«خشم در افراد نباید سرکوب شود بلکه باید تکانه های خشم به شکل صحیح کنترل شوند»، این نتایج مطالعات آزمون های روانشناختی است که به تازگی توسط تعدادی از روانشناسان برجسته کشور به انجام رسیده است.

روانشناسان معتقدند که خشم بیان نشده مانند یک بیماری پنهان، خطرناک است که اگر درمان نشود، آسیب های جدی جسمانی و روانی از خود بر جای می گذارد. 
طبق تعاریف روانشناختی، افراد پرخاشگر به علت ناتوانی در بیان صریح احساسات خود پرخاشگری می کنند، افراد پرخاشگر غالبا درگیر «بایدها» هستند و تصور می کنند که دیگران باید مطیع آنان باشند. 
«وقتی کتاب میخونم باید آروم و ساکت باشی»، «باید به من فرصت بدهی»، «موقعی که صحبت می کنم باید دقیق به حرفام گوش کنی»، «تنبیه میشی چون کاری را که به تو گفتم انجام ندادی»، اینها نمونه هایی از بایدهایی هستند که افراد پرخاشگر به دیگران تحمیل می کنند. 
افراد پرخاشگر ارتباط صحیحی با دیگران ندارند و مرتبا با پرخاش، این رابطه را خدشه دارتر می کنند. 
افراد پرخاشگر خیلی سریع و پیش از آنکه متوجه شوند دست به پرخاشگری می زنند، در واقع بجای آنکه بر خشم مسلط باشند، خشم بر آن مسلط می شود. 

** «خشم» در روانشناسی 
در علم روانشناسی از خشم تعاریف متفاوتی شده است. 
در یک تعریف از خشم تصریح شده است: خشم یکی از هیجانات سالم است که در حد اعتدال واکنشی طبیعی محسوب می شود اما زمانی که از چهارچوب تسلط خارج شود آسیب زا بوده و مشکلاتی را در برقراری ارتباطات و جسمانی برای فرد ایجاد می کند. 
و در تعریقی دیگر، خشم از تفاوت بین انتظارات ما و اتفاقات روی داده بروز 
می کند. 
خشم با عوامل مختلفی همچون منفی بینی و بدبینی، بسط نادرست موضوع، برچسب زدن و تنگ نظری در افراد بروز می کند. 
گاهی نوعی تفکر(افکار نادرست) در افراد راجع به یک موضوع موجب عصبانیت و بروز خشم می شود که البته این امر از فردی به فرد دیگر متفاوت است. 
یعنی افکاری ممکن است در فردی هیچ اثری نداشته باشد در حالیکه می تواند در فرد دیگر خشمی ناروا را رقم بزند. 
برافروختگی، رنگ پریدگی، یخ کردن، تپش قلب و لرزش دست از نشانه های بروز خشم در افراد هستند و این نشانه ها از فردی به فردی دیگر متفاوتند. 
حال این سئوال مطرح است آیا بروز خشم تصادفی بوده و خارج از حیطه قدرت انسان است؟ آیا خشم همچون دیگر پدیده های عالم، مشمول قانون علت و معلول است؟ چگونه می توان خشم را مهار یا کنترل کرد؟ 

