غم از دست دادن عزيزان را چگونه تاب بياوريم؟

حسين محرابي، روان شناس باليني در اين باره مي گويد: تفاوت هاي فردي در مواجهه با غم از دست دادن عزيز بسيار موثر است و افرادي که سلامت روان مناسبي نداشته باشند، تجربه هاي تلخ تري را در آن شرايط خواهند داشت. سازمان جهاني بهداشت، «سلامت» را نبود بيماري نمي داند بلکه سلامت را در داشتن رفاه کامل جسماني، رواني و اجتماعي تعريف کرده است.
با توجه به اين تعريف، فردي داراي سلامت روان است که توانمندي هاي خودش را بشناسد و توانايي مقابله با استرس هاي روزمره را داشته باشد و به شکل مفيد و موثري براي بهبود رفتار فردي و اجتماعي خود مشارکت کند. يکي از استرس هاي بزرگ مي تواند همين از دست دادن عزيزان باشد. يکي از ويژگي هاي مهم سلامت روان، توانايي کنترل و بروز مناسب احساسات و هيجانات است. مديريت احساسات در غم از دست دادن عزيزان بايد به گونه اي باشد که اين احساسات نه سرکوب شود و نه افراطي و مهارگسيخته خود را نشان دهد.

اين مدرس دانشگاه مي افزايد: اولين واکنش بعداز ، از دست دادن يک عزيز در بسياري افراد داغ ديده، «انکار» مرگ عزيزشان است. هر فردي بايد بداند که اين غم فقط براي او پيش نيامده است و اين يک رنج مشترکي است که افراد در هر طبقه اجتماعي و اقتصادي آن را تحمل مي کنند. اگر شناخت افراد از دنيا غيرواقعي باشد و در تصورات شان يک دنياي بدون مشکل براي خودشان در نظر بگيرند، تا حدودي از واقعيت ها فاصله خواهند گرفت و انتظار مواجه شدن با اين اتفاقات ناگوار را نخواهند داشت. افرادي با چنين شرايط، قطعا تحمل سختي ها برايشان بسيار دشوار خواهد بود. پس پذيرش اين موضوع که از دست دادن عزيزان اجتناب ناپذير است، کمک زيادي مي کند تا افراد با اين واقعيت کنار بيايند. جالب است که بدانيد صحبت کردن با بازماندگان درباره عزيز از دست رفته و بيان نکاتي از زندگي او مي تواند به آنان کمک کند. اين کار باعث کاهش سنگيني غم و اندوه دروني افراد رنج ديده خواهد شد.

عضو انجمن روان شناسي ايران در گفت وگو با خراسان ادامه مي دهد: بعد از مرحله انکار، معمولا افراد داغ ديده وارد مرحله ناراحتي و خشم مي شوند. يکي از راه هايي که انسان را به زندگي عادي بر مي گرداند، تخليه هيجانات و دردهاي دروني است. شخص داغ ديده براي التيام دردهاي دروني اش، چاره اي جز اين که غمش را بروز دهد، ندارد.
آزادانه اشک ريختن و گاهي ناله کردن از واکنش هاي طبيعي در غم از دست دادن عزيز است. نبايد فرد داغ ديده فکر کند، که اين واکنش ها نشانه هايي از ضعف شخصيتي اوست. اين واکنش ها نه تنها نشانه ضعف نيست، بلکه يکي از نشانه هاي سلامت روان يک فرد است که احساساتش را اين چنين بروز مي دهد. افراد داغ ديده بايد در اين مرحله به فکر مراقبت از سلامتي خودشان هم باشند تا بتوانند منطقي تر با اين قضيه کنار بيايند و از اين مرحله عبور کنند. يک نکته مهم ديگر در اين مرحله، پرهيز از تحقير، محکوم کردن و سرزنش خود است. مثلا افراد داغ ديده نبايد فکر کنند که «اگر من فلان کار را انجام مي دادم شايد عزيزم اکنون زنده بود» .

