرنی قوام بافته
امروزه نوع كاتاتونیك یا قوام بافته در اروپا و آمریكای شمالی نادر است ولی در گذشته شایع بود . مشخصه اصلی این نوع ، كاركردهای حركتی آشفته می باشد مثلاً بی حركتی به خاطر داشتن جمود عضلانی كه انعطاف مومی شكل را هم شامل می شود یا به خاطر داشتن حالت بهت یا استویوره یا اینكه گاه بیمار فعالیت مفرط حركتی دارد ( كه آشكارا بی هدف است ) تغییری سریع بین دو حالت مفرط یعنی آشفتگی و بهت پیدا می كند .
بیمار دارای منفی كاری مفرط است یعنی مقاومت واقعاً بدون انگیزه در برابر هر گونه دستوری یا حفظ یك وضعیت سفت و محكم در برابر تلاشهایی كه برای به حركت درآوردن آن می شود . انواع خاصی از حركات ارادی به دلیل گرفتن وضعیتهای نامتناسب یا غریب به طور ارادی ، حركات قالبی ، حركات ادای ، شكلك درآوردن نیز مشاهده می شود . سكوت ( موتلیسم ) نیز بسیار شایع است .
به دلیل سوءتغذیه و اتلاف قوا یا خودزنی مراقبت طبی امكان دارد ضروری شود . و بیماران در هنگام بهت با برآشفتگی باید تحت نظر باشند چون امكان دارد به خود یا دیگران آسیب برسانند .
بیمار دارای منفی كاری مفرط است یعنی مقاومت واقعاً بدون انگیزه در برابر هر گونه دستوری یا حفظ یك وضعیت سفت و محكم در برابر تلاشهایی كه برای به حركت درآوردن آن می شود . انواع خاصی از حركات ارادی به دلیل گرفتن وضعیتهای نامتناسب یا غریب به طور ارادی ، حركات قالبی ، حركات ادای ، شكلك درآوردن نیز مشاهده می شود . سكوت ( موتلیسم ) نیز بسیار شایع است .
به دلیل سوءتغذیه و اتلاف قوا یا خودزنی مراقبت طبی امكان دارد ضروری شود . و بیماران در هنگام بهت با برآشفتگی باید تحت نظر باشند چون امكان دارد به خود یا دیگران آسیب برسانند .
◄اسكیزوفرنی نامتمایز
گاهی بعضی از بیمارانی كه به وضوح اسكیزوفرن هستند را به راحتی نمی توان جزء یكی از انواع ذكر شده طبقه بندی كرد این گونه بمیاران تحت عنوان نوع نامتمایز دسته بندی می شوند . بیماران دارای هذیانهای آشكار ، توهمات ، بی ربطی و رفتار آشفته می باشند اما معیارهای اسكیزوفرنی های بدگمان ، آشفته و قوام یافته را ندارند .
◄اسكیزوفرنی باقیمانده
بیماران به طور مداوم دارای شواهد اختلالی از اسكیزوفرنی هستند ولی مجموعه كامل علایم مرحله فعال یا علایم كافی برای انواع دیگر اسكیزوفرنی را ندارند . این بیماری هذیانهای بارز ، توهم ، تفكر بی ربط و رفتار آشكار آشفته نشان نمی دهد و اگر هم هذیان یا توهمی در كار باشد ، برجسته و یا با حالت عاطفی قدرتمندی همراه نمی باشد .
◄تیپیهای یك و دو اسكیزوفرنی
در بیمارن تیپ یك یا سندرم حاد عمدتاً علایم مثبت دیده می شود و در بیماران تیپ دو یا سندرم مزمن ، بیشتر علایم منفی . علایم مثبت شامل هذیان و توهم است . در تیپ یك بیمار دارای هذیان گزند و آسیب و هذیان انتساب به خود و ... است رفتار غریبی دارد و اختلالات مثبتی در شكل فكر او بوجود می آید . اختلالاتی همچون : موازی گویی گویش بی ربط غیرمنطقی بودن از خط خارج شدن حاشیه پردازی تكلم توأم با حواس پرتی و ...
بسیاری از بیماران مبتلا به اسكیزوفرنی حاد ظاهری كاملاً طبیعی دارند . بعضی از آنها در رفتار اجتماعی سراسیمه و درگیر با اشتغالات ذهنی بوده و در خور فرورفته اند یا اینكه عجیب به نظر می رسند . بعضی بی جهت می خندند یا مات و گیج شده اند ، عده ای بی قرار و پر سر و صدا هستند . رفتار بعضی از آنها هم بطور ناگهانی تغییر می كند . عده ای دیگر گوشه گیرند تنها در اتاق خود می مانند . در این بیماران عمدتاً ساختمان مغز در سی تی اسكن طبیعی است و پاسخ به درمان هم نسبتاً خوب است .
