نگاهی گذرا به بیماری ایدز

این بیماری از سال ۱۹۸۱ در داخل کشورها و فراسوی مرزها به سرعت رو به گسترش است که همه افراد را بدون در نظر گرفتن جنسیت، سن، منطقه جغرافیایی، نژاد مورد حمله قرار می دهد.
پاندمی(اپی دمی جهانی) این بیماری بزرگترین چالش قرن پس از جنگ جهانی دوم میباشد. ایدز بیماری سندرمیک و نشان دهنده مراحل آخر ابتلا به ویروس نارسایی ایمنی انسان (اچ آی وی) است.
ایدز یک بیماری عفونی واگیردار است که توسط ویروسی بنام اچ آی وی منتقل میشود. اچ آی وی به سیستم ایمنی بدن حمله کرده، دفاع بدن را در مقابل عوامل بیماریزا از بین می برد. از زمانیکه ویروس وارد بدن فرد شده تا زمانیکه علائم بیماری ایدز ظاهر شود ۵ تا ۱۵ سال طول می کشد. در این مدت فرد مبتلا به اچ آی وی هیچ علامتی نداشته و کاملاً سالم به نظر میرسد، در حالیکه ویروس در بدن او وجود داشته و در صورت وجودرفتارهای پرخطر قابل سرایت به دیگران است. ایدز مرحله نهائی عفونت اچ آی وی است. ویروس ایدز در بدن تکثیر یافته، دفاع بدن را از بین برده و علائم بیماری به اشکال مختلف خود را نشان میدهد. از آنجاکه ویروس ایدز باعث تخریب سیستم ایمنی شده، فرد را به انواع عفونتها و سرطانها مستعد میسازد وعلائم بیماری بسیار متنوع خواهد بود.

مهمترین راه های انتقال عبارتند از:
v تماس خونی، شامل تزریق خون و فرآورده های خونی آلوده، استفاده مشترک از وسائل تیز و برنده مثل سرنگ و سوزن، تیغ، سوزن خالکوبی، مسواک.
v انتقال از مادر مبتلا به نوزاد در طی حاملگی، زایمان و شیردهی.
v تماس جنسی محافظت نشده با فرد مبتلا.

۱) خون و فرآورده های خونی:
هرگاه خون فردی آلوده به ویروس باشد در صورتی که با خون فرد دیگری تماس پیدا کند میتواند بیماری را انتقال دهد. این حالت ممکن است در زمان انتقال خون اتفاق بیفتد اما توجه به این نکته ضروری است که در حال حاضر در ایران تمام خون های اهدائی از نظراحتمال آلودگی به اچ آی وی ارزیابی میشوند و در صورت آلوده بودن استفاده نمی شوند پس این خطر به حداقل ممکن میرسد. اما به هرروش دیگری اگر خون آلوده به ویروس وارد خون فرد سالم شود میتواند ویروس را منتقل کند که این حالت در زندگی روزمره و معمولی بارعایت اصول بهداشتی بندرت اتفاق می افتد مثلا اگر فردی که مبتلا به اچ آی وی است با یک سرنگ، تزریقی انجام دهد و با همان سرنگ وسوزن که آغشته به خون آن فرد است بلافاصله فرد دیگری تزریق کند به گونه ای که خونی که در سرسوزن یا سرنگ است وارد خون فرد دوم شود احتمال ابتلای وی بالا خواهد بود.

به همین ترتیب هر جسم برنده و نوک تیزی که آغشته به خون آلوده به اچ آی وی است در صورتی که موجب ایجاد خراش یا بریدگی در بدن فرد سالم شود ممکن است سبب انتقال ویروس شود لذا اعمالی مانند خالکوبی، حجامت، سوراخ کردن گوش، ختنه، اعمال جراحی و خدمات دندانپزشکی اگر با وسائل غیر استریل انجام شود میتواند با خطر انتقال ویروس همراه باشد . بخاطر داشته باشید اچ آی وی در خارج از بدن با مواد ضدعفونی کننده مثل وایتکس و حرارت سریعا از بین میرود. پس این اعمال اگر با وسائل استریل و تمیز انجام شود خطری ندارد. از آنجا که اغلب مصرف کنندگان تزریقی مواد رعایت اصول بهداشتی را نمی کنند و از یک سرنگ و سوزن تعداد زیادی بصورت مشترک استفاده می کنند لذا خطر انتشار ویروس در این گروه بسیار زیاد است یکی از شایعترین راههای انتشار در بعضی کشورها از جمله کشور ما اعتیاد تزریقی است.