اين مشاور و روان درمانگر مي افزايد: مرحله آخر هم مرحله پذيرش اين مسئله است که اوج حزن و تنهايي افراد داغ ديده از اين مرحله شروع خواهد شد. اين مرحله معمولا بعد از پايان مراسم سوگواري شروع خواهد شد. افراد داغ ديده در اين مرحله، بايد از تنها ماندن بپرهيزند. اين افراد بايد به حضور ديگران در کنارشان براي همدردي و همدلي توجه کنند زيرا اين امر به آن ها کمک زيادي در سبک شدن اين غم خواهد کرد. اين افراد بايد به خودشان اطمينان بدهند که مي توانند اين بحران عاطفي را پشت سر بگذارند. نبايد تصور کنند که بازگشت به زندگي عادي به اين معني نيست که آن عزيز فراموش شده است! الگو گرفتن از افرادي که چنين غم هايي را با موفقيت پشت سر گذاشته اند نيز مي تواند کمک زيادي به خانواده داغ ديده کند.

از سنت هاي عمومي نظام آفرينش، مرگ و مفارقت روح از بدن است. قرآن مي فرمايد: «کل نفس ذائقة الموت» (آل عمران، ۱۸۵)؛ هرکسي مرگ را مي چشد. بر اساس بينش الهي، مرگ پايان زندگي بشر نيست، بلکه پلي به سوي جهان ابدي است. حال انسان چه نوع مهارت هايي را بايد داشته باشد تا سختي ها، به خصوص فقدان عزيزان، او را دچار افسردگي نکند و او را از مسير مطلوب فطري باز ندارد؟

فارس نوشت: در باب معاد و زندگي پس از مرگ، دو نوع جهان بيني وجود دارد: بر پايه يکي، پس از مرگ همه چيز تمام مي شود، اما بر پايه ديگري، انسان پس از مرگ براي هميشه جاويد مي ماند. فلسفه دين و ارسال رسل اين است که انسان متقاعد شود زندگي دنيا اصلي نيست، بلکه مقدمه اي است براي سراي ديگر. راز اصرار قرآن بر آگاهي بخشي به وقوع معاد و فلسفه آن اين است که نوع بينش آدمي در رفتارش اثرگذار است، چون شناخت منشاء رفتار و احساسات آدمي است. به لحاظ کارکرد و نقش معادباوري در تحمل سختي ها و مصايب و همچنين تعديل غرايز و افکار، خداوند در آياتي:

اولا زندگي واقعي و دارالقرار را آخرت معرفي کرده است. «و ان الآخرة هي دارالقرار» (غافر، ۳۹)؛ و آخرت سراي هميشگي است.

ثانيا محل پاداش کامل را به سراي آخرت موکول کرده است: «واتقوا يوما ترجعون فيه الي ا... ثم توفي کل نفس ما کسبت و هم لا يظلمون» (بقره، ۲۸۱)؛ و از روزي بپرهيزيد و بترسيد که در آن، شما را به سوي خدا باز مي گردانند، سپس به هرکس آن چه انجام داده، به طور کامل بازپس داده مي شود و به آنان ستم نخواهد شد.

ثالثا براي تحريک آدمي و باورمندي به زندگي آخرت، آن را به خير و بهتر بودن براي کساني که هويت انساني خويش را حفظ کرده اند توصيف کرده است و از عذاب آن جهان به سخت تر بودن و باقي و پايدار بودن گزارش داده است تا آدمي بفهمد حوادث زندگي پوچ و بي هدف نيست و بايد از آن ها بهره بگيرد: «قل متاع الدنيا قليل و الآخرة خير لمن اتقي» (نساء، ۷۷)؛ بگو سرمايه زندگي دنيا ناچيز است و سراي آخرت براي کسي که پرهيزگار باشد، بهتر است.

