برخی هم نقاشی به دست به مطب روانشناس و روانپزشکان میروند و ابراز نگرانی میکنند که مثلا کودک خردسالم فقط از یک رنگ برای نقاشی استفاده میکند و میترسم مشکلی داشته باشد!
با دکتر میترا حکیمشوشتری، روانپزشک کودکان، در این باره صحبت کردیم که آیا میتوان از روی تصویری که یک کودک کشیده، به سلامت روان او یا مشکلاتی که احتمالا دارد پی برد؟ اتفاقا خانم دکتر چند نمونه نقاشی به ما نشان دادند که حرفهای مرتبط با آنها برای همه پدر و مادرها جالب است.
-خانم دکتر! شما دو تا نقاشی در دست دارید و بالای یکی نوشتهاید 6 ساله، درمان بیشفعالی و بالای دیگری هم نوشتهاید 6 ساله، والدین در آستانه طلاق. آیا این درست است که احساسات بچهها، سلامت و بیماریشان در آنچه به تصویر میکشند، نمود پیدا میکند؟ راستش را بخواهید، میترسم پاسخ واضح و شفافی به سوالتان بدهم چون به دلیل شیوع خطاهای شناختی در میان والدین، بعید نیست از فردا همین سرگرمی و تفنن لذتبخش بچهها، یعنی نقاشی کشیدن را هم با تفسیرهای اشتباه خود و بردن زیر ذرهبین به دردسری جدید برای بچهها تبدیل کنند. این درست است که بچه در موقع بازی کردن و نقاشی کشیدن تراوشات ذهنی، احساسات و حتی نوع رفتاری که دیگران با او داشتهاند را الگوبرداری میکند و به طریقی اعتراض خود یا برداشتی را که از محیط دارد، نشان میدهد اما تفسیر نقاشی شرط و شروطی دارد و هرکسی نمیتواند یک نقاشی بهدست بگیرد و در مورد خالق آن اظهارنظر کند. منظورتان این است که پدر و مادر یا افراد غیرکارشناس صلاحیت این تفسیر را ندارند؟
بله و مهمتر از این، حضور داشتن بچه و صحبت با او در مورد نقاشیاش است. اگر کسی کارشناس باشد و علم روانشناسی کودک را بداند اما در مورد نقاشی با بچه حرف نزند و از جانب خودش تعبیر و تفسیر کند، نمیتوان به صحبتهایش اعتماد کرد. به این دو نقاشی نگاه کنید؛ من با این 2 کودک 6 ساله حرف زدم و کاملا بیطرف و ساده پرسیدم این چیست کشیدی؟ چرا این طوری شده؟ چرا این رنگی کشیدی و همه توضیحاتش را کنار هم قرار دادم و با دانستههای علمی موجود مطابقت دادم. من از روی نقاشی متوجه شدم پدر و مادر این کودک دارند طلاق میگیرند. پدر و مادر محصور، خارج از خانه و هر کدام جدا از هم هستند. به خانه بیدر و پنجره با سقف کج نگاه کنید، انگار دارد میریزد و حس امنیتی در آن نیست. با اینکه بچهها وقتی بخواهند خانه و افراد خانوادهشان را بکشند، اول از همه خود یا همجنس خود را میکشند این دختر 6 ساله خودش را نکشیده. وقتی در این باره از او پرسیدم، گفت: «من مهم نیستم. شایدم تو خونه هستم، نمیدونم!» برخورد خشن والدین و اینکه هر کدام درگیر کارهای خود هستند و در آستانه طلاق او را نادیده میگیرند، در این نقاشی واضح است. خورشید نماد پدر است. با مشاهده خورشید کمرنگ و نامرتب که نورهای آن به اطراف نمیتابد، به حسی که بچه به پدرش دارد پی بردم و وقتی از پدر و مادر پرسیدم دارید جدا میشوید؟ تعجب کردند که از کجا فهمیدم چون بچه را به خاطر پرخاشگری و اضطراب آورده بودند و هنوز اطلاعاتی رد و بدل نکرده بودیم.
