تقا ۱۱ پله ای زبان فارسی به عنوان زبان علمی دنیا

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) گفت: یادآور شد: مقام معظم رهبری همچنین فرمودند کاری کنیم که در آینده، آن کسانی که از پیشرفت های علمی کشور ما استفاده می کنند، ناچار شوند زبان فارسی را یاد بگیرند، اما جایگاه زبان فارسی در دنیای علم چگونه است؟

دهقانی اظهار داشت: در نقشه جامع علمی کشور، ۸ هدف کلان برای نظام علم و فناوری کشور برشمرده شده که ششمین آن ارتقای جايگاه زبان فارسى در بين زبان های بین المللی علمی است. در این نقشه اقدامات مختلفی برای رسیدن به این هدف برشمرده شده است. 

وی افزود: این اقدامات شامل افزایش پذیرش دانشجویان خارجی، نگارش مقالات علمی تخصصی به زبان روان فارسی، تاسیس رشته های زبان فارسی در دانشگاه های مختلف دنیا و توسعه و ابداع روش های سهل و سریع فارسی آموزی می شود، اما آیا گسترش زبان فارسی به عنوان یک زبان علمی در سطح بین المللی افزایش یافته است؟

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) گفت: محققین در سرتاسر دنیا از طریق نشریات از آخرین تحولات و دستاوردهای رشته علمی شان مطلع می شوند. نشریات علمی یکی از مهمترین ابزارهای تبادل اطلاعات در دنیای علم امروز هستند، اما هر نشریه علمی ابزار موثری برای تبادل اطلاعات محسوب نمی شود.

وی گفت: از مجموع کل نشریاتی که در سطح بین المللی منتشر می شود، پایگاه های استنادی بین المللی معتبرترین نشریات را نمایه سازی می کنند، بنابراین این پایگاه ها شریان اصلی علمی دنیا را پوشش داده اند، اما تا چه حد نشریات فارسی توانسته اند در شریان اصلی علم بین المللی وارد شوند؟

دهقانی تاکید کرد: پایگاه های استنادی علاوه بر نشریات علمی، کنفرانس های علمی را نیز نمایه سازی می کنند. این کنفرانس ها نیز ابزاری برای تبادل اطلاعات در جوامع علمی هستند. پایگاه های استنادی بین المللی به نمایه سازی محتوای کنفرانس های علمی می پردازند. سالانه کنفرانس های متعددی در سطح کشور برگزار می شوند اما چه تعداد از این کنفرانس ها در پایگاه های بین المللی همانند نظام های استنادی نمایه سازی می شوند؟

وی افزود: هر چند امروزه زبان انگلیسی زبان اصلی علم محسوب می شود، اما کمیت تولید علم به زبان فارسی در پایگاه های استنادی بین المللی رشد داشته است. این کمیت شامل مجلات علمی  و همچنین کنفرانس های است که به زبان فارسی تولید و در پایگاه استنادی بین المللی نمایه سازی می شوند.

رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری ((RICeST اظهار داشت: بر اساس اطلاعات پایگاه استنادی اسکوپوس تا تاریخ ۱۰ مهرماه ۹۴ جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۰۵ رتبه ۲۸ دنیا را از لحاظ تعداد مدارک منتشر شده به زبان فارسی در اختیار داشت. هر چند این رتبه در سال ۲۰۰۹ به رتبه ۳۰ تنزل پیدا کرد، اما از سال ۲۰۱۰ کمیت تولید علم منتشر شده به زبان فارسی روندی صعودی داشته است.

وی افزود: بطوری که در سالهای ۲۰۱۰ ، ۲۰۱۱ ، ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ به ترتیب جایگاه زبان فارسی به رتبه های ۲۹ ، ۲۴ ، ۲۲ و ۱۷ ارتقا یافته است. همچنین در سال ۲۰۱۴ زبان فارسی از این حیث رتبه ۱۷ دنیا را در اختیار دارد. زبان فارسی از ابتدای سال ۲۰۱۵ تاکنون نیز رتبه ۱۵ را دارد که البته این آمار نهایی نشده است.

