ترک تحصیل دانش‌آموزان، مساله‌ای دردآور
گذشت روزگاری که ما مشتاقانه انتظار می‌کشیدیم تا صبحی دیگر برسد و به مدرسه برویم و هنوز زنگ آخر نخورده در فکر انجام تکالیف روز بعد بودیم، از نسلی می‌گوییم که داشتن یک جعبه مداد رنگی ۶ رنگ آرزوی چندین ماه‌شان بود، نسلی که با همه سختی‌هایی که کشید اما هرگز ریشه جوانه‌های امید در دل‌هایشان خشک نشد اما برخی کوکان نسل امروز با همه خوش آب و رنگی دنیایشان که هر چیزی برایشان مهیا است دل به تلاش برای درس و موفقیت نمی‌دهند و با وجود خانواده‌هایی که تمام خواسته‌هایشان را اجابت می‌کنند باز کماکان پای تلاش آن‌ها می‌لنگد کودکانی که از معلم و مدرسه می‌گریزند و حاضرند در جوانی کار کنند اما درس نخوانند. به راستی ریشه این بی‌انگیزگی‌ها را در کجا باید جستجو کرد؟ بازماندگی از تحصیل برای کودکان و نوجوانان در کشور آمار نگران کننده و ضد و نقیضی را به وجود آورده است. شناخت علل ترک تحصیل مثل دیگر مسائل پیشرفت تحصیلی هنوز هم به دلیل اینکه متاثر از عوامل ریشه‌ای چون خود دانش آموز، خانواده، مدرسه و جامعه‌ای است که محصل در آن زندگی می‌کند، جزء مسائل دشوار محسوب میشود.
علی زرافشان معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش وپرورش اذعان داشت: ترک تحصیل روندی است که به مرور زمان شکل می‌گیرد. از این دیدگاه، علایم خطر برای دانش‌آموزانی که در معرض ترک تحصیل قرار دارند، از سال‌های دبستان به چشم می‌خورد که زمان زیادی را برای مداخله عوامل فراهم می‌آورد. ترک تحصیل تنها به دلیل ضعف تحصیلی دانش آموزان نیست بلکه بیشتر از مشکلات اجتماعی و فرهنگی ناشی میشود و عواملی چون ضعف امکانات خانواده‌ها، مدارس و جوامع بر این مشکلات می‌افزایند.
سونامی ترک تحصیل در بین نسل جوان
زرافشان گفت: طبق آمار از مجموع یک میلیون و چهل و پنج هزار و هشتصد و هفتاد و چهار (۱۰۴۵۸۷۴) دانش آموزی که در پایه سوم راهنمایی سال ۹۱ - ۹۰ فارغ التحصیل شدند، بالغ بر ۱۶۹ هزار نفر در سال تحصیلی ۹۴- ۹۳، به پایان دوره نرسیده و به نوعی ترک تحصیل کردند. با توجه به تعداد دانش آموزان فارغ التحصیل در پایه سوم راهنمایی در سال ۹۱- ۹۰ و تعداد ثبت نامی‌ها در پایه‌های اول، دوم و سوم متوسطه در سال‌های تحصیلی ۹۳-۹۱ و۹۴-۹۳، تعداد جاماندگان از ادامه تحصیل که بطور متوسط ۵۰ هزار نفر برآورد میشود، بدست آمد.
خشت اول چون نهد معمار کج تا ثریا می‌رود دیوار کج
وی گفت: علت اینکه ترک تحصیل در دوره ابتدایی کمتر رخ می‌دهد این است که حتی در مناطقی که تعداد دانش آموزان به حد نصاب نمی‌رسد باز هم کلاس‌ها حتی از نوع چند پایه برقرار میشود و حتی برای عشایر کوچ رو، معلم سیار فرستاده میشود. در دوره متوسطه اول، وضع کمی متفاوت است، تا آنجا که طبق قانون، تحصیلات برای همه ایرانیان تا پایان متوسطه اول (سوم راهنمایی) اجباری است، ولی همچنان بخشی از دانش آموزان در این دوره به دلایل مختلفی ترک تحصیل می‌کنند.
