معرفی انواع آموزش/ از آموزش الکترونیکی تا آموزش همدلی
هرگونه فعالیت هدفمند یا تدابیر از پیش طراحی شدهای که بهمنظور انتقال معلومات، کسب یا توسعه مهارتها، تغییر نگرش، افزایش دانش و تعامل بین معلم و دانشآموز بهصورت کنش متقابل جریان مییابد و منجر به یادگیری میشود؛ بهگونهای که این معلومات و مهارتها بهکار آیند و موجب تحوّل و دگرگونی در رفتار و زندگی مخاطب، شوند.
اسم مصدر از آموختن، عمل آموختن، یاد دادن، تعلیم و تعلم در برابر تربیت، بیرون آوردن چیزهای نهفته یا بالقوّه از درون شخص.
آموزش الکترونیکی/E-Learning: یادگیری الکترونیکی
آموزش اختیاری/Optional Training؛Elective: بخشی از جریان تربیت که شرکت متربیان در آن داوطلبانه و آزادانه است.
آموزش داوطلبانه، انتخابی یا غیرتجویزی
آموزش از راهدور [مدرسه]/Distance Learning: مدرسهای که در آن، بر اساس برنامههای مصوب وزارت آموزش و پرورش، برای تمام یا بخشی از موضوعات درسی دورههای راهنمایی و متوسطه، آموزشهای غیرحضوری و نیمه حضوری برگزار و تمامی یا بخشی از ارتباط بین معلّمان و دانشآموزان و یادگیرندگان از طریق یک رسانه مصنوعی یا فناوری اطلاعات و ارتباطات، صورت میگیرد.
آموزش از راهدور/Distance Education؛Learning: مجموعه روشها و شیوههایی که فارغ از زمان و مکان، زمینه و امکان یادگیری از راهدور را برای آموزش گیرندگان فراهم میآورد. بدین مضمون که در این نظام به جای آموزش رو در رو از امکان و روشهای دیگر یادگیری نیمه حضوری و غیرحضوری استفاده میشود و تمام یا بخشی از ارتباط بین معلّمان و یادگیرندگان از طریق یک رسانه مصنوعی، خواه الکترونیک یا چاپی، مثل نوارهای دیداری و شنیداری، تلویزیون، رادیو، صفحه، بزرگنما، اورهد و مانند آنها، همراه با نشستهای آموزشی حضوری و پرسش و پاسخ، صورت میپذیرد.
این شیوه آموزشی را آموزش برخط (Online) نیز مینامند که اساس آن ارسال متنها، تصاویر، گفتار آموزشی، تمرینها، سؤالهای امتحانی و نگهداری نتایج دوره آموزشی شامل نمرات و مطالب مهم آن است. برای تکمیل این نوع آموزش، میتوان از تصاویر متحرک، شبیهسازی، امکانات صوتی تصویری و غیره استفاده کرد.
در واقع، آموزش از راهدور، آموزش بر مبنای فناوری است که بهصورت دورههای همزمان (Synchron) یا غیر همزمان (Asynchron) ارائه میشود و بهطور همزمان (Log in) میشود.
در آموزش همزمان، همه کاربران بهطور مستقیم با یکدیگر در ارتباط هستند، در حالی که در آموزش ناهمزمان، ارتباط با تأخیر برقرار میشود، مانند ارتباط با پست الکترونیکی. دانشگاه بدون دیوارآمریکا (Without Wall Univ)، دانشگاه باز انگلیس (Open univ)، دانشگاه رادیویی آلمان (Funk College)، دانشگاه رادیو تلویزیون سوئد (TRU) و دانشگاه پیامنور ایران، نمونههای خوبی از نظامهای آموزش از راه دور هستند.
آموزش برخط، آموزش مجازی، آموزش الکترونیکی.
آموزش آزمایشگاهی/Laboratory Training: انجام یک فعالیت عملی و فراگیری علم و دانش در یک آزمایشگاه در مراکز آموزشی.
آموزش تجربی یا عملی.
آموزش برای همه[EFA]/Education for All: یکی از برنامههای توسعه بخش آموزش و پرورش که در سال 2000 میلادی در مجمع جهانی آموزش در شهر «داکار» سنگال، 164 کشور عضو سازمان یونسکو اجرای آن را تعهّد کردهاند. هدف از اجرای آن توسعه کمی و کیفی آموزش عمومی بر اساس هجده شاخص مورد اجماع کشورهای عضو است.
اکنون این برنامه جزء اصلیترین فعالیتهای یونسکو در حوزه آموزش محسوب میشود که از شش آرمان (توسعه آموزشهای پیش دبستان، کامل شدن پوشش تحصیلی دوره ابتدایی، افزایش پنجاه درصدی فعالیتهای سوادآموزی، رفع نابرابریهای جنسیتی، آموزش مهارتهای زندگی و ارتقای کیفیت آموزش) و چهار گروه هدف (کودکان پیش از دبستان، جمعیت لازمالتّعلیم آموزش پایه، کودکان خارج از مدرسه و بزرگسالان بیسواد) تشکیل شده است. این برنامه تا سال 2015 ادامه داشت و کلیه کشورها از جمله جمهوری اسلامی ایران متعهّد شدهاند، زمینه تحقق اهداف مربوط را فراهم کنند.
آموزش همگانی یا عمومی.