** خنجر خشم
روانپزشک و متخصص اعصاب و روان در بررسی دلایل بروز خشم در انسان ها در گفت وگو با خبرنگار ایرنا می گوید: دلایل زیادی از قبیل نوسانات خلق، اضطراب ها و عصبانیت ها و بیماری هایی همچون افسردگی و یا برخی اختلالات روانی و بیماری های اعصاب و روان از قبیل اختلال هذیان در بروز خشم نقش دارند که باید شناسایی و با مشاوره های پزشکی و دارو درمان شوند. 
«افشین یداللهی» می افزاید: فرو خوردن خشم، عوارض و تبعات زیادی را بدنبال دارد بنابراین باید به شکلی صحیح در زمان خود تخلیه شود. 
وی با تشبیه خشم به خنجر تصریح می کند: فرد خشمگین با خنجر خشم یا به خود آسیب می زند یا به دیگران، البته در مواردی هم در حالت بینابین هم به خود و هم به دیگران آسیب وارد می کند. 
یداللهی می افزاید: فرد خشمگین بصورت طبقه بندی شده از شدیدترین یا خفیف ترین حالت، خشم خود را تخلیه می کند یعنی در شدیدترین حالت دست به قتل یا قتل هایی می زند. 
این متخصص اعصاب و روان می گوید: فرد پرخاشگر در مرحله خفیف تر از حالت قبل دست به ضرب وشتم می زند که البته شدت و درجاتی دارد و یا در مرحله ای خفیف تر داد و فریاد راه می اندازد که ممکن است همراه با فحاشی و توهین به طرف مقابل باشد. 
این پزشک ادامه می دهد: فرد خشمگین در مرحله چهارم با قهر کردن خشم خود را نشان می دهد و یا در مرحله ای خفیف تر از طبقه قبل با گوشه و کنایه و متلک و عبارات نیش دار سخن بگوید. 
وی ابراز خشم به روش متمدنانه را آخرین طبقه بیان کرده و می گوید: در این مرحله فرد پرخاشگر خشم خود را متمدنانه ابراز می کند، یعنی خشم بصورت مستقیم با کلمات مناسب بیان می شود که البته باید در زمان و مکان مستدل و با لحنی مناسب بیان شود تا فرد دچار آسیب نشود و گامی در جهت اصلاح برداشته شود. 
یداللهی می گوید: خشم در هر طبقه و مرحله ای که ابراز شود، تبعاتی را در برخواهد داشت زیرا فردی که به او توهین شده و آسیب دیده و رفتارهای تخریبی بر او صورت گرفته خشمی از فرد پرخاشگر به دل می گیرد که این خشم می تواند از یک فرد به فرد دیگر و حتی به یک جامعه و یک منطقه گسترش پیدا کند. 
این روانپزشک معتقد است، ابراز خشم هیچ مشکلی را از فرد پرخاشگر در هیچ مرحله حل نخواهد کرد و فقط موجب پیچیده تر شدن موضوع و آسیب رساندن به طرف مقابل می شود، هرچند ممکن است آرامش مقطعی را در فرد پرخاشگر ایجاد کند. 
وی ادامه می دهد: همچنین ممکن است خشمی از جاییکه تناسب با اتفاق رخ داده ندارد از سوی فرد پرخاشگر جابجا و ابراز شود، یعنی فرد خشمی را ابراز کند که ریشه آن جای دیگری است و با موضوع اتفاق رخ داده تناسب نداشته و حتی چند درجه بیشتر از آن اتفاق رخ داده است. 
یداللهی می افزاید: خشم های اضافی که به فرد مقابل وارد می آید، بر او آسیب جدی وارد می کند و فردی که عزت نفس او آسیب دیده، ترغیب می شود تا خشم اضافی که به او وارد شده را بر فرد دیگری و یا بر خود فرد پرخاشگر در زمان دیگر ابراز و برای خود عزت نفسی کسب کند. 
این متخصص اعصاب و روان توضیح می دهد: اغلب مواقع خشم از جایی، زمانی، فرد یا افرادی و یا از شرایط دیگری بر یک اتفاق جابجا می شود یعنی خشم هایی که از جاهایی یا افرادی یا شرایطی از گذشته در ما انباشته شده بود و موقعیت تخلیه آن وجود نداشت، با یک اتفاق ابراز می شود که البته این خشم ها جوابگوی آن اتفاق خاص نبوده و باز هم مساله اولیه حل نشده در فرد باقی می ماند. 
وی می گوید: خشم می تواند از دوران کودکی در فرد باقی مانده باشد و یا ریشه آن از رفتاری در والدین، همکلاسی ها و یا دوست و نزدیکان و یا عوامل ژنتیکی و یا الگوهای رفتاری آموخته شده توسط فرد در یک خانواده ایجاد شده باشد. 
یداللهی می افزاید: فردی که مرتب دچار پرخاشگری می شود باید حتما درمان شود. 
وی صرف زمانی هرچند اندک میان واکنش های پرخاشگرانه را در کنترل خشم افراد موثر دانسته و می گوید: این وقفه هر چند کوتاه می تواند به فرد در کنترل خشم بطور موثری کمک کند، بطوریکه تا چند درجه خشم فرد پرخاشگر را کاهش دهد. 
این پزشک متخصص به افراد پرخاشگر توصیه می کند، هنگام عصبانیت و پیش از هر واکنش پرخاشگرانه ای، با سکوت و تامل چند دقیقه ای، رفتارهای دفعات پیش خود را مرور کنند و نتایج آن را مورد بررسی قرار دهند تا ببینند دفعات قبل رفتارهایشان چه تبعاتی به همراه داشته و چه آسیب هایی را به طرف مقابل وارد کرده است و چه زمانی مجبور شده اند برای بازگرداندن شرایط قبل صرف کنند. 
وی می گوید: مرور رفتارهای پرخاشگرانه حتی برای لحظاتی در فرد پرخاشگر، موجب کنترل خشم و خسارت کمتر به فرد مقابل خواهد شد. 
این متخصص اعصاب و روان ادامه می دهد: تکرار حرکت یاد شده در افراد پرخاشگر به مرور موجب تخلیه صحیح خشم و نهادینه شدن کنترل آن در افراد می شود. 
یداللهی می افزاید: همه افراد قادر به کنترل ابراز خشم خود هستند و در کمتر مواردی خشم از کنترل خارج است و آن زمانی است که فرد دچار اختلال کنترل تکانه است. 