زرافشان ادامه داد: نبود مدرسه در نزدیکی محل سکونت، مایل نبودن خانواده‌ها به فرستادن فرزندان به ویژه دختران به مدارس شبانه روزی و طرح‌های روستا مرکزی (محور قرار دادن یک مدرسه در یک روستا و فرستادن دانش آموزان مناطق اطراف به آن مدرسه)، اشتغال به کار، بی‌انگیزگی برای ادامه تحصیل و مشکلات جسمی همچون بیماری‌ها و معلولیت‌ها از عوامل ترک تحصیل دانش آموز در دوره متوسطه اول است.
در دوره متوسطه دوم نیز وضع متفاوت‌تر از این میشود به طوری که به گفته معاون آموزش متوسطه، ازدواج در دختران و اشتغال در پسران از بقیه عوامل ترک تحصیل سبقت می‌گیرد و میزان تارکان تحصیل در این دوره را به نسبت دو دوره قبل از خود رشد می‌دهد که این موضوع گویای ضرورت توجه به دانش آموزانی است که احتمال ترک تحصیل آن‌ها وجود دارد و بیم خروجشان از سیستم آموزشی می‌رود.
آینده‌ای مبهم در انتظار دختران یا پسران؟
وی در خصوص آمار ترک تحصیل دختران و پسران اظهار داشت: در سال اول کسانی که از راهنمایی به پایه اول متوسطه نیامده‌اند، که حدود ۶۴ هزار دانش آموز دختر و پسر هستند، تعداد دختران بیشتر است. هر چند وجود امکانات آموزشی و دسترسی دختران به آموزش موجب عدالت آموزشی در بین دختران و پسران شده است، اما نکته جالب اینکه در پایه دوم و سوم ماندگاری دختران بیشتر است و تعداد ترک تحصیلی پسران بیشتر و در مقابل نیز از نظر فارغ التحصیلی دختران آمارشان بیشتر است.
دانشگاه برایم نون و آب نمی‌شود!
مجتبی دانش آموز سال آخر متوسطه است و باید برای کنکور پیش رو در سال آینده آماده شود اما وقتی پای دردودل او نشستیم گفت: تاکنون که درس خواندم حس پیشرفت را ندارم و به نظرم اگر تا الان به جای درس خواندن، شغلی را برای خودم دست و پا کرده بودم دیگر نیاز نبود دستم در جیب پدرم باشد. به خاطر همین هم به دانشگاه رفتن فکر نمی‌کنم و قصد دارم به محض اتمام مدرسه دنبال کار روم چرا که معتقدم نمرات بالا در کارنامه مدرسه و دانشگاه رفتن برای زندگی آینده‌ام نون و آب نمی‌شود.
یکی از اصلیترین دلایل نمرات پایین دانش‌آموزان دبیرستانی در همه مقاطع و بیشتر در امتحانات نهایی، به بی‌انگیزگی آن‌ها برای ادامه تحصیل برمی‌گردد. بخش زیادی از دانش‌آموزانی که به امتحان نهایی می‌رسند، انگیزه‌ای برای ورود به دانشگاه ندارند و همان دیپلم برایشان کافی است.
معاون آموزش متوسطه در این خصوص گفت: در حال حاضر در پایه سوم متوسطه نظری هر سال نزدیک به ١٢٠هزار دانش‌آموز بعد از گرفتن دیپلم ترک تحصیل می‌کنند و به دانشگاه نمی‌روند. آن‌ها قصد ادامه تحصیل ندارند و تازه دیپلم با نمرات پایین هم برایشان کفایت می‌کند. این موضوع را می‌توان بعد از نهایی شدن تأثیر ٢۵ درصدی نمرات امتحانات نهایی بر نتیجه کنکور متوجه شد؛ به این صورت که با وجود این موضوع تعداد زیادی از دانش‌آموزان هیچ تلاشی برای گرفتن نمرات بالا‌تر نمی‌کنند و بنابراین این خود گواه این است که آن‌ها قصدی برای ادامه تحصیل در دانشگاه‌ها ندارند.
پله‌های ترقی را طی می‌کشم
مریم دختری۱۶ ساله است که به جای مدرسه وارد خانه بخت شده است وقتی از تصمیم سریع ازدواج او پرسیدم با اندوهی در سینه گفت: برنامه‌های زیادی را برای زندگیم داشتم اما متاسفانه در خانواده‌ای بزرگ شدم که به سنت گذشته تصمیم به ازدواج زودهنگام من گرفتند و من در این تصمیم چاره‌ای جز تسلیم شدن نداشتم و درحالیکه چیزی درباره زندگی مشترک نمی‌دانستم درسم را رها کردم و وارد دنیای جدید شدم و به جای اینکه پله‌های ترقی را در تحصیلات طی کنم در خانه شوهر پله‌های خانه را طی می‌کشم.