آموزش جامع/Comprehensive Education: آموزش فراگیر
آموزش سیار/Mobile Education: یکی از انواع شیوههای آموزشی که برای جبران کمبود مراکز ثابت در نقاط دور دست و فاقد مرکز آموزشی(که مستلزم هزینه سنگین احداث مرکز است و سرمایهگذاری کلان در آن نقاط مقرون به صرفه نیست) و نیز ایجاد و ارتقای مهارت برای کلیه اقشار جامعه، با اعزام واحدهایی تحت عنوان تیمها یا مراکز سیار کارآموزی، طراحی، تأسیس و راهاندازی میشود.
هر یک از این واحدها از ترکیب یک یا چند مربی در رشتههای متنوّع آموزشی با تجهیزات مربوط تشکیل شده و از مراکز ثابت به نقاطی که داوطلب کارآموزی بهاندازه کافی وجود داشته باشند، اعزام میشوند و آموزشهای مربوط را در منطقه مورد نظر اجرا کرده و سپس به محل ثابت خود باز میگردند و به نقطه هدف بعدی عزیمت میکنند.
از ویژگیهای برجسته این نوع آموزش، انعطافپذیری و به صرفه بودن آن است. لازم به ذکر است که تجهیزات و ابزار تیمهای اعزامی باید با توجه به شرایط اقلیمی و جغرافیایی هر منطقه از کشور تهیه شود.
واحد آموزشی سیار
آموزش فردبهفرد سوادآموزی/Individualized Literacy Education: یکی از شیوههای آموزش که در آن آموزش دهنده (حقیقی یا حقوقی) با توافق آموزش گیرنده، بهصورت داوطلبانه یا خرید خدمات آموزشی، در محل کار یا محیط زندگی آموزش گیرنده حاضر میشود و برای آموزش سواد به او اقدام میکند.
آموزش کارکنان/Staff Training؛Instruction: نوعی از آموزشهای تخصّصی و حرفهای که با اهداف مشخّص و با انجام یک سلسله عملیات منظم، متوالی و پیوسته، بهمنظور ارتقای سطح دانش و آگاهی، کسب یا ارتقای سطح مهارتهای شغلی، کسب رفتارهای مطلوب و متناسب با ارزشهای پایدار در کارکنان سازمان، پیشبینی و اجرا میشود و علاوه بر معلومات و آموزشهای قبلی، کارایی آنان را در موقعیت شغلی، بهویژه در بدو ورود به سازمان و خدمت مؤثر، افزایش میدهد به گونهای که تواناییها، مهارتها و دانش را افزاش داده، عملکرد شغلی را تسهیل و بهبود میبخشد و به انجام درست کارها، تقویت نگرش و رفتار اجتماعی آنان کمک میکند.
دامنه این نوع آموزش به قدری وسیع و گسترده است که از فراگیری یک حرفه یا فن ساده شروع شده و با احاطه کامل بر علوم و فنون بسیار پیچیده، شایستگی در امر سرپرستی و مدیریّت در سازمانها و همچنین به چگونگی رفتار و برخوردهای مناسب در مقابل مسائل انسانی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی توسعه پیدا میکند.
آموزش ضمن خدمت یا کارآموزی کارمندان.
آموزش متوسطه/Secondary Education: آموزشی که در مدارس متوسطه و در ادامه آموزش ابتدایی و راهنمایی تحصیلی انجام میشود و در بیشتر کشورها تقریباً در سن یازده سالگی شروع میشود و در ادامه دوره ابتدایی یا راهنمایی میآید.
آموزش مهارتهای زندگی/Life Skills Training: فرآیند انتقال مجموعهای از تواناییها که زمینه سازگاری و رفتار مثبت و مفید را فراهم و فرد را قادر میسازد تا مسئولیتهای زندگی و نقش اجتماعی خود را بپذیرد و بدون لطمه زدن به خود و دیگران با خواستها، انتظارات و مشکلات روزانه، بهویژه در روابط بین فردی، به شکل مؤثرتری رو به رو شود.
آموزش و بهسازی/Training and Development: کلیه مساعی و تلاشهای سازمانیافته یادگیری که در جهت ارتقای سطح دانش، نگرش، آگاهی، مهارتها و تواناییهای تخصصی و حرفهای کارکنان و همچنین هماهنگ و همسو کردن آرزوها، علایق و نیازهای آتی آنان با نیازها و اهداف سازمان و ایجاد رفتار مطلوب در یک سازمان بهعمل میآید و آنان را برای انجام وظایف و پذیرش مسئولیتهای شغلی خود آماده میکند.
آموزش و توسعه
آموزش همسالان/Peer Education: یکی از رویکردهای موفق در امر آموزش برای پیشگیری از رفتارهای پرخطر که در آن رویکرد، فرض بر این است که همسالان ویژگیهایی دارند که آنها را قادر میسازد از یکدیگر تأثیر مثبت و بیشتری بپذیرند.
آموزش هنر/Art Training: تمامی فعالیتهایی که به آموزش کلاسیک، آکادمیک و رسمی هنر مربوط میشود.
هنرآموزی
آموزشعالی/Higher Education: یکی از سطوح نظام آموزشی فراتر از سطح متوسطه که منجر به مدرک رسمی میشود و شرط ورود به آن، داشتن مدرک تحصیلی دوره پیشدانشگاهی یا پایان تحصیلات چهار ساله متوسطه است.
دانش آموختگان این سطح از آموزش به اخذ مدرک کاردانی، کارشناسی، کارشناسی ارشد، دکترای حرفهای، دکترای تخصّصی یا فوق تخصّص نایل میشوند.