۲- مادر به کودک
بیشترین احتمال انتقال از مادر مبتلا به کودک وی، در اواخر زمان بارداری و خصوصا هنگام زایمان و هنگام شیردهی اتفاق می افتد. برای پیشگیری از انتقال از این طریق به زنان مبتلا به اچ آی وی توصیه میشود باردار نشوند. در صورت بروز حاملگی از هفته ۱۴ بارداری پیشگیری دارویی با داروهای ضدرتروویروسی انجام شده و زایمان نیز بصورت سزارین انجام خواهدد شد. چون ویروس اچ آی وی ازطریق شیردهی نیز به نوزاد منتقل میشود، نوزادان مادران مبتلا با شیر مصنوعی تغذیه خواهند شد و بلافاصله پس از تولد تحت درمان پیشگیری با داروهای ضدرتروویروسی قرار خواهند گرفت.

۳- تماس جنسی محافظت نشده
یکی دیگر از مایعات بدن که حاوی تعداد زیادی گلبول سفید است ترشحات جنسی است پس ترشحات جنسی در فردی که اچ آی وی وارد بدنش شده است مبتلا به این ویروس است و در صورتی که این ترشحات با مخاط تناسلی فرد سالم تماس پیدا کند، میتواند باعث انتقال ویروس شود توجه کنید این خطر برای همه افراد وجود دارد مثلا اگر فردی مصرف کننده تزریقی مواد باشد و از آن طریق به اچ آی وی مبتلا شده باشد، همسر وی نیز هنگام تماس جنسی میتواند به این ویروس مبتلا شود. لازم به ذکر است وجود هر گونه التهاب و عفونتهای دیگر در دستگاه تناسلی، خطر این انتقال را افزایش میدهند. در هر حال تماس جنسی در بسیاری از کشورهای دنیا از شایعترین راههای انتقال اچ آی وی است. بهترین راه پیشگیری از انتقال ویروس از این راه استفاده صحیح از کاندوم در تماسهای جنسی است.

راههای عدم انتقال اچ آی وی:
ü ویروس ایدز از طریق تماس های عادی مثل کارکردن با یکدیگر، هم صحبت شدن، همسفر بودن، دست دادن، بوسیدن ، روابط اجتماعی مثل سوار شدن در اتوبوس و تاکسی سرایت نمی کند.
ü ویروس ایدز از طریق استفاده از حمام عمومی، استخر و توالت قابل انتقال نیست.
ü ویروس ایدز از طریق لباس، پوشاک، پتو و رختخواب قابل انتقال نیست.
ü عطسه، سرفه و نیش حشرات نمیتواند باعث انتقال اچ آی وی به شخص سالم شود.
ü تماس پوست سالم با ترشحات جنسی مردانه و زنانه، بزاق، ادرار، اشک، عرق، محتوای معده و غیره منجر به سرایت بیماری نمیشود.
بنابراین جدا ساختن افراد مبتلا به اچ آی وی لزومی نداشته، به راحتی میتوان در کنار یک فرد مبتلا به اچ آی وی زندگی کرد.

علائم بالینی :

اگر چه سیر عفونت اچ آی وی در میان بیماران ممکن است متغیر باشد، اما الگوی شایعی در بیماران دیده میشود. از زمان ورود ویروس به بدن تا ورود به مرحله عفونت پیشرفته اچ آی وی، بیمار مراحل مختلفی را طی میکند که به شرح ذیل است:

سندرم حاد اچ آی وی: حدود سه تا شش هفته بعد از تماس با ویروس اچ آی وی، بیمار علائم بالینی مشابه منونوکلئوز عفونی با علائم تب، سردرد، زکام و بزرگی غدد لنفاوی را نشان میدهد. البته این علائم تنها در ۵۰ تا ۷۰ درصد بیماران مشاهده میشود. در این دوره بار ویروسی )تعداد ویروس در خون( بسیار بالاست. طی یک تا سه هفته پاسخ ایمنی در بدن ایجاد شده، بار ویروس کاهش می یابد. علائم بالینی این مرحله بعد از مدتی )حداکثر دو ماه از زمان ورود ویروس( فروکش میکند؛ ولی بیمار وارد مرحله بدون علامت میشود.