رابطه معادباوري با تحمل فقدان، آن است که معادباوري نقش انکارناپذيري در تحمل مصايب دارد. چون شخص باورمند به معاد، سراي آخرت را ابدي مي داند و همين عقيده، تحمل سختي در زندگي موقتي را در برابر رسيدن به راحتي هميشگي قابل تحمل مي کند.

خداوند متعال در آيات متعددي همراهي خويش را به انسان ها اعلام کرده است تا آنان خود را از قلمرو حمايتي خدا خارج ندانند و به مدد اين شناخت بر مشکلات فائق آيند. خداوند سبحان براي زدودن غم روحي پيامبر(ص) در مسير تبليغ رسالت، او را به همراهي خويش نويد مي دهد: «واصبرو ما صبرک الا بالله ولا تحزن عليهم ولا تک في ضيق مما يمکرون ان ا... مع الذين اتقوا والذين هم محسنون» (نحل، ۱۲۷-۱۲۸)؛ صبر کن و صبر تو فقط براي خدا و به توفيق خدا باشد و به سبب کارهاي آن ها اندوهگين و دلسرد مشو و از توطئه هاي آنان در تنگنا قرار مگير. خداوند با کساني است که تقوا پيشه کرده اند و کساني که نيکوکارند. از اصل قرآني «همراهي خداوند با بندگان در همه حال» و ذکر مصاديق قرآني براي آرام سازي و تحمل مشکلات بر پايه شناختي درک همراهي خداوند در سختي ها، بر مي آيد که يکي از مهارت هاي ارائه شده در قرآن براي تحمل فقدان، درک حضور و همراهي خداوند به هنگام مرگ عزيزان است زيرا چنين بينشي انسان را در قلمرو حمايتي خداوند قرار داده، همين نوع بينش توان تحمل او را بر مرگ عزيزان افزايش مي دهد.
با بهره گيري از همين مهارت شناختي، که همه امور در برابر ديدگاه خداوند انجام مي گيرد، تحمل فقدان بر امام حسين(ع) آسان بود. آمده است: هنگامي که شيرخواره ايشان در آغوش آن حضرت(ع) بود و حرمله - لعنةا... عليه - تيري افکند و گلوي او را دريد، امام خون او را به کف دست گرفت، چون پر شد به آسمان افکند و بعد از بيان جملاتي فرمود: «هون علي ما نزل بي انه يعين ا...». هر مصيبتي را که بر من فرود آمده است، اين آسان مي کند که در محضر خداست. اگر انسان اين گونه به خداوند شناخت داشته باشد، يعني او را در خوشايند و ناخوشايند زندگي، همراه خويش ببيند و بداند همه امور در برابر ديدگان او انجام مي شود، توان تحمل فقدان در او تقويت مي شود، چرا که ناظر ديدن خدا به هنگام فقدان (مرگ عزيزان) آدمي را به مصلحت و حکمت پس گيري عزيزان رهنمون مي سازد. مجاهده در راه خدا آکنده از سختي هايي است که انسان مومن بايد آن ها را با جان و دل بخرد. آن چه شدائد را بر انسان مومن آسان مي کند، پاداش هايي است که خداوند به مومنان وعده داده است. لذا به لحاظ کارکرد پاداش در تحمل شدائد، خداوند بي درنگ پس از مجاهدت در راه خدا با گونه هاي مختلف آن، از پاداش سخن به ميان آورده است. در خصوص پاداش تحمل فقدان (مرگ عزيزان) فرموده است: «و بشر الصابرين الذين اذا اصابتهم مصيبة» (بقره، ۱۵۵-۱۵۶)؛ و بشارت ده به استقامت کنندگان، آنان که هرگاه مصيبتي به آن ها رسد...اين آيه به بشر گوشزد مي نمايد که تحمل مرگ عزيز، در بردارنده پاداش و اجر است. بشر با باور به اين اعلام و شناخت از طرف خدا، توانش براي تحمل فقدان افزايش مي يابد.