آموزشهای استثنایی/Special Education؛ Education for Specific purposes: نوعی از آموزش و پرورش ویژه با واحد سازمانی حقیقی و اداری خاص، برای آن دسته از دانشآموزانی که دارای اختلالات رفتاری، ناتوانیهای ذهنی، جسمی یا اختلال یادگیری هستند؛ این آموزشها شامل همه دورههای تحصیلی میشود.
آموزشهای برنامهای/Programmed Instruction: یک نوع نظام یا روش آموزش انفرادی مهارتها و نگرشها که کوشش میکند یادگیری را با استفاده از فناوریهای نوین، از جمله نظامهای آموزشی رایانهای، تلویزیون، رادیو و سایر رسانههای ارتباط جمعی با نیازهای شاگردان، هماهنگ سازد.
این روش بر اساس مجموعهای از هدفهای رفتاری پیریزی شده است و در واقع، کاربردی کردن روانشناسی یادگیری در تدریس است.
در این روش، مواد آموزشی به واحدهایی کوچک تقسیم میشود که چهارچوب یا گام نامیده میشود؛ این گامها براساس دانش قبلی شاگرد تنظیم شده و هر گام دانشآموز را به هدف نهایی نزدیکتر میسازد.
آموزشهای بزرگسال/Adult Education: نوعی برنامه آموزشی یا آموزش سازمانیافتهای که بهمنظور آگاه سازی و مهارت آموزی افراد بزرگسال که بنا به دلایلی از جمله کِبر سن نمیتوانند در نظام آموزشی رسمی حضور داشته باشند تا آنان بتوانند در جهت تکامل و تعالی خویش حرکت کرده و در تعیین سرنوشت جامعه خود از لحاظ اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی مشارکت فعال داشته باشند.
بنابراین تعریف، آموزش بزرگسالان شامل سوادآموزی، کارآموزی حرفهای و شغلی، آموزش ضمن خدمت، آموزش مسائل خانواده و هر نوع آموزشی میشود که باعث تکامل فرد بزرگسال در جامعه گردد.
آموزشهای پارهوقت/Part-Time Education: روش یا نوعی از آموزش که دانشآموزان و داوطلبان آزاد، علاوه بر گذراندن دروس پایه تحصیلی، دروس عمومی مربوط به پایه تحصیلی خود را در یکی از مؤسّسات یا واحدهای آموزشی رسمی میگذرانند و در پایه تحصیلی متناظر، با رعایت مفاد مصوبه مربوط، از نظام آموزش و پرورش، کارنامه قبولی دریافت میکنند.
آموزشهای پایه/Basic Education: طیف وسیعی از فعالیتها و اقدامات آموزشی با هدف افزایش سطح و کیفیت آموزش ابتدایی، افزایش توجه عمومی به امر آموزش ابتدایی و بالا بردن سطح مدارس آموزش ابتدایی برای تبدیل شدن به مراکز یادگیری برای سطوح مختلف جامعه.
آموزشهای اساسی، آموزشهای اصلی یا بنیادی
آموزشهای پودمانی/Modular Education: مجموعهای مدون از دانش، معلومات و مهارتها یا فعالیتهای آموزشی که برای دستیابی به هدفی معین طراحی شده و با استفاده از آنها میتوان مهارت و توانایی خاص و مستقل شغلی را در افراد ایجاد کرده و اجرای یک مرحله مفید از کار یا انجام بخشی از وظایف شغل را بهصورت مستقل امکانپذیر و تسهیل کرد.
بدین ترتیب هر پودمان آموزشی خود واحد کامل و درس مستقل است که یادگیری محتوای آن، فارغ از هر درس دیگری امکانپذیر است و نتایج آن بهطور مستقل کاربرد دارد؛ و در عین حال در کنار سایر پودمانهای مرتبط، منجر به ایجاد یک مهارت جدیدتر، جامعتر و کاربردیتر نیز میشود.
یک واحد مدولی یک بخش قابل قبول و منطقی از یک کار یا شغل معین است که شروع و پایان مشخّص داشته و معمولاً به اجزای دیگری قابل تقسیم نیست.
واحدی کردن آموزش یا آموزش گام بهگام. گاهی «مدول» بهمعنی واحد یا استاندارد اندازهگیری، پیمانه کردن یا بخش کردن بهکار میرود.
آموزشهای تخصّصی/Special؛Professional Education: بخشی از جریان تربیت که در راستای تکوین و تعالی پیوسته وجوه اختصاصی هویت متربیان که تنها برای بخشی از افراد جامعه لازم یا شایسته است، بر بنیاد تکوین وجوه مشترک هویت ایشان انجام میشود تا متربیان مرتبهای از آمادگی را برای تحقق مراتب زندگی پاک و مؤمنانه در ابعاد مختلف بهدست آورند و برای وصول به آن مرتبه و تشکیل جامعه صالح و پیشرفت مداوم آن بر اساس نظام معیار اسلامی از آمادگی لازم برخوردار باشند.
آموزشهای مهارتی یا حرفهای
آموزشهای ترکیبی/Integrated Education؛Synthetic Learning: یادگیریهای ترکیبی
آموزشهای ترمیمی/Compensatory؛Supplementary Training: آموزشهای جبرانی
آموزشهای توجیهی/Induction Training؛Programs: نوعی از آموزشها که بهمنظور بازآموزی، تکمیل و ارتقای مهارت و تعلیم تخصّصهای پیشرفته، همگام با تغییرات تکنولوژی و آشنایی کارکنان تازه وارد یا مبتدی با سازمان، سیاستها و رویّههای جدید، طراحی و اجرا میشود.