برخلاف نشانه های مثبت سندرم حاد ، سندرم مزمن یا علایم منفی زیر مشخص می شود : كند یا سطحی شدن حالت عاطفی فقر تكلم كاهش فعالیت فقدان انگیزه سابق لذت نبردن از زندگی غیراجتماعی بودن و اختلال تفكر و وقفه فكر سر و وضع بد در سی تی اسكن ناهنجاریهای ساختمانی مغز دیده می شود و پاسخ به درمان هم خوب نیست .
طبقه بندی اسكیزوفرنی سابقه ای طولانی دارد مثلاً بعضی طبقه بندی های فرعی وجود دارد كه نام برخی از این انواع فرعی ، نشاندهنده ماهیت آنها می باشد . مثل اسكیزوفرنی دیرآغاز : در چهارمین ویرایش كتابچه تشخیصی و آماری و اختلالات روانی بسیاری از بیماران مبتلا به اسكیزوفرنی حاد ظاهری كاملاً طبیعی دارند . بعضی از آنها در رفتار اجتماعی سراسیمه و درگیر با اشتغالات ذهنی بوده و در خور فرورفته اند یا اینكه عجیب به نظر می رسند . بعضی بی جهت می خندند یا مات و گیج شده اند ، عده ای بی قرار و پر سر و صدا هستند . رفتار بعضی از آنها هم بطور ناگهانی تغییر می كند . عده ای دیگر گوشه گیرند تنها در اتاق خود می مانند . در این بیماران عمدتاً ساختمان مغز در سی تی اسكن طبیعی است و پاسخ به درمان هم نسبتاً خوب است .
برخلاف نشانه های مثبت سندرم حاد ، سندرم مزمن یا علایم منفی زیر مشخص می شود : كند یا سطحی شدن حالت عاطفی فقر تكلم كاهش فعالیت فقدان انگیزه سابق لذت نبردن از زندگی غیراجتماعی بودن و اختلال تفكر و وقفه فكر سر و وضع بد در سی تی اسكن ناهنجاریهای ساختمانی مغز دیده می شود و پاسخ به درمان هم خوب نیست .
بارزترین ویژگی آنها ضعیف شدن اراده یعنی نبود انگیزه و قوه ابتكار است . اگر بیمار به حال خود رها شود ، ممكن است مدتهای طولانی بدون فعالیت باقی بماند یا كارهای مكرر بدون هدف انجام دهد . بیماران به بهداشت فردی و ظاهر خود اهمیتی نمی دهد . گاهی رفتارهای آنها برخلاف عرف اجتماعی است . بطور مثال با غریبه ها مثل یك دوست صمیمی صحبت می كنند یا در ملا عام حرفهای زشت می زند و ... بعضی از آنها به جمع كردن اشیا می پردازند به طوری كه اطراف آنها به هم ریخته و شلوغ می شود . در این بیماران اختلالات حركتی كاتاتونیك اتفاق می افتد مثل بهت و تهییج و حركات كلیشه ای انجام می دهد .افراد مبتلا به نوعی پارانوئید یا بدگمان اسكیزوفرنی معمولاً در شروع بیماری سن بیشتری از افراد مبتلا به اسكیزوفرنی های قوام یافته و نابسامان دارند . این بیماران معمولاً شكاك ، در خود فرو رفته و منزوی ، پرتنش و گاهی اوقات پرخاشگر می باشند . تا سن حدود
علایم شایع
ظاهر شدن علایم زیر در بیمار ممكن است ماه‌ها تا سال‌ها به‌طول انجامد: دوری‌گزینی و درون‌گرایی بیش از معمول از دست دادن انگیزه‌ها محدودیت شدید هیجانات، یا بروز نابجای هیجانات هذیانها (باورهای كاذب و غیرواقعی تغییرناپذیر) توهم (یك تجربه حسی منشأگرفته از ذهن، مثلاً شنیدن صداها یا دیدن چیزهایی كه وجود خارجی ندارند) اختلال تفكر كه خود را با تكلم آشفته و غیرمرتبط نشان می‌دهد. وجود این باور در بیمار كه دیگران افكار وی را شنیده یا می‌دزدند یا او را تحت كنترل دارند. اسكیزوفرنی پارانویید ـ در این نوع به‌طور غالب رفتارهای مبتنی بر سوءظن به دیگران و رفتارهای پارانویید دیده میشود.
علل
علت واقعی آن مشخص نشده است. به‌نظر می‌رسد عوامل ارثی در آن نقش داشته باشند؛ عوامل محیطی نیز ممكن است در ایجاد آن دخیل باشند.
عوامل تشدید كننده بیماری سابقه خانوادگی اسكیزوفرنی
پیشگیری
پیشگیری خاصی برای آن شناخته نشده است.
