چرا مغز 800 هزار کودک ایرانی رشد نمی‌کند؟!

بدون شک هیچ کدام از ما نمی‌خواهیم در جامعه‌ای زندگی کنیم که لحظه‌ای که ما در حال غذا خوردن هستیم صدها هزار کودک معصوم زیر 5 سال در کشورمان باشند که به دلیل فقر پدر و مادرهایشان و شرایط بد زندگی سوء تغذیه داشته باشند و مغزشان رشد نکند. 

 

90 درصد رشد مغزی انسان‌ها تا 6 سالگی آن‌ها شکل می گیرد بنابراین اگر رشد مغزی کودکی در این سنین تکامل نیابد او تا آخر عمر با ذهنی تکامل نیافته زندگی خواهد کرد. 

 

حدود 800 هزار کودک زیر 5 سال ایرانی از سوء تغذیه رنج می‌برند که حدود یک چهارم کل کودکان ایرانی در این سن هستند. برآوردها حاکی از آن است که نیمی از این تعداد بر اثر عواملی مانند بیماری و فقر فرهنگی درگیر سوء تغذیه‌اند و نیمی دیگر از این کودکان زیر 5 سال فقط به این خاطر دچار سوء تغذیه و رشد ناکافی مغزی هستند که در خانواده‌های تهیدست به دنیا آمده‌اند. 

 

سید مسعود نبوی متخصص مغز و اعصاب و عضو هیئت مدیره انجمن مغز واعصاب ایران در گفتگو با خبرنگار بهداشت و درمان باشگاه خبرنگاران گفت: به طور کلی می‌توان گفت مشکلات گوناگونی اعم از ژنتیکی و محیطی در دوران بارداری وجود دارد که این موارد بر روی چنین تاثیر می‌گذارد و طبیعتا باعث آنامولی و ناهنجاری‌های مادر زادی مختلفی می‌شود از جمله تکامل مغز فرد را هم دچار اختلال می‌کند. 

 

وی ادامه داد: این عوامل یکسری ژنتیکی هستند دسته‌ای وراثتی و دسته‌ای شامل فاکتورهای محیطی هستند، فاکتورهای محیطی از قدیم شناخته شده هستند. مثلا بعضی از داروها، مواد سمی، اشعه‌ها، ویروس‌ها عوامل عفونی هستند که در تمام محیط‌ها وجود دارند و تنها مشکل ایرانیان نیست بلکه در تمام دنیا این قضیه وجود دارد و منجر به آنامولی تکاملی می‌شود. 

 

نبوی تصریح کرد: تکامل قسمت‌های مختلف مغز انسان‌ تا سن 35 و 40 سالگی بعد از تولد هم ادامه دارد و کودکی که متولد شده باشد و مغز آن کامل باشد قسمت‌هایی از مغز به مرور بعد از تولد رشد پیدا می کند از طرفی تا سن 35 تا 40 سالگی حتی زمانی که فرد پیر می‌شود پیر غشای توسعه چربی در اطراف عصب های مغز است که تا حدود 35 تا 40 سالگی کامل می شود بنابراین اینکه گفته می‌شود انسان تا 35 کامل نمی‌شود از نظر علمی و رشد تکامل مغز ثابت شده است. 

 

عضو هیئت مدیره انجمن مغز و اعصاب ایران بیان کرد: در دوران جنینی و چه در دوران کودکی و چه در دوران بزرگسالی عوامل مختلفی مغز را تحت تاثیر قرار می‌دهد و رشد و تکامل مغز تحت تاثیر این عوامل قرار می‌گیرد. 

 

بخشی از این عوامل مربوط به ژنتیک فرد بخشی مربوط به محیطی است که فرد در آن قرار دارد و قسمتی نیز مربوط به یادگیری آن‌ها است که باعث رشد و تکامل مغز می‌شود.

 

وی با اشاره به اینکه مغز 800 هزار کودک ایرانی رشد نمی‌کند عنوان کرد: این که گفته می‌شود مغز 800 هزار کودک ایرانی رشد نمی‌کند ممکن است مربوط به آنامولی مغز، رشد و تکامل مغز، بارداری فرد و سوء تغذیه آن‌ها باشد، ولی به هر صورت این که چرا مغز آن‌ها رشد نمی‌کند به عوامل ژنتیکی، بیماری‌ها،‌ عفونت‌ها، اشعه‌‌ها و بسیاری از داروها که در رشد و تکامل مغز اثر منفی می‌گذارد تاثیر دارد.