آموزشهای جبرانی/Remedial Education: آموزشهای ویژه برای دانشآموزانی که در برنامههای آموزشی و کارهای مربوط مدرسه در حد انتظار پیشرفت نداشته و به اهداف آموزشی و پرورشی دست نیافتهاند.
دانشآموزان میتوانند بهصورت تماموقت یا پارهوقت از طریق معلّم جبرانی یا معلّم مربوط در کلاس درس، حضور یافته و از این طریق کمکهای آموزشی دریافت کنند.
آموزشهای ترمیمی
آموزشهای جوار/Interplant Training؛Vestibule Training: نوعی آموزش در مراکز آموزشی مشترک چند شرکت، مؤسسه اقتصادی، کارگاه یا کارخانه که هدف آن آموزش منابع انسانی آن مؤسّسات اقتصادی، در محیط کار در حین خدمت و استفاده از وسایل و ابزار آلات حقیقی است.
در این مرکز کارآموزی، آموزشهایی به شرح زیر انجام میشود: 1. آموزش کارکنان مبتدی بهمنظور تأمین نیروی انسانی ماهر موردنیاز واحدهای مربوط. 2. آموزش کارکنان شاغل بهمنظور بازآموزی، تکمیل و ارتقای مهارت و تعلیم تخصّصهای پیشرفته و همگام با تغییرات تکنولوژی. 3. آموزش کارکنانی که تغییر شغل میدهند.
این مراکز از لحاظ تجهیزات آموزشی، مستقل از جریان تولید بوده و یک واحد به تنهایی یا چند واحد بهصورت مشترک میتوانند آن را تأسیس و اداره کنند؛ این نوع مراکز از لحاظ فضای آموزشی میبایستی متناسب با تعداد رشتههای آموزشی موردنیاز و نیز تعداد کارآموزان، طراحی و ایجاد شود و مشخصات کارگاههای عملی و کلاسهای تئوری و تجهیزات رشتههای آموزشی برابر استانداردهای سازمان آموزش فنّی و حرفهای بوده و به تصویب کمیته آموزش در صنایع برسد.
ارزشیابی و برگزاری آزمون پایان دوره و در نهایت صدور گواهی این نوع مراکز، با ادارات کل آموزش فنّی و حرفهای است و در نهایت، گواهی نیز از طرف ادارهکل مذکور صادر میشود.
آموزشهای دهلیزی، آموزشهای کارگاهی یا کارخانه.
آموزشهای حرفهای/ Vocational Training؛Instruction: آن قسمت از برنامههای آموزشی مدرسه که بیشتر به پشتیبانی علمی و آماده کردن دانشآموزان برای ورود به اشتغال در حِرَف یا مشاغل مورد نظر و زندگی در جامعه مربوط میشود؛ این آموزشها میتواند قسمت اصلی برنامهدرسی یا بخشی از دوره فارغالتّحصیلی یا قسمتی از سایر دروس باشد.
آموزش شغلی، میتواند با ارائه اطّلاعاتی درباره مشاغل گوناگون از قبیل کشاورزی، کسبوکار، بازاریابی، مراقبتهای بهداشتی و خدمات، تکنولوژی، مواد غذایی و صنعت، انتخاب درست شغل، آموزش مهارتهای موردنیاز و کسب و نگهداری مشاغل از طریق راهنماییهای کلامی، فیلمها، تجربهکاری، فنون مصاحبه و پرکردن فرمهای استخدامی، به دانشآموزان کمک کند.
آموزشهای شغلی یا تخصّصی.
آموزشهای حضوری/In Person Training: کلیه فعالیتهایی که بهمنظور تسهیل فرآیند یادگیری با نگاه فردی به آموزش و یادگیری، طرحریزی میشود و بین معلم و یک یا چند فراگیر بهصورت کنش متقابل جریان مییابد یا آموزشی که با حضور آموزش دهنده و آموزش گیرنده در یک مکان (کلاس) و زمان معین، بهصورت رودررو ارائه میشود و در آن کنش و واکنش متقابل و چهره به چهره بین یاددهنده و یادگیرنده وجود دارد؛ این رویکرد دارای پیشینه محکمی است و به روشهای پیموده و اثبات شده، طرحها و برنامههای درسی آزمون شده خود اتّکا میکند.
آموزشهای مدرسهای یا چهره به چهره.
آموزشهای خارج از مدرسه/Out-of-school Training: مجموعه آموختههای نظری و عملی که هر فردی میتواند، بدون الزام به حضور در کلاسهای متعارف، آنها را به شیوههای مختلف در بیرون از محیط مدارس کسب کند؛ این آموختهها میتواند مورد نظر قرار گرفته و ارزش تحصیلی آنها بر اساس دروس متعارف تعیین شود.
آموزشهای خودیاری فنّی/Self Assistant Training: آموزشهایی که بهمنظور ارتقای فرهنگ و مهارتهای فنّی جامعه صورت میگیرد تا آحاد جامعه بتوانند از هر نوع وسیله، ابزار، دستگاهها و وسایل خانگی مورد استفاده خود حداکثر بهرهبرداری را بهعمل آورند.
بر این اساس افراد علاقه مند و متقاضی در فرصتهای کوتاه زمانی، آموزشهای لازم را برای نگهداری و شناسایی عیوب و رفع نقصهای جزئی لوازم خانگی می آموزند؛ این آموزشها با استفاده از اینترنت، تلویزیون، بروشورهای آموزشی، کلاسهای یک روزه و... انجام میگیرد.