عواقب موردانتظار
درمان در اكثر این بیماران مؤثر بوده و آنها را قادر می‌سازد تا به درجات مختلف از استقلال فردی بازگردند. حدود 30% بیماران به زندگی طبیعی و شغل خود بازمی‌گردند. گاهی این اختلال به‌طور كامل برطرف میشود.
عوارض احتمالی
ناتوانی مادام‌العمر خودزنی؛ خودكشی رفتار خصومت‌آمیز نسبت به دیگران بازگشت، غفلت در انجام وظایف، ولگردی یا حبس رفتن
درمان
اصول كلی
تشخیص از طریق مشاهده علایم بیماری توسط سایرین تأیید میشود.
- اخذ سابقه طبی، سابقه رفتاری، معاینه فیزیكی و ارزیابی روانی توسط یك پزشك توصیه می‌گردد.
- هیچ آزمون اختصاصی برای تشخیص اسكیزوفرنی وجود ندارد. برای اثبات این تشخیص، علایم باید حداقل 6 ماه در زمان‌هایی از زندگی تداوم یافته باشد. برخی بررسی‌های طبی نیز به‌منظور رد سایر بیماری‌های احتمالی عامل بیماری استفاده می‌شوند.
- هدف از درمان، كمك به بیمار برای بازگشت به عالم واقعیت است. درمان با داروهای تخفیف‌دهنده علایم شروع میشود.
- پس از كنترل علایم، درمان با روان‌درمانی و توانبخشی كه به فرد در جهت كسب دوباره مهارت‌ها و الگوهای رفتاری طبیعی كمك می‌كند، ادامه می‌یابد.
- خانواده و سایر افراد دارای نقش مهم در زندگی بیمار نیز باید در درمان مشاركت داشته باشند تا معضلات بیمار را درك كرده و بدانند برای كمك به بیمار چه می‌توانند انجام دهند. بیماران دچار اسكیزوفرنی گاهی در زندگی با دیگران مشكل دارند.
- اخذ سابقه طبی، سابقه رفتاری، معاینه فیزیكی و ارزیابی روانی توسط یك پزشك توصیه می‌گردد.
- هیچ آزمون اختصاصی برای تشخیص اسكیزوفرنی وجود ندارد. برای اثبات این تشخیص، علایم باید حداقل 6 ماه در زمان‌هایی از زندگی تداوم یافته باشد. برخی بررسی‌های طبی نیز به‌منظور رد سایر بیماری‌های احتمالی عامل بیماری استفاده می‌شوند.
- هدف از درمان، كمك به بیمار برای بازگشت به عالم واقعیت است. درمان با داروهای تخفیف‌دهنده علایم شروع میشود.
- پس از كنترل علایم، درمان با روان‌درمانی و توانبخشی كه به فرد در جهت كسب دوباره مهارت‌ها و الگوهای رفتاری طبیعی كمك می‌كند، ادامه می‌یابد.
- خانواده و سایر افراد دارای نقش مهم در زندگی بیمار نیز باید در درمان مشاركت داشته باشند تا معضلات بیمار را درك كرده و بدانند برای كمك به بیمار چه می‌توانند انجام دهند. بیماران دچار اسكیزوفرنی گاهی در زندگی با دیگران مشكل دارند.
داروها
داروهای ضدسایكوز معمولاً تجویز میشود. برخی از این داروها خوراكی بوده و برخی به‌طور تزریقی تجویز می‌شوند. اگر عوارض یك دارو خیلی شدید بوده و یا علایم بیماری با آن كنترل نگردند، داروی دیگری تجویز میشود. با برطرف شدن علایم مقدار تجویزی دارو كاهش می‌یابد. در اكثر بیماران مصرف مادام‌العمر این داروها لازم است. داروهای آرامبخش نظیر بنزودیازپین‌ها ممكن است در شروع درمان لازم باشد.
فعالیت در زمان ابتلا به این بیماری معمولاً محدودیتی وجود ندارد مگر با نظر پزشك.رژیم غذایی
یك رژیم غذایی متعادل برای حفظ سلامت مطلوب بدن توصیه میشود.
درچه شرایطی باید به پزشك مراجعه نمود؟
اگر یكی از اعضای خانواده تان شما دارای علایم اسكیزوفرنی باشد. تداوم یا تشدید علایم پس از شروع درمان اگر دچار علایم جدید و غیرقابل توجیه شده اید. داروهای تجویزی ممكن است با عوارض جانبی همراه باشند.
اگر یكی از اعضای خانواده تان شما دارای علایم اسكیزوفرنی باشد. تداوم یا تشدید علایم پس از شروع درمان اگر دچار علایم جدید و غیرقابل توجیه شده اید. داروهای تجویزی ممكن است با عوارض جانبی همراه باشند.
