لزوم حضور روانشناسان در برنامه ریزی ها/ لزوم تشکیل کمیته روانشناسی در آموزش و پرورش

باید و نبایدهای جوانان در عصر انفجار اطلاعات

در کنار توسعه تکنولوژی و سیل خروشانی از اطلاعات که در شبکه ها و فضاهای مجازی در حال انتقال است، مردم نیز به ناچار باید خود را در این سیل خروشان رها کنند، اما اینکه این سیل آن ها را به کجا خواهد برد، چه خطراتی آن ها را تهدید خواهد کرد و آیا سالم به مکانی امن خواهند رسید، جای بحث دارد.
انفجار اطلاعات سیر تحول و پیشرفت علوم و فنون در عصر حاضر شتابی روزافزون یافته است. امروزه فناوری های نوین بیشتر از گذشته زندگی انسان ها را تغییر داده و آنها را وابسته به خود کرده، تکنولوژی های اطلاعاتی هر روزه با ابداعی نوین اطلاعات بیشتر و بیشتری را در اختیار مخاطبان قرار می دهد.
البته اطلاعات نقش مهم و حیاتی در زندگی انسان ها دارد که البته این اثرات هم جنبه منفی می تواند داشته باشد و هم مثبت، تطابق با اثرات اطلاعات در تمام جوامع لازم و ضروری است بویژه در کشورهای در حال توسعه و جهان سوم، چرا که جمعیت بسیاری از این کشورها را جوانان و نوجوانان تشکیل می دهند و به مراتب اثرات آن در چنین جوامعی بیشتر خواهد بود. بر این اساس لازم است تا کارشناسان در این زمینه ورود و این مساله را مدیریت کنند.
در اینکه مردم ناچارند در سیل خروشان اطلاعات قرار گیرند و همگام با جهان امروز و انفجار اطلاعات حرکت کنند، شکی نیست، اما سووال این است که در مسیر این سیل خروشان چه امکاناتی قرار داده ایم تا این سیل نوجوانان و جوانان ما را به کام خود فرو نبرد.
برخی از کارشناسان بر این باورند که انفجار اطلاعات علاوه بر مزایایی از جمله افزایش قدرت یادگیری، هوش اقتصادی، نوآوری و حمایت اجتماعی در افراد بویژه جوانان و نوجوانان، آثار مخربی از جمله احساس تنهایی، کاهش حیا، پرخاشگری و عشق های مجازی دارد براین اساس لازم است تا رشته های روانشناسی در قالب رشته های بین رشته ای در کشور بوجود آمده و در تمام تصمیم گیری های کشور از توان علمی و وجود روانشناسان استفاده شود.
برخی از کارشناسان نیز بر این باور هستند که آموزش خویشتنداری باید به فرزندانمان در مدارس و آموزشگاه ها ارائه شود و والدین نیز قبل از ازدواج یا فرزنددار شدن برنامه ریزی های لازم را در این زمینه اتخاذ کنند تا بعدها دچار مشکل نشوند.
ایرنا به منظور بررسی انفجار اطلاعات با محوریت جوانان، میزگردی باعنوان جوانان و انفجار اطلاعات را با حضور دکتر «مجید صفاری نیا» دانشیار روانشناسی دانشگاه، مشاور خانواده و عضو انجمن علوم روانشناختی آمریکا و دکتر «امیر رفیعی نیا» استادیار دانشگاه و معاون سازمان نظام روانشناسی و مشاوره برگزار کرد که در ذیل می آید:

** نیازمند ایجاد رشته های بین رشته ای روانشناسی هستیم
دکتر «مجید صفاری نیا» دانشیار روانشناسی دانشگاه، مشاور خانواده و عضو انجمن علوم روانشناختی آمریکا گفت: در یک دهه اخیر در دنیا رشته ای تاسیس شد به نام روانشناسی فضای مجازی که یک رشته، بین رشته ای است. در غرب توسعه انفورماتیک اتفاق می افتد و رشته های دانشگاهی در کلان آن ایجاد می شود تا اثرات توسعه نرم در زندگی افراد قابل پیش بینی بوده و برنامه های آموزشی لازم در بخش پیشگیری و همچنین کم رنگ کردن اثرات منفی آن قابل مشاهده باشد اما این اتفاق در جامعه ما نمی افتد و این مساله یکی از موضوعاتی است که کشور ما را تهدید می کند.
صفاری نیا یکی از مشکلات کشور را نداشتن رشته های بین رشته ای حقیقی و علمی انفجار اطلاعات با ویژگی های روانشناختی و اجتماعی دانست و گفت: در این زمینه در کشور خلاء وجود دارد.
دانشیار روانشناسی دانشگاه اضافه کرد: در کشور رشته ای مدون با عنوان روانشناسی اجتماعی یا رشته های نزدیک به روانشناسی اجتماعی فضای مجازی، وجود ندارد در حالی که در سال 2003 در دنیا این رشته بوجود آمد و در حوزه روانشناسی فرهنگی 25 سال دانشجو تربیت کرد در حالی که در این زمینه نیز در کشور خلاء داریم.
صفاری نیا ادامه داد: به نظر می رسد ابزارها و مکانیزم هایی که امروز اطلاعات را منتقل می کند به صورت شبکه یا سیستم کاملا طراحی شده براساس ساختار نورولوژی مغز انسان است، انسان در گشت و گذار در شبکه های اجتماعی تلگرام و غیره لذت می برد، ذات این تکنولوژی نیز متناسب با ساختار مغز انسان طراحی شده و روز به روز استفاده از این ابزارها افزایش می یابد.
وی با اشاره به فرصت و تهدیدهای انفجار اطلاعات، گفت: از جمله فرصت ها یا مزایای این تکنولوژی، آگاهی، درک، دانش، هوش اقتصادی ، مهارت های حسی و حرکتی فرزندان، نوآوری اشتغال، سرگرمی، احساس خوشحالی و حمایت اجتماعی دوستان، افزایش فرصت زبان آموزی و یادگیری و کنترل و نظارت در جامعه است.
صفاری نیا تاکید کرد: این سیستم به نوعی می تواند نظارت مردم بر مردم را انجام دهد، رفتارهای جامعه پسند را برای مردم ایجاد می کند از سوی دیگر می تواند وظیفه دستگاه های نظارتی مثل سازمان بازرسی و دیوان محاسبات را انجام دهد.
وی از دیگر تهدیدات انفجار اطلاعات را کاهش تعاملات اجتماعی عنوان کرد و گفت: هر چند مسائل اقتصادی نیز منجر به کاهش تعاملات شده و فرزندان کمتر از گذشته علاقمند به دید و بازدید هستند اما وجود شبکه های اجتماعی و تعاملات مجازی نیز در این زمینه تاثیرگذار بوده و احساس تنهایی بیشتر را برای ما به ارمغان آورده است.
صفاری نیا اضافه کرد: اگر این تهدیدها را جدی نگیریم، احساس تنهایی را ایجاد می کند و در برخی افراد احساس وابستگی به فضاهای مجازی را ایجاد می کند ، هر یک از والدین و فرزندان در شبکه های اجتماعی خود قرار دارند یا هر فردی در اتاق خود در شبکه های اجتماعی به سر می برد و صمیمت در خانواده را کاهش می دهد.
وی پرخاشگری را از تهدیدهای انفجار اطاعات دانست و گفت: دیدن بازی های پرخاشگرانه همانند رابطه مصرف سیگار با سرطان است ، ایجاد ناکامی های مجازی، روابط فرازناشویی، کاهش حیا و خویشتنداری و عشق های مجازی از دیگر تهدیدات انفجار اطلاعات است.