آموزش های فنّی همگانی
آموزشهای دوزبانه/Bilingual Education: شکلی از آموزش که اغلب، انتقال اطلاعات به دانشآموزان و موضوعات درسی به دو یا چند زبان مختلف انجام میشود، بهویژه کودکی که در خانواده تک زبانه بزرگ شده است، ولی هنگام ورود به آموزش رسمی در مدرسه با زبان دومی مواجه میشود که زبان آموزش است.
ایجاد توانایی در فرد برای استفاده روزمره از دو زبان، بهمثابه زبان مادری.
آموزشهای رسمی و عمومی/General and Formal Education: آموزش و پرورش
آموزشهای رسمی/Formal Education؛Training: بخشی از جریان تربیت و مجموعه آموزشهای سازمانیافته (دارای مخاطبان مشخص و اهداف، ساختار)، دارای ساختار سلسله مراتبی منظم، محتوا و برنامههای معین، پایههای تحصیلی، اهداف و مکان مشخص، قوانین، مقرّرات، توالی زمانی، بلندمدت و از پیش تعیین شدهای که معمولاً شخص، آن را در مدارس و دیگر مؤسّسات آموزشی، اعم از دولتی و غیردولتی، کسب کرده و گواهینامه موفقیت (مدرک معتبر) و مورد قبول وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری یا دیگر مؤسّسات دولتی را دریافت میکند.
این آموزش از سطح ابتدایی تا دانشگاه و از آموزش عمومی تا آموزش تخصصی را شامل میشود و فرد با اتمام موفقیتآمیز یک دوره، به سطوح بالاتر ارتقا مییابد. به عبارت دیگر؛ آموزش رسمی یا مدرسهای شامل آن قسمت از نظام آموزشی میشود که از کودکستان آغاز و تا آموزشعالی ادامه مییابد.
آموزشهای سازگار با قانون و برابر با مقررات یا شیوههای پذیرفته شده، معمول، متداول، بهصورت جدی، مقابل آموزشهای غیر رسمی، خودمانی یا دوستانه.
آموزشهای رقابتی/Competitive Learning؛Education: نوعی از آموزش که معمولاً دانشآموزان برای کسب موفقیت و رسیدن به اهداف مشخّصی با یکدیگر رقابت میکنند. از ویژگیهای این روش آن است که دانشآموزان از یاد دادن به یکدیگر اجتناب کرده و علیه همدیگر فعالیت میکنند و به اصطلاح پیروزی خود را در شکست دیگری میدانند. در این شیوه به هنگام ارزشیابی و امتحان، معلّم به مثابه یک نگهبان ظاهر میشود و مراقب است تا دانشآموزان تقلّب نکنند.
آموزشهای روابط شغلی/Job Relations Training: یکی از برنامههای آموزشی که ضمن آن، مدیران با دانش، رفتار سازمانی و روابط انسانی آشنا و از برخی فنون حلّ مشکلات انسانی در سازمان آگاه میشوند.
آموزشهای روابط سازمانی یا حرفهای
آموزشهای شغلی/Job؛Vocational Training: نوعی از آموزشهای مبتنی بر یادگیری که هدف آن ایجاد دگرگونی نسبتاً دائمی در رفتار، آشنایی بیشتر با ویژگیهای شغل مورد نظر و افزایش توانایی فرد در انجام دادن وظایف و بهبود عملکرد خود است.
آموزشهای حرفهای
آموزشهای ضمن خدمت/In-Service Training: نوعی از برنامههای آموزش کوتاهمدت، سازمانیافته و هدفمندی که بهمنظور تکمیل اطلاعات، افزایش آگاهی، بهبود نظامدار و پیوسته فعالیتها و بالا بردن دانش حرفهای کارکنان در سه محور اساسی «توسعه دانش»، «بهبود مهارتها» و «ایجاد یا تغییرنگرشها» و متناسب ساختن دانش، مهارت و بینش آنان با نیازهای شغل مورد تصّدی آنان که با توجه به پیشرفتهای بهدست آمده و نیز پذیرش مسئولیتهای آتی در فرآیند انجام کار، تنظیم و اجرا میشود و از نظر رفتاری به انجام بهینه وظایف و مسئولیتهای محوّله و رفع کمبودها، ایجاد آمادگی در سازمان و در نهایت رفاه حال آنان و ارتقای سازمان محل خدمتشان کمک میکند.
به این ترتیب هدف از آموزش ضمن خدمت، ایجاد توانایی بیشتر در تولید و ارائه خدمات، افزایش کارایی در شغل کنونی و کسب شرایط بهتر برای دست یافتن به مدارج بالاتر است. آموزشهای ضمن خدمت شامل آموزشهای «ضمن خدمت عام» و «ضمن خدمت خاص» است.
الگوی آموزش ضمن خدمت میتواند، هم در نظام آموزشی متمرکز عملی شود و هم در نظام غیرمتمرکز و اداره آن هم میتواند توسط یک یا چند مؤسّسه از انواع مؤسّسههای عمومی، فنی، تخصصی و هم زیر نظر نمایندگان آموزش عمومی یک کشور انجام گیرد.
آموزش ضمن خدمت به هر صورت که اجرا شود (کوتاهمدت، بلندمدت، حضوری، غیرحضوری، قبل از شروع یا در حین انجام کار) در صورتی که مبتنی بر نیازها و پیش دانستههای کارکنان باشد، به کسب دانش، مهارت و نگرش سطح بالاتر و رشد فکری، حرفهای و شخصیّتی کارکنان منجر میشود و در نهایت باعث بهبود شاخص بهرهوری و افزایش کمی و کیفی تولید و بهبود خدمات خواهد شد.