دهقانی گفت: نباید نادیده گرفت که تقریبا سهم زبان های غیرانگلیسی در مقایسه با زبان انگلیسی از کل تولیدات علم بین الملل اندک است و از سهم زبان انگلیسی در طی ده سال گذشته نه تنها کاسته نشده است، بلکه این سهم افزایش نیز یافته است. در سال ۲۰۰۵ از کل تولیدات علم دنیا، ۸۷ درصد به زبان انگیسی تولید می شد، اما این میزان در سال ۲۰۱۴ به ۹۲ درصد افزایش یافته است.

وی یادآور شد: زبان چینی دومین زبان علمی دنیا است و به طور متوسط ۴ درصد تولید علم دنیا به زبان چینی است. زبان اسپانیایی و آلمانی رتبه های بعدی را در اختیار دارند. هر چند سهم زبان اسپانیایی از سال ۲۰۰۵ تاکنون یک درصد از کل تولیدات علم دنیا بوده است، اما زبان آلمانی افت یک درصدی را نشان می دهد. در سال ۲۰۰۵ دو درصد تولیدات علم دنیا به زبان آلمانی بود در حالیکه در سال ۲۰۱۴ یک درصد تولیدات به این زبان تولید می شود.

رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری ((RICeST گفت: سهم زبان فارسی از کل تولیدات علم دنیا از ۰.۰۱ درصد در سال ۲۰۰۵ به ۰.۰۶ درصد در سال ۲۰۱۴ ارتقا پیدا کرده است. در سال ۲۰۱۴ سهم زبان عربی از تولیدات علم دنیا ۰.۰۱ درصد بود، این در حالی است که سهم این زبان در سال ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ حدود ۰.۰۳ درصد بوده است، بنابراین به نظر می رسد کشورهای عربی این مسئله را در سیاست های علمی خود نگنجانده اند.

وی افزود: علاوه بر این، در سال ۲۰۱۴ سهم زبان های نروژی، اوکراین، مجارستانی، اسلوونی، دانمارکی، اسلواکی، بوسنی، لیتوانیایی، رومانیایی و فنلاندی از زبان فارسی کمتر شده است.

دهقانی خاطرنشان کرد: از سال ۲۰۰۵ تاکنون تعداد ۷۰۲۴ مقاله علمی به زبان فارسی در پایگاه استنادی اسکوپوس نمایه سازی شده است که با توجه به تعداد ۲۹۸ هزار و ۹۱۸ مدرکی که از جمهوری اسلامی ایران در این پایگاه نمایه سازی شده است باید گفت سهم زبان فارسی ۲.۳ درصد از کل تولیدات علم کشور بوده است.

وی یادآور شد: در سال ۲۰۰۵ تعداد ۲۲۶ مقاله به زبان فارسی در سطح بین المللی منتشر شده بود، اما این میزان در سال ۲۰۱۳ به تعداد ۱۵۱۴ مورد افزایش یافت که برابر با ۳.۷ درصد از کل تولیدات علم کشور در سال ۲۰۱۳ است.

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) گفت: ۶۴ درصد از علمی که به زبان فارسی تولید شده و در پایگاه استنادی اسکوپوس منتشر شده است متعلق به ده نشریه ای است که در کشور منتشر می شود. این مجلات بین المللی مقالاتی منتشر می کنند که زبان آن ها فارسی است.

۱۰ نشریه برتر کشور ترویج دهنده زبان فارسی به عنوان زبان علم بین الملل

دهقانی گفت: به نظر می رسد علیرغم رشد زبان فارسی به عنوان زبان علم بین الملل، کشور نیاز دارد تا گام های بزرگی در این زمینه بردارد. یکی از مناسب ترین راه های عملی برای گسترش زبان فارسی سرمایه گذاری در صنعت نشر حرفه ای است. سیاستگذاری به منظور تشویق نشریات و کنفرانس های علمی فارسی یکی از راههای توسعه زبان فارسی به عنوان زبان علم است.

وی تاکید کرد: بازار نشر علم دنیا یک بازار انحصاری است. تنها هفت ناشر بین المللی بیش از ۵۰ درصد مقالات دنیا را منتشر می کنند، بنابراین توسعه زبان فارسی به عنوان زبان علم بین المللی نیازمند سرمایه گذاری، برنامه ریزی، آموزش و تشویق مولفه های اثرگذار در نشر علم است.