 

نبوی در خصوص عامل یادگیری در عدم تکامل و رشد مغز تصریح کرد: عامل بعدی یادگیری است که خود یادگیری هم‌ می‌تواند باعث رشد مختلف قسمت‌های مغز شود و در رشد و تکامل مغز نقش داشته باشد. 

 

وی در پایان خاطر نشان کرد: خانم‌ ها باید در دوران بارداری بهداشت را رعایت کنند از عوامل مضر پرهیز کنند دور از دسترس اشعه‌ها و داروهای غیر ضروری باشند. 

 

در یک کلمه اگر بخواهیم علت عقب‌ ماندگی و رشد نا کامل مغزی را در کودکان در نظر بگیریم می‌توانیم به سوء تغذیه اشاره کنیم. سوء تغذیه در ابعاد مختلف در برخی از نقاط مختلف کشور وجود دارد. براساس یافته‌های حاصل از بررسی‌های انجام شده در کشور مهم‌ترین مشکلات تغذیه‌ای عبارتند از سوءتغذیه پروتئین و انرژی در کودکان زیر 5 سال و کمبود ریزمغذی‌ها از جمله آهن، روی و ویتامین‌های آ و د می‌باشد.

 

سوءتغذیه در ایران آن قدر مشهود است که بتوان از میزان قد و نوع رشد بچه‌ها به آن‌ها پی برد.

 

حسین‌زاده عضو هیئت علمی گروه تغذیه بالینی دانشگاه علوم پزشکی تهران در خصوص اینکه چند درصد از کودکان دچار سوءتغذیه هستند، گفت: سوء تغذیه کودکان با سه شاخص قد، وزن و لاغری تعریف می‌شود برهمین اساس و طبق گزارش‌ها شیوع سوءتغذیه در کودکان زیر پنج سال از نوع کم‌وزن در کشور 4.8 درصد است. کوتاه‌قدی تغذیه‌ای 6.8 درصد است و لاغری 4 درصد می‌باشد.

 

170 میلیون کودک زیر 5 سال در دنیا دچار کمبود وزن و 226 میلیون کودک دچار کوتاهی قد و 67 میلیون کودک لاغر هستند.

 

وی عنوان کرد: در سوءتغذیه هر زمانی که نسبت به آن چیزی که بدن موردنیازش است مواد مغذی و انرژی به اندازه کافی به فرد نرسد و به عبارت دیگر عدم تعادل یا عدم تناسب بین مواد مغذی و انرژی موردنیاز مشهود باشد، فرد دچار سوءتغذیه شده است. بنایراین در تعریف کلی سوءتغذیه به این شکل خواهد بود هم کسانی که میزان دریافت آن‌ها کمتر از حد موردنظر و هم کسانی که میزان دریافت آن‌ها بیشتر از حد موردنظر باشد دچار سوءتغذیه هستند.

 

حسین‌زاده تصریح کرد: زمانی که از سوءتغذیه نام می‌بریم دچار کمبود مواد در بدن شده‌ایم حال کمبودهایی که اتفاق می‌افتد ممکن است کمبود دریافت کالری یا انرژی باشد یا کمبود دریافت مواد موردنیاز بدن یعنی ریزمغذی‌هایی که برای بدن موردنیاز باشد. در خصوص دریافت کالری و انرژی سه گروه دریافت موارد اصلی مطرح می‌شود یکی مسئله پروتئین‌ها است یکی کربوهیدرات‌ها و یکی چربی است که در واقع در خصوص کودکان می‌توان گفت مشکلاتی که پیش می‌آید کمبود پروتئین است که این کمبود پروتئین منجر به این خواهد شد که در واقع در بچه‌ها دچار علائم سوءتغذیه‌ به اشکال مختلف می‌شود.