**لزوم تشکیل کمیته روانشناسی در آموزش و پرورش
صفاری نیا با بیان اینکه سازمان نظام روانشناسی یک نظام صنفی است، افزود: این مساله باید توسط دولت و وزارتخانه های ارشاد، علوم، بهداشت، کشور و آموزش و پرورش مورد بررسی قرار گیرد، براین اساس باید کمیته روانشناسی آموزش و پرورش در وزارت اموزش و پرورش ایجاد شود.
وی با تاکید بر اینکه با کمی دوراندیشی می توان جلوی بسیاری از این تهدیدها را گرفت، گفت: طبیعت انسان است که دارای نیروهای غریزی است براین اساس به سمت این طبیعت سوق می یاید از سوی دیگر طراحان برخی از شبکه های جنسی با آگاهی از ویژگی های مغزی انسان، این شبکه ها را طراحی می کنند به همین دلیل در برخورد با جنبه های فنی انفجار اطلاعات هم دانش و هم امکانات داریم نه اینکه نمی خواهیم اقدامی انجام دهیم اما وقت و فرصت کافی نداریم.
این مشاور خانواده و عضو انجمن علوم روانشناختی آمریکا اضافه کرد: از مسائل منفی انفجار اطلاعات این است که تهدیدهای آن در جهان سوم بیشتر از تهدیدهایی است که در جوامع غرب وجود دارد، جوامع غرب به تکنولوژی، فراوانی اطلاعات و ابزارهای فنی ، مباجث روانشناختی و علوم اجتماعی توجه می کنند.
صفاری نیا افزود: در آمریکا 50 درصد زوجین یک بار از هم جدا می شوند یعنی نیمی از مردم آمریکا ، در کشور ما آمار پایین تر است اما عواقب آن برای ما بدتر است در فرزند طلاق، عواقب بدتری دیده می شود، در غرب چنانچه والدین از یکدیگر جدا شوند، سیستم و سرمایه اجتماعی طراحی شده و فرزندان آسیب کمتری می بینند.
وی گفت: از سوی دیگر در غرب علاوه بر اینکه روابط دختر و پسر در مدارس آزاد است، در عین حال آموزش خویشتنداری به دانش آموزان ارائه می دهند اما در کشور ما آموزش های لازم در زمینه کنترل ذهن و خویشنداری ارائه نمی شود.
صفاری نیا افزود: به عنوان نظام روانشناسی، وظیفه ما بوده که خدمات درمانی را در جامعه گسترش دهیم بویژه در حوزه پیشگیری و آموزش شهروندی، تاسیس رشته های جدید و آموزش عمومی از طریق رسانه و صدا و سیما، اما اساسنامه ما قدرتی ندارد چون نظام صنفی هستیم.