زمانی هست که دانش آموز می‌خواهد درس بخواند و مدرسه نیست و زمانی دیگر مدرسه آماده است ولی دانش آموز مراجعه نمی‌کند. با بررسی‌ها متوجه شدیم که این موضوع عمدتا به مسایل فرهنگی خاص برخی از مناطق کشور باز می گردد از این رو زرافشان بیان کرد: ازدواج‌های زودهنگام در برخی استان‌ها مانع ادامه تحصیل دانش آموزان میشود و باید با به کارگیری ظرفیت‌های فرهنگی کمک کرد که دختران ازدواج کرده در این مناطق به تحصیل خود ادامه دهند تا به میانگین کشوری نزدیک شوند. هم اکنون در بحث آموزش دختران در پایه اول و دوم متوسطه با مشکل رو به رو هستیم. با مطالعات میدانی که به عمل آمده مشخص شد علت این نارسایی بیرون از نظام آموزش و پرورش در برخی مناطق محروم کشور است. بنابراین باید سیستم‌های آموزش جایگزین را طراحی کرد که یکی از روش‌های آن آموزش از راه دور است.
خانواده‌هایی که سنگ تحصیل فرزندشان را بیشتر به سینه می‌زنند
دانش آموزانی که والدینشان فعالیت‌های آن‌ها را تنظیم می‌کنند، از آنان حمایت معنوی می‌کنند، آن‌ها را به تصمیم‌گیری‌های مستقل تشویق می‌کنند و در مسائ‌لشان خود را درگیر می‌نمایند، احتمال ترک تحصیلشان کمتر است.
زرافشان عنوان کرد: وضعیت اقتصادی - اجتماعی که با سطح سواد و درآمد والدین سنجیده میشود، عامل مهمی‌در پیش بینی موفقیت تحصیلی و رفتار ترک تحصیل است. این تحقیقات نشان داد دانش آموزانی که تنها یک سرپرست دارند یا تحت تکفل پدر یا مادر ناتنی‌اند، بیشتر از دانش آموزانی که دارای دو سرپرست (پدر و مادر واقعی‌اند) ترک تحصیل می‌کنند.
وی افزود: بنیه علمی اولیه و دل مشغولی اولیه به تحصیل در دوره دبستان و راهنمایی، به پیش بینی ترک تحصیل در دبیرستان کمک می‌کنند. در واقع تفاوت در نمرات علمی از ابتدای سال چهارم شروع میشود و قبل از ترک مدرسه، وضعیت نامطلوب نمرات دانش آموزان مشخص می‌گردد. یکی دیگر از عواملی که توجه زیادی را به خود جلب کرده است مردودی است، که تاثیرات زیادی بر کیفیت تحصیلی می‌گذارد. مردودی حتی در سطوح پایین‌تر تحصیلی به طرز محسوسی بر تمایل به ترک تحصیل تاثیر گذار است و مشخص شده که حتی بعد از کنترل و بهبود بنیه دانش آموزان، باز هم نتوانسته‌اند از ترک تحصیل آنان جلوگیری کنند.
دست به دست هم دهیم به مهر، میهن خویش را کنیم آباد
زرافشان خاطر نشان کرد: تلویزیون تعاملی هم روش دیگری برای آموزش دانش‌آموزانی است که مجبور به ترک تحصیل شده‌اند. کارهای مطالعاتی این پروژه درحال انجام است تا آموزش را به خانه ترک‌تحصیلی‌ها یا افرادی که نمی‌توانند به مدرسه بیایند، ببریم. امیدواریم پس از اتمام فرآیند کار‌شناسی طرح تلویزیون تعاملی نیز آغاز شود.
بنابراین برای ایجاد انگیزه ادامه تحصیل در همان سنین کودکی، والدین، رسانه‌ها و معلمان نقش اساسی را ایفا می‌کنند که لازم است تعامل دو جانبه بین سه ضلع این مثلث برقرار باشد و باید همه با هم آینده‌ای درخشان برای فرزندانمان را رقم بزنیم تا به دنبال آن کشوری موفق‌تر و پیشرفته‌تر را بسازیم.
گزارش از محیا معصومی
مرجع : خبرگزاری باشگاه خبرنگاران