در مورد نقاشی دوم چطور؟
پیشرفت سلامت بچههایی را که تحتدرمان مناسب قرار میگیرند و در مسیر درست افتادهاند، میتوان در نقاشی دید. این پسر 6 ساله بیشفعال اصلا اهل نقاشی نبود و در مقابل اصرار ما اشکال عجیب و غریب میکشید و میگفت این هیولاست. حالا که درمانها انجام شده و به توصیه ما تماشای سیدیهای پرهیجان و ترسناک را برایش محدود کردهاند، بهویژه تماشای صبح تا شب «بن تن»، او باب اسفنجی را کشیده همراه پاتریک و خودش و درنمای محو و کوچک پشت، تصویری کشیده که به توضیح خودش، بن تن است. دقت کنید برای ما تفسیری که خود کودک از نقاشی دارد، مهم است. گاهی او در مقابل پرسش شما میگوید: «آهان! یادم رفت خورشید بکشم یا دستهای آدمکم را یادم رفت بکشم» و شروع میکند به کشیدن و تکمیل نقاشی، اما گاهی توضیحی برای این کار دارد و میفهمید عمدا این کار را کرده یا منظوری از آنچه کشیده، داشته است.
پس در واقع نقاشیهای هشداردهنده نداریم و این همه نگرانی والدین که اغلب در نتیجه وبگردیهاست، بیمورد است؟
عجب جملهای گفتید؛ همیشه به مادر و پدرها میگویم چرا این همه وبگردی میکنید و ساعتها را بیهوده تلف میکنید؟ کودک پای بازیهای رایانهای است و پدر و مادر هرکدام سر در تبلت و تلفن همراه خود دارند. لااقل هدفمند از تکنولوژی استفاده کنیم و بقیه لحظات را همراه خانواده باشیم. بیایید با هم حرف بزنیم و وقت بگذرانیم. برخلاف تبلیغات رایج در سایتها و تلویزیون و... نقاشی به آموزش نیاز ندارد و این پدیده رشدی باید همپای دیگر جنبههای رشد جسمی و سنی کودک، بیهیچ آموزشی پیشرفت کند. بچه در یک و نیم سالگی مداد به دست میگیرد و خطخطی میکند. حول و حوش 2 تا 3 سالگی اشکالی مثل دایره میکشد، در 4 سالگی آدمک ناقص میکشد با چشم و گوش و دست و پا و در 5 سالگی جزئیات بیشتری اضافه میکند مثل خطهای انگشتان. این اتفاقها باید خودبهخود بیفتد و اگر غیر این باشد، هشدار تلقی میشود.
یعنی اگر بچهای اصلا نقاشی نکشید یا تمایلی به این کار نشان نداد، میتواند هشداری باشد؟
بله، بچههای بیشفعال و بچههایی که اختلال رشدی دارند مثل آنهایی که روی طیف اوتیسم هستند، اصلا نقاشی نمیکشند. شاید عنوان نقاشیهای هشداردهنده را بتوانیم در مورد بچههای مضطرب و آنهایی که اعتماد به نفس پایینی دارند، به کار ببریم چون مشخصه نقاشی آنها خیلی ریز بودن المانهای نقاشیهاست. گلها، خانه، آدمکها همه ریز و کمرنگاند. دقت کنید آنچه اهمیت دارد کشیدن نقاشی است نه رنگ کردن آن. اینکه والدین اصرار دارند بچه انواع کتابها را رنگ کند و از خط بیرون نزند و بارها دراینباره با بچه کلنجار میروند، درست نیست. مگر اینکه بچه خودش به رنگ کردن علاقهمند باشد. ضمنا بچهها در آغاز، وقتی کمسن هستند، از رنگ سیاه یا قرمز که با قدرت دست کمتر اثرگذاری بیشتری بر کاغذ دارند، استفاده میکنند و این مساله نباید والدین را دچار نگرانی کند.