**لزوم حضور روانشناسان در برنامه ریزی ها
این استادیار دانشگاه گفت: نظام روانشناسی به عنوان یک صنف آمادگی همکاری با وزراتخانه ها را دارد ، ممکن است آسیب انفجار اطلاعات سراغ ما بیاید ، چرا نباید پیشگیری کنیم چرا نباید در برنامه ریزهای آموزش و پروش دو نفر از روانشناسان حضور داشته باشند، چرا مهارت های زندگی را به دانش آموزان ؛ آموزش نمی دهیم این در حالی است که 15 انجمن در ایران در زمینه روانشناسی به صورت خیریه ای کار می کنند، چرا از این فرصت استفاده نمی کنیم ، دلیل آن نیز این است که با نگاه علوم انسانی به این مساله نگاه نمی کنیم.
صفاری نیا با اشاره به اینکه آموزش های لازم در این زمینه باید در مدارس و کتاب های درسی ارائه شود، به تشکیل کمیته سلامت اجتماعی در سطح چند وزیر اشاره کرد و گفت: برنامه پیشگیری با محور آموزش، آگاه سازی و ارائه پیام واقعی باید انجام شود، از آن جایی که فرزندان ما با هوش هستند باید کارهای فوق برنامه برای آن ها در مدارس طراحی شود و مهارت های اجتماعی از سوی معلمان و والدین به آن ها منتقل شود.
این دانشیار دانشگاه گفت: بسیاری از مسائل اجتماعی مثل ترافیک، ازدحام، احساس تهدید در مترو و محیط زیست، باید امروزه با رویکرد روانشناختی مورد بررسی قرار گیرد.
صفاری نیا به گماردن وزیر خوشبختی در امارات اشاره کرد و گفت: باید رد پای روانشناسی در نهادها و سازمان ها دیده شود این در حالی است که در کشور از بین 75 وزیر و روسای سازمان ها، یک نفر هم روانشناسی تحصیل نکرده و از بین 200 نماینده مجلس شورای اسلامی یک نفر روانشناس نیست و در کمیسیون سلامت مجلس و کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی نیز روانشناسان حضور ندارد و همه این ها در حالی است که عرصه آسیب ها گسترش یافته و ادامه دارد.
وی تاکید کرد: از سوی دیگر محدود کردن مردم و گرفتن آزادی آن ها سبب می شود تا مردم واکنش نشان داده و جنس واکنش در مسیر دیگری بیفتد، اعتقاد بر این است که باید حقیقت را به مردم گفت و اگر ما نگوییم، آن ها در کانال های دیگر حقیقت را جستجو می کنند ، به همین دلیل باید اطلاعات را شفاف به مردم ارائه کرد چون مخاطب ما هوشمند و هوشیار است.
این مشاور خانواده تصریح کرد: البته مخاطبان ما دو دسته هستند، دسته ای که گیرنده فعال هستند و دسته دیگر منفعل، افرادی که منفعل هستند در فضای مجازی تلگرام نیستند و با حضور در ماهواره نیز هر چه به خوردش بدهند، می پذیرد اما دسته فعال اطلاعات حقیقی را در هر جایی که باشد، پیدا می کند .
صفاری نیا به تئوری گوش به زندگی اجتماعی اشاره کرد و گفت: افراد گوش به زنگ اطلاعات واقعی را در هر جا که باشد، پیدا می کنند براین اساس برای اداره مردم باید رشته های بین رشته ای روانشناسی داشته باشیم چرا که این گونه افراد را نمی توان با برنامه های خبری مثل هشت و سی قانع کرد.

**تغییر در جامعه با ورود اطلاعات در فضای مجازی
دكتر امین رفیعی پور معاون پشتیبانی و اجرایی سازمان نظام روان شناسی و مشاوره جمهوری اسلامی ایران نیز گفت: شروع هزاره سوم میلادی همراه با ورود تکنولوژی های جدیدی بود و فضای مجازی با هجمه ای از اطلاعات را وارد جامعه کرد، بنابراین زمانی که نتوانیم این اطلاعات را کنترل کنیم و متناسب با آن برنامه ریزی داشته باشیم، به طور قطع و یقین با مشکلات عدیده ای روبه رو خواهیم شد.
وی با بیان اینکه ورود اطلاعات در فضای مجازی موجب تغییر در جامعه می شود، افزود: این تغییرات در افراد جامعه استرس بوجود خواهد آورد و برای جلوگیری از آسیب های ناشی از آن باید برنامه ریزی کرد.