 

عضو هیئت علمی گروه تغذیه بالینی دانشگاه علوم پزشکی تهران تأکید کرد: در شرایطی که معاینه دقیق برای افراد صورت نگیرد وزن در اثر ورم که ایجاد می‌شود بیشتر از حد معمول باشد بدن ر ا دچار اختلالات رشد و تکامل خواهد کرد به همین دلیل باید یک معاینه دقیق از بچه‌هایی که در این سن رشد هستند صورت گیرد و علاوه بر اینکه وزن و قد آن‌ها نسبت به استاندارد‌های بین‌المللی و استاندارد‌هایی که برای رشد در نظر گرفته می‌شود باید به شکل منظم تطابق بدهیم و نسبت به منحنی رشد معاینه دقیقی صورت بگیرد که بچه‌ها دچار ورم هستند یا خیر؛ زیرا ورمی که ایجاد می‌شود در بعضی از موارد امکان دارد ظاهر بچه‌ها را به صورتی نشان دهد که در نظر بیاید وزن آن‌ها خوب است به همین دلیل باید تحت نظر متخصص مربوطه معاینات برای آن‌ها صورت بگیرد و هم‌چنین از لحاظ وضعیت قد و افزایش آن که نشان‌دهنده یک سوءتغذیه مزمن است مورد بررسی قرار گیرد.

 

در این بین وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم پزشکی در سطح کشور وظیفه بسیار مهم و سنگینی به عهده دارند که علاوه بر برنامه‌ریزی و شناسایی کودکان دچار سوءتغذیه راهکارهای مناسب را برای کودکان آن کشور اجرا کنند.

 

نتایج مطالعه شاخص‌های چندگانه سلامت در جمعیت که در سال‌ها 1390-1389 توسط معاونت بهداشت وزارت بهداشت انجام گردید حاکی از آن است که سوءتغذیه پروتئین، انرژی در برخی از مناطق کشوری یکی از مشکلات تغذیه‌ای شایع در کودکان زیر 5 سال به شمار می‌رود.

 

وزارت بهداشت در تمام مناطق کشور شبکه بهداشتی گسترده‌ای دارد که همه روستاها را تحت پوشش قرار می‌دهد. زیرا کمبود مواد معدنی ویتامین‌ها و ریزمغذی‌ها متأسفانه در برخی از جوامع روستایی مسئله شاخصی است.

 

هر کودکی پس از تولد تحت پایش سلامتی قرار می‌گیرد و رشد قد و وزن و نیز واکسن‌های او در کارت پایش رشد ثبت می‌شود.

 

هدی کرمی متخصص زنان و زایمان اظهار داشت: مغز کودک در دوران جنینی در هر روز رشد و تکامل خواهد کرد یعنی هر روزی که در دوران جنینی می‌گذرد آن روز روی مغز کودک تأثیر دارد. 

 

بیشترین رشد و تکامل مغز کودک در ماه‌های آخر بارداری است بنابر این یکی از روش‌هایی که می‌تواند منجر به رشد و تکامل مناسب مغز در دوران جنینی و زندگی داخل رحمی شود این است که جنین کاملاً رسیده باشد و در موعد مقرر به دنیا بیاید به عبارتی علائم تولد در مادر ظاهر شود.

 

وی تأکید کرد: اگر مادری بدون علائم تولد، بنا به میل خودش، درخواست تولد نوزادش را داشته باشد می‌تواند منحصر به اختلالاتی در رشد مغزی کودک در آینده شود. علائم رسیدگی بچه،  ایجاد درد زایمان در مادر است یعنی زمانی که مادری درد زایمان را تجربه می‌کند بچه رسیده و موقع زایمان است. در غیر این صورت تولد انتخابی و سزارین انتخابی می‌تواند منجر به عدم رسیدگی کامل مغز نوزاد شود و در آینده تبعات منفی برای او به دنبال خواهد داشت.

 

کرمی متخصص زنان و زایمان خاطرنشان کرد: بچه‌ای که نارس باشد مغز او در بقیه ارگان‌ها کامل نیست تکامل پیدا نکرده بنابراین اختلالات متعددی مانند بیش‌فعالی و اوتیسم ممکن است در کودکانی که زودتر از موعد به دنیا می‌آیند یا به روش سزارین انتخابی به دنیا می‌آیند بیشتر دیده می‌شود.

 

در پایان توجه به زمانی که کودکان در حال رشد هستند و سیستم‌های حیاتی مختلف آنها در حال تکامل است باید با دقت مناسب برای آنها صورت گیرد و تغذیه آنها مورد ارزیابی دقیق قرار بگیرد.

گزارش از هدیه عباسقلی