** خشم، موضوعی ساده نیست 
پژوهشگر و آسیب شناس اجتماعی نیز در گفت وگو با خبرنگار ایرنا در تحلیل رفتار خشم می گوید: افراد معمولا خشم خود را ساده می پندارند در حالیکه خشم مشکلاتی را از لحاظ جسمانی برای فرد ایجاد می کند و زندگی خصوصی و اجتماعی افراد را تحت تاثیر قرار می دهد. 
افشین طباطبایی همچنین بر این باور است که افرادی که خشونت در زندگی آنها زیاد است، زودتر از دیگران دچار مرگ زودرس و حملات قلبی می شوند، همچنین خشم باعث از دست رفتن فرصت های یک فرد شده و اثرات زیانبار آن تا سالها در زندگی شخصی بجا می گذارد. 
وی به افراد توصیه می کند که مراقب افکار مرتبط با خشم باشند و عوامل درونی و بیرونی آن را در خود بیشتر شناسایی کنند. 
این آسیب شناس اجتماعی می گوید: خشم ریشه های درونی و بیرونی زیادی دارد که اگر ریشه بیرونی باشد فرد باید محیط را تغییر دهد. برای مثال اگر در داخل اتاقی قرار دارد از آنجا خارج شود و در فضای آزاد قدم بزند. 
طباطبایی ادامه می دهد: مهار و مدیریت خشم به معنای خونسردی نیست، بلکه در معنای جامع به مهار افکار، ادراکات و احساسات خاصی که ما را به عصبانیت وا می دارند، گفته می شود. 
وی تمرکز بر روابط همدلانه را یکی از راه های کنترل خشم بیان کرده و می گوید: باید بتوانیم خود را از نظر احساسی در موقعیت، بجای طرف مقابل قرار دهیم و از دید او به مشکل نگاه کنیم. 
طباطبایی، منصف بودن در روابط اجتماعی و درک طرف مقابل را راهکار دیگری برای مهار خشم عنوان کرده و می افزاید: باید افکار منفی مرتبط با خشم را شناسایی و آنها را کنار بگذاریم، باید یاد بگیریم با آرامش بیشتری صحبت و از بدبینی خود بکاهیم، باید به نحوی صحیح ضمن بیان ناراحتی، رفتار مناسبی داشته باشیم. 
وی می گوید: مدیریت خشم، مهارتی است که انسان را در برقراری ارتباط صادقانه و اثربخش توانمند می سازد. این مهارت انسان را قادر می سازد درمورد احساسات و افکار خود صحبت کند، بدون اینکه خشمگین شود. 

سخن آخر اینکه، به نظر می رسد ظرفیت افراد از طریق مشکلاتی که آنها را ناخشنود می سازد تخمین زده می شود، بنابراین باید به جای آنکه از خشمگین شدن احساس غرور و افتخار کنیم از خونسرد بودن و خوددار بودن لذت ببریم، 
بطور قطع در این صورت است که توانایی بیشتری بدست خواهیم آورد. 
بهتر است بجای خشمگین شدن، فقط کمی حوصله به خرج دهیم.