** سطح اطلاعات در فضای مجازی سطحی است

رفیعی پور با سطحی خواندن اطلاعات در فضای مجازی، اظهار داشت: برای جهت دهی و کنترل اطلاعات دو نگاه کوتاه مدت و بلند مدت وجود دارد. در نگاه کلی باید ببینیم کشورهایی که با این پدیده مواجه بودند، چه تدابیری اندیشیدند.
وی افزود: در کشورهای توسعه یافته همزمان با ورود فضای مجازی رشته دانشگاهی مربوط به آن را ایجاد کردند و به ساماندهی و برنامه ریزی در مورد فضای مجازی پرداختند.
رفیعی پور ادامه داد: اینترنت و فضای مجازی در کشورهای اروپایی خیلی زودتر از کشور ما بوجود آمد اما بنابه دلایلی در دسترس عموم قرار نگرفت و آنها خواستند اثرات آن را در جوامع دیگر مشاهده کنند و برای همین ما از آنها زودتر از این پدیده استفاده کردیم.
معاون پشتیبانی و اجرایی سازمان نظام روان شناسی و مشاوره کشور آموزش و کسب مهارت را یکی از شیوه های بلند مدت استفاده از فضای مجازی ذکر کرد و افزود: برنامه ریزی برای آموزش و کسب مهارت افراد فبل از ازدواج و تصمیم برای فرزند دارشدن ضروری است و مرحله بعدی این است که این آموزش ها را در عرصه زندگی و آموزش فرزندان عملیاتی کنیم.
وی همچنین با تاکید بر نگاه پیشگیرانه به جای نگاه درمان محور گفت: باید کودکان را برای فرآیندهای آینده مهارت و آموزش دهیم و بعد از انجام این آموزشها به طور دوره ای تست های بهره هوشی از آنها بگیریم تا اثرات آموزشها را در بهره هوشی کودکان اندازه گیری کنیم.
رفیعی پور با بیان این که 70 تا 80 درصد شخصیت در دوران کودکی شکل می گیرد، افزود: در این دوران کودکان و حتی دانش آموزان نیاز چندانی به حفظ کردن ندارند و باید آموزش هایی به آنها داده شود تا هوش عملی آنها بیشتر از هوش کلامی باشد.
وی یکی از آسیب های نظام آموزشی کشور را چند پارگی آموزش و تربیت دانست و اظهار کرد: علوم و تخصص ها نباید در یکدیگر ادغام شود و باید به صورت یکپارچه باشد مثل وزارت آموزش و پرورش که در آن آموزش و پرورش را ادغام کرده اند.
رفیعی پور با بیان این که در کشورهای توسعه یافته از بهترین مدرسان برای آموزش کودکان در مهدکودک ها استفاده می شود، افزود: مدرسان و روانشناسان مجرب با تحلیل های روانشناسانه مسیر و آینده کودکان را در مهدهای کودک مشخص می کنند و به نوعی استعداد یابی می کنند.
رفیعی پور ادامه داد: این در صورتی است که کودکان ما در مهدهای کودک و مدارس یکسری محفوظات را یاد می گیرند و به جای این که هوش عملی آنها افزایش یابد تنها هوش کلامی آن پرورش پیدا می کند در صورتیکه مثلا در مدارس آمریکا تفکر منطقی و رفتار جرات مندانه را آموزش می دهند.
معاون پشتیبانی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره با انتقاد از نبود مشاورین روانشناس در آموزش و پرورش گفت: اگر مسوولین آموزش و پرورش از این سازمان برای امور مشاوره درخواست کنند، به اندازه کافی نیرو و مشاور داریم.

** آمار اوتیسم در کشور واقعی نیست
رفیعی پور گفت: طبق آخرین اطلاعات 2 درصد جامعه آمریکا دارای اوتیسم هستند و این در حالی است که آمار اعلام شده در کشور 4 هزار نفر است که با مقایسه با آمار فوق به نظر می رسد این تعداد در کشور واقعی و منطقی نمی باشد و تعداد بیشتر است.
وی افزود: باید در مرحله اول غربالگری و شناسایی داشته باشیم و در مرحله آخر به بهداشت روان برسیم.
وی با بیان این که حدود 50 گرایش روانشناسی در دنیا وجود دارد، افزود: با ورود اطلاعات در فضای مجازی به موازات آن رشته ها و گرایشهای مختلف روانشناسی از قبیل روانشناسی فضای مجازی، روانشناسی اعتیاد و انواع مختلف مخدر و محرک ها بوجود آمد و این در حالی است که ما هنوز در کشور از کسانی که دچار این اعتیادها شده اند، آمار دقیقی نداریم.
رفیعی پور ادامه داد: سلامت روان و سلامت اجتماعی مقدمه ای برای سلامت افراد درجامعه است و سلامت بدون این دو خطرناک است و با برنامه ریزی مناسب و صحیح تاثیر مثبت را خواهد داشت. بنابراین دولت باید کمیته سلامت را ساماندهی کند.