دوره نهفته: پس از عفونت اولیه و تکثیر ویروس و به دنبال آن تغییرات ایمیونولوژیک ویژه اچ آی وی، اغلب بیماران یک دوره نهفته را تجربه میکنند که سالها طول میکشد. طی این دوره سیستم ایمنی تخریب شده که این تخریب با کاهش تعداد سلولهای CD4 تظاهرمییابد. در این دوره بیماری در حال پیشرفت است.
بیماری آشکار بالینی: تخریب پیشرونده سیستم ایمنی که در اغلب بیماران رخ میدهد، سرانجام به بیماری آشکار بالینی با علائم و نشانه های بیماری زمینه ای و یا عفونتها و بدخیمی های فرصت طلب می انجامد.

برخی از علائم در این دوران عبارتند از:

Ø کاهش وزن بدون توجیه.
Ø عفونت مکرر دستگاه تنفس فوقانی ) سینوزیت، برونشیت، اوتیت مدیا، فارنژیت(.
Ø علائم پوستی )زخم های مکرر دهانی، درماتیت(.
Ø اسهال مزمن بیش از یکماه.
Ø تب بیش از یکماه.
Ø کاندیدای دهانی و کاندیدیاز مری.
Ø سل ریوی در یکسال اخیر و یا سل خارج ریوی.
Ø عفونتهای باکتریایی شدید )باکتریمی، پنومونی، مننژیت، عفونت مفصل، درگیریهای مغزی(.
Ø هرپس مزمن بیش از یکماه.

تنها راه تشخیص قطعی ابتلا به اچ آی وی آزمایش خون است. این آزمایش در سه مرحله انجام میشود. در دو مرحله اول با روش موسوم به الیزا و در مرحله نهائی به روش وسترن بلات آزمایش انجام می شود. از آنجا که تفسیر تست با پیچیدگی های خاص روبروست، بهتر است انجام تست حتما همراه با ارائه مشاوره توسط افراد دوره دیده باشد.

پس از ورود اچ آی وی به بدن، پادتن ها در خون ترشح می شوند. آزمایش های تشخیص عفونت اچ آی وی در واقع میزان این پادتن ها را اندازه می گیرند. برای اینکه پادتن در خون قابل اندازه گیری باشد دو هفته تا سه ماه و گاهی بیشتر( ۶ ماه) زمان لازم است. به این دوره، دوره پنجره می گویند. در این دوره اگرچه فرد مبتلا به اچ آی وی بوده ولی آزمایش او منفی است. در مواردیکه احتمال ابتلا زیاد است، پس از یک آزمایش منفی توصیه می شود سه ماه و شش ماه بعد از رفتار پرخطرمجدداً آزمایش تکرار شود، مشروط به اینکه در این فاصله فرد رفتارهای پرخطر مرتبط با بیماری را نداشته باشد. بیماری ایدز در حال حاضر درمان قطعی ندارد . ولی با درمان های موجود طول عمر بیماران بطور قابل ملاحظه ای افزایش یافته و کیفیت زندگی آنان نیز بهترمیشود. ولی این درمانها باعث حذف ویروس از بدن نمیشوند. با کاهش میزان ویروس در خون افراد مبتلا توسط درمان های شناخته شده احتمال انتقال نیز کمتر شده است. درصورتی که مادرمبتلا به اچ آی وی نیز به موقع شناسایی شده وتحت درمان پیشگیری قرار گرفته باشد و یا در هرحال از میزان بار ویروسی پایینی برخوردار باشد و نیز زایمان وی بدون عارضه و پیش از موعد زایمان و به صورت سزارین صورت گیرد و نوزادش را نیز با شیر خود تغذیه نکند این احتمال بسیار پایین خواهد بود.

گروه های در معرض خطر:
با توجه به راههای خاص انتقال اچ آی وی همه افرادی که به نوعی دارای رفتارهای پرخطر مرتبط با اچ آی وی هستند در معرض خطر می باشند.
از جمله افرادیکه شرکاء جنسی متعدد دارند
افرادی که تماسهای جنسی با افراد متعدد داشته و از کاندوم استفاده نمی کنند.
مصرف کنندگان تزریقی مواد که در تزریق از وسایل مشترک استفاده می کنند.
همسران و شرکاء جنسی مصرف کنندگان تزریقی مواد

راههای پیشگیری از انتقال ویروس اچ‌ای وی به بدن:
- آموزش همگانی در مورد HIV و ایدز و رفتارهای پرخطر مرتبط با آن به عموم مردم جامعه و بخصوص گروه های در معرض خطر.
-کنترل خون و فراورده های خونی.
- وفاداری به همسر و عدم بی بندوباری و پرهیز از انحراف جنسی و روابط جنسی غیر مطمئن در زمان تاهل و در صورت لزوم استفاده از کاندوم .