آموزشهای حین اشتغال بهکار
آموزشهای ضمن خدمت پودمانی/In-Service Modular Training: شکلی از آموزشهای ضمن خدمت که تخصّصهای شغلی در قالب مهارتهای آموزشی مستقل و جدا از هم، بر اساس تواناییهای عملی تک تک فراگیران و نیازهای واقعی شغل و استقلال در هر مهارت، سازماندهی و آموزش داده میشود؛ به گونهای که به کمک آنها اجرای یک مرحله مفید از کار بهصورت مستقل ممکن شود.
مدولار
آموزشهای ضمن خدمت خاص/Special In-Service Training؛Programs: نوعی از آموزشهای ضمن خدمت که برحسب مورد برای رفع کمبودهای آموزشی یا ارتقای مهارت کارکنان یک سازمان بهصورت یک برنامه خاص تهیه، تدوین و اجرا میشود. برنامهاین آموزش بر اساس سفارش دستگاه اجرایی مورد نظر، توسط سازمان آموزش دهنده تهیه، تدوین و اجرا میشود.
آموزشهای ضمن خدمت عام/General In-Service Training؛Programs: آموزشهایی که بر اساس استانداردها و برنامههای از پیش تعیین شده توسط سازمان مجری در طول سنوات خدمت کارکنان، بهصورت عمومیبرای همه کارکنان آن سازمان پیشبینی و اجرا میشود.
آموزشهای حین کار/On-The-Job Training: نوعی از آموزش که هنگام کار کردن و در فرآیند انجام وظایف، بهمنظور ایجاد یا افزایش مهارت لازم در شغل و بر اساس استانداردهای مصوب ارائه میشود. در این دوره کارمندان از فعالیت و انجام وظیفه منفک نمیشوند و حقوقشان نیز پرداخت میشود.
کوتاه بودن مدت آموزش، مهیا بودن ابزار و امکانات آموزشی در محیط واقعی کار، صرفهجویی در وقت کارکنان و جلوگیری از رکود یا توقف در کار و انجام وظیفه، که بهطور دقیق مفهوم آموزش حین کار را میرساند، از ویژگیهای خاص این نوع آموزشهاست؛ این نوع آموزش را آموزش ضمن کار هم میگویند که مفهوم واقعی نوع آموزش را نمیرساند.
آموزشهای ضمن کار
آموزشهای علمی - عملی/Scientific – Practical Training: آموزش های فنّی و حرفهای.
آموزشهای علمی - کاربردی/Scientific - Applied Training؛ Education: آموزش فنّی و حرفهای.
آموزشهای علمی/Academic Training: آموزشهایی که با توجه به اهداف آموزشهای دوره متوسطه، ضمن تکمیل آموزشهای عمومی، با فراهم آوردن مبانی و زمینههای فراگیری علوم نظری، فرد را از طریق تقویت روحیه استدلال و تفکّر، با مبانی علوم و فنون آشنا و برای طی مدارج عالیه آماده میسازد.
آموزشهای عملی/Practical Training: آموزشهایی که فرد را بر مبنای تعلیم مهارتهایی که جنبه کاربردی و عملی دارد، برای احراز شغل یا حرفه معینی آماده میکنند یا بر کارایی و توانایی، فنون و حِرف افراد شاغل می افزاید.
آموزشهای فنّی و حرفهای.
آموزشهای عملی- نظری/ Theoretical and Practical Training: نوعی از آموزش که در آن، بر یادگیری توأم با فعالیت و آموختن مهارتهای تخصصی و چگونگی انجام کارها به شکلی مؤثر و کارا تأکید میشود.
آموزشهای عمومی/General Education: آموزشی که در انتخاب موضوعاتش هیچ نوع تخصصی برای آماده کردن دانشآموزان جهت کار در یک بخش خاص در نظر گرفته نمیشود و هرکس در داخل یک نظام آموزشی از طریق تأمین شرایط، حق برخورداری مساوی از تحصیلات و امکانات، توفیق یکسان دارد.
نوع وسیعتربیت، آموزش مهارتها یا تجاربی که هدف آن رشد و تکامل دیدگاهها، تواناییها و رفتارهایی است که مورد پذیرش جامعه است که فرد آن را از پرداختن به مسائل شخصی و اجتماعی بهدست میآورد و او را برای مواجهه با مشکلات و سازگاری با مقتضیات زندگی قادر میسازد.
آموزشهای همگانی
آموزشهای غیررسمی/Non Formal؛Informal Training: نوعی از آموزشهای سازمانیافته و پایدار که در خارج از نظام آموزشی متعارف یا نظام آموزش و پرورش رسمی (مدرسهای و دانشگاهی)، بهصورت مستقل یا بهعنوان جزیی از یک فعالیت گستردهتر، سازماندهی شده و برای ارایه خدمت به گروهی خاص و با هدفهای آموزشی مشخّص طراحی میشود که بهصورت پیوسته یا گسسته از نظر زمانی قابل اجراست و برای حصول به یادگیری در زمینههای گوناگون عقیدتی- سیاسی، سوادآموزی، بهداشت، تعاون، کمکهای اوّلیه، تنظیم خانواده، کسب مهارتهای فنّی و حرفهای، صنعت، کشاورزی و خدمات برای بارور ساختن ساعات فراغت و غیره، طراحی و ارائه و به دو نوع تقسیم میشود؛ آموزشهای غیررسمی که منجر به مدرک تحصیلی نمیشود ولی منجر به صدور گواهینامه میگردد. این نوع آموزشها را در انگلیسی (NonFormal Training) و نیز آموزش غیررسمی که عموماً غیرمستقیم از طریق خانواده، رسانهها، بازار، مساجد و غیره منتقل میشود و فاقد زمانبندی، مدرک تحصیلی یا گواهینامه، مخاطب خاص و محل ویژه است؛ این نوع آموزش را در ادبیات انگلیسی (Informal Training) میگویند.
آموزشهای غیرحضوری/Distance Training؛Education: آموزشیهایی که بهمنظور انتقال مفاهیم و افزایش یادگیری در نظام آموزشی، اعم از دولتی و غیردولتی، بدون الزام به حضور فیزیکی و شرکت در کلاس درس، با استفاده از رسانههای نوشتاری، صوتی، تصویری و الکترونیکی، وسایل ارتباطی یا از طریق کلاسهای رفع اشکال جمعی صورت میگیرد یا آموزش گیرندگان با استفاده از مطالب خودآموز مانند کتابهای خودآموز، فیلم، تلویزیون و نظایر آن، آموزشهای موردنیاز خود را فرا میگیرند.
آموزشهای مجازی، الکترونیکی یا آموزش از راه دور
آموزشهای فراگیر/Inclusive Training: فرآیند آموزشی - تربیتی جامع، انعطافپذیر و گام بهگام که زمینه دستیابی به تخصّص را برای هر فرد در چارچوب تواناییها و علایق شخصی وی فراهم می آورد.
مهمترین وجوه امتیاز آموزش فراگیر بر دیگر ساختارهای آموزشی آن است که اوّلاً در جریان تحصیل برای هر فرد، زمینه و مجال انتخاب درس وجود دارد، ثانیاً تحصیلات نظری و فنّی را بهصورت متوازن با یک دید و یک تأکید مورد توجه قرار میدهد که مشخّصترین ویژگی آموزشهای فراگیر، همان جامعیت برنامههای درسی آن است.
آموزشهای جامع، در بر گیرنده همه مجموعه مورد نظر.
آموزشهای فعال/Active Learning: نوعی از روشهای یادگیری هدفمند، آگاهانه و اثربخش که از روی علاقهمندی، اراده قبلی، انگیزه درونی، آمادگی زیاد و با حداقل دخالت عوامل خارجی انجام میگیرد.
به عبارت دیگر؛ در این روش، معلم، کتاب درسی یا هر وسیله دیگر آموزشی فقط عوامل تسهیل کننده یادگیری است که فراگیر در فرآیند آن نقش فعال و تعیین کنندهای دارد و در حقیقت عمل یادگیری در کنترل خود اوست.
آموزشهای کاری، مؤثر، کنشگر.
آموزشهای فنی و حرفهای عام/ General Technical and Vocational Education: نوعی از آموزش فنی و حرفهای که در آن، بر اساس رویکرد تخصصگرایی نرم، دانشآموزان میتوانند شایستگیهای لازم برای ورود به یک حرفه (و نه یک شغل تخصصی) را در دوره متوسطه به دست آورند.
آموزشهای فنی و حرفهای/ Technical and Vocational Education: نوعی از برنامههای آموزشی که در سطوح بالاتر از دوره متوسطه و پایینتر از دوره آموزشعالی، برای تربیت منابع انسانی طبقه میانی سازمانها (تکنسینها، مدیران، ردههای میانی) و آمادگی تصّدی مشاغل، کسب و کار معین و حِرف گوناگون طراحی و اجرا میشود و کارآیی دانش آموختگان را برای انجام کاری که به آنان محول شده است تا سطح مطلوب افزایش میدهد و موجب کاهش هزینه و افزایش کیفیت زندگی میشود.
این نوع از آموزشها جنبه کاربردی و عملی دارد و با هدف ارتقای شاخصهای کمی و کیفی، اعتلای دانش، افزایش توان فارغالتّحصیلان دورههای نظری در حل مسائل کاربردی، رشد استعدادهای بارز و به فعلیت در آوردن استعدادهای نهفته آنان طراحی و اجرا میشود که در کشورمان به دو صورت «پودمانی» و «کاردانی»، و به روش آموزشهای رسمی (Formal) و غیررسمی (NonFormal) (شامل آموزشهای متوسطه فنّی و حرفهای و کاردانش، کاردانی فنّی و حرفهای و علمی - کاربردی، ضمن خدمت و مدیریّت حرفهای تخصّصی و آموزشهای کوتاهمدت) در سه سطح آموزش کارگر ماهر، نیمه ماهر و تکنیسین انجام میشود.
آموزشهای فنی و حرفهای در سطح آموزش کارکنان ماهر و نیمه ماهر، عمدتاً بهصورت 70 درصد عملی و 30 درصد نظری به کارآموزان ارائه میشود و علاوه بر آموزش عمومی، به مطالعه و بررسی تکنولوژی، فنون و علوم وابسته به آنها و تحصیل مهارتهای فنّی و دانش حرفهای در بخشهای اقتصاد و زندگی اجتماعی میپردازد، اهداف گسترده آموزش فنّی و حرفهای، آن را از آموزش حرفهای که محدود به مهارتهای خاص و دانش لازم برای یک حرفه بهخصوص یا گروهی از حِرَف است، جدا میکند.
آموزشهای علمی ـ کاربردی، دوره تحصیلی با هدف آموختن فن یا حرفه و پدید آوردن مهارت شغلی خاص در افراد.
آموزشهای مادامالعمر/Life Long Education: فرآیند یادگیری درازمدت برای تمام سطوح و اشکال آموزش و پرورش، انواع آموزشهای غیررسمی و کلیه فرصتهای یادگیری، اعم از رسمی و غیررسمی، معمولاً پس از اتمام دورههای تعلیم و تربیت اجباری و آموزش بزرگسالان، که از بدو تولد انسان و از نهاد خانواده آغاز و تا لحظه پایان زندگی ادامه دارد؛ از جمله برای آن عده از افرادی که در هر سطحی دست از آموزشهای رسمی کشیده، به دنیای کار وارد شده و به طریقی مسئولیتهای افراد بزرگسال را پذیرفتهاند؛ این وضعیت ممکن است پس از پایان تحصیلات در هــر دورهای پیش آید که مستلـزم بازگشت دوبــاره بــه نهادهای آموزش رسمی یا غیررسمی است.
این آموزش، بهمنظور حمایت از توسعه دانش محور در سال 1996 توسط کشورهای عضو سازمان توسعه همکارهای اقتصادی مطرح و شکل گرفت. در فرآیند یادگیری مادامالعمر که هدف اصلی ارتقای زندگی و رسیدن به سعادت است، اولویت با مهارتهای تحلیلی، یعنی توانایی جستوجوی اطّلاعات، سازماندهی مطالب، تشکیل فرضیههای قابل آزمون، بررسی و ارزیابی شواهد و حل مسائل است.
آموزشهای مداوم، آموزش تا پایان زندگی، آموزش در سراسر زندگی.
آموزشهای مبتنی بر صلاحیت/Competency-Based Training: آموزشیهایی که تمام یا بخشی از محتوای آن با هدف ارتقای شایستگیها، توانمندیها و مهارتهای مرتبط با شغل یا حرفه مشخص طراحی، برنامهریزی و بهصورت تخصصی و حضوری یا غیر حضوری آموزش داده میشود.
آموزشهای مبتنی بر وب/ Web-Based Instruction؛Training: آموزشیهایی که تمام یا بخشی از محتوای آن در «شبکه جهانی وب» طراحی، برنامهریزی و بهصورت مجازی از طریق آن آموزش داده میشود.
آموزشهای مجازی[نظام]/ Virtual Education System: نظام آموزشی که دانشپژوهان و استادان از طریق آن میتوانند بدون حضور فیزیکی در کلاس درس در یک موقعیّت یا یک کلاس درس مجازی، همه امور مربوط به تحصیل و فرآیند آموزش را با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات، انجام دهند؛ چنین نظامی در واقع به این معنی است که دانشپژوهان و استادان میتوانند بدون محدود شدن به زمان یا مکان خاصی از طریق اینترنت ثبتنام کنند، در کلاس درس حاضر شوند و از امکانات آموزشی آن استفاده، در آزمونها شرکت نمایند و از نتایج آن آگاه شوند و در هر لحظه و در هر مکانی با یکدیگر ارتباط برقرار کرده یا از بانک سؤالات امتحانی و محتوای کلاسهای برگزار شده استفاده کنند.
آموزشهای الکترونیکی، از راهدور، غیرحقیقی، غیر واقعی، مقابل حقیقی.
آموزشهای مداوم/Continuing؛Life Long Education: آموزشهای مادامالعمر
آموزشهای مکاتبهای/ Correspondence Training: شیوهای از آموزشهای عملی که در آن، مخاطبان از راه ارسال بستههای آموزشی از قبیل کتابها، نوارها و جزوههای درسی و آموزشی بهوسیله پست یا فناوریهای جدید، آموزش میبینند.
آموزشهای مهارتی/Skill Training: مهارت آموزی
آموزشهای نیمه حضوری/Part-Time Training؛ Education: شیوهای از آموزش که بخشی از آن در کلاس درس، برای رفع اشکال و آموزش حضوری و بخشی دیگر آن از طریق رسانههای آموزشی یا ارسال منابع درسی از قبیل کتابها، جزوهها، چند رسانهایها یا فناوری اطلاعات و ارتباطات و نظایر آن انجام میشود. آزمون این دورهها، تلفیقی از آزمونهای پستی، اینترنتی و حضوری است.
آموزشهای همدلی/Empathy Training؛ Education: نوعی از آموزش که عموماً برای افزایش تعامل، فهم مشترک و ارتباط همدلانه بین افراد انجام میشود.
آموزش تفاهم، همفکری، صمیمیت، یک رأیی و هماندیشی و اتحاد.
آموزشهای همگانی/Public Education: آموزش عمومی
آموزشهای یادگیرنده محور/Learner Centered Instruction: یکی از روشهای فعال و مؤثر آموزشی که بر شناخت ویژگیها، نیازها، علایق و تواناییهای دانشآموزان مبتنی است و به طور عمده دانشآموزان مشتاق و علاقهمند را مورد توجه برنامهریزی قرارداده و برنامهدرسی آن به خودکنترلی بیشتر افراد کمک میکند.
آموزشهای یکپارچه/Integrated؛Unified Learning: فرایند یادگیری یک موضوع از ابعاد و جوانب مختلف که در برنامهدرسی ملّی به ارتباط عناصر اهداف درسی و تربیتی و عرصههای چهارگانه یادگیری گفته میشود.
آموزشهای کامل، بی